Toplumsal Sorunlara Duyarsızlığın Nedeni: Seyirci Kalma Etkisi - The Bystander Effect
Tarih 13 Mart 1964.
Yer; ABD’de New York’un Queens Bölgesindeki Kew Gardens.
Saat, gecenin üçü.
Birazdan Amerikan kamuoyunu sarsacak ve tüm sosyal psikoloji kitaplarına Genovese sendromu olarak girecek bir cinayet işlenecektir.
Kitty (Catherine) Genovese adındaki genç kadın, evine doğru yürümektedir. Genç kadının arkasından tecavüz amaçlı yaklaşan bir erkek, bıçağıyla Kitty Genovese’i tehdit eder.
Kitty, karşı koyar ve bağırarak yardım ister.
Tecavüzcü, Kitty’yi bıçaklar ve kaçar.
Daha sonra, etraftan bir ses çıkmadığını gören tecavüzcü, tekrar Kitty Genoves’in yanına gelir.
Sürünerek evine doğru gitmeye çalışan genç kadın, tekrar bağırır.
Bu bağırmaya, sokaktaki evlerin bazılarının ışıkları yanar.
Bundan korkan saldırgan, Kitty Genoves’i tekrar bıçaklar ve kaçar.
Ancak, yardıma kimse gelmez.
Artık daha fazla cesarete sahip olan tecavüzcü, Kitty Genoves’in yanına tekrar gelerek, bağırarak yardım istemekte olan genç kadına son bıçak darbelerini de indirir ve karanlıkta kaybolur.
Olay kayıtlara bir tecavüzcünün saldırısı ve cinayet olarak geçer.
Winston Moseley ismindeki katil kısa sürede yakalanır.
Lakin nasıl olur da, 38 görgü şahidinden hiç biri, olayı telefonla polise ihbar etmemiştir?
Amerikan halkı, giderek daha mı umursamaz, duyarsız bir toplum haline mi gelmektedir? gibi sorularla basın o dönem bir hayli meşgul olmuştur.
Bazen, zor durumdaki kişi ve kişilere neden yardım ederiz?
Yeri geldiğinde yanan binalardan kişileri kurtarır, kavgaları ayırırız. Buna karşılık bazen de yardım etmeyiz?Neden?
Latane ve Darley’e göre bu tür olaylarda duyarsızlık gibi görünen kavramın altında iki ana unsur yatmaktadır.
Yapılan deneylere göre acil durumlarda vereceğimiz tepkiler, bu acil duruma tanıklık eden insanların sayısına göre değişiyor.
Roma’da gerçekleşen, bir dönem Türkiye’de haberlere de konu olan videoda olduğu gibi.
Araştırmalarının sonucunda Darley ve Latane bu durumu iki ana nedene bağlamışlar.
İnsanların bu tür olumsuz durumlar karşısındaki tepkisizlikleri korkudan ziyade; toplum içinde yardım etme sorumluluğunun paylaşıldığının düşünülmesi ve gerçekten müdahale edilmesi gereken bir durum olup olmadığı ikilemi.
Birinci duruma bakacak olursak, insanlar toplum içerisindeyken ortamda başkaları olduğu için bir duruma ait sorumluluk duygularını diğer insanlarla paylaştıklarını düşünüyor. Biraz bananecilik var yani. Kitty Genovese cinayetinde 38 tanığın her biri belki de başkasının polise haber verme eylemini bekledi.
Yapılan bir deneyde katılımcılar bir odada yardıma muhtaç bir insanla yalnızlarsa oldukça hızlı bir şekilde kurbana yardımcı olmaya çalışıyorlar.
Fakat odada 3 ya da 4 kişi birlikteyse yardım etme ve olaya müdahale etme ihtimalleri düşüyor.
Yukarıdaki durumda ise birçok kişiye tanık oldukları durumun; gerçekten müdahale etmeleri gereken ciddi bir durummuş gibi gelmemesi ve olayın ciddiyetine tam olarak karar verememeleri olmuş.
İlk Neden: Sorumluluğun Yayılması
İnsanlar yardım gerekecek şekilde zor durumda olan bir kişiyle karşılaştıklarında, çevredeki insanların da etkisiyle sorumluluğunun azaldığına inanır. Sorumluluğu üstlenmeyerek başka bir kişinin olayla ilgileneceğini düşünür. Böyle olunca kişi sayısı arttıkça müdahale oranı düşer.
İkinci Neden: Durumun Ciddiyeti
Bazıları durumun ciddiyeti konusunda tereddütler yaşadığı için müdahaleden kaçınabilir. Eğer ortada sandığı kadar telaşa kapılacak bir olay yoksa utanç duymaktan çekinir. Yani yolda sızıp kalmış kişi gerçekten zor durumda mı yoksa sadece fazla alkolün etkisi mi? Uzaktan yükselen duman büyük bir yangın habercisi mi yoksa çok da ciddiye alınmayacak bir durum mu? Bu ikilemde kalan kişi de müdahaleden kaçınmacı bir tavır izler.
Sonuç olarak olaya tanık olan kişi sayısı arttıkça kişiler kendilerinde daha az sorumluluk hissederek hem diğerlerinin tepki vermesini bekliyor hem de herkes bu şekilde hissedip kimse tepki vermeyince total olarak verilen tepki sayısı azalıyor.
Belki de sorumluluktan kaçmayarak, durumu ciddiye alarak ve insanların görünüşüne, giyimine bakmadan ilk adımı atarak bir çok kötülüğün üstesinden gelinebilir. Kaçmayı, ilgilenmemeyi, bananeciliği bırakıp dünyayı hem kendimiz için hem de başkaları için daha yaşanabilir kılmak mümkün gibi geliyor bana. 1 kişinin yardım etmeye başlamasıyla diğerlerinin de ona bakarak yardıma koşmasını bugün metrobüste, otobüste sadece ben deneyimlemiyorum sanıyorum.
Bu arada Genoves’in olayında tanıklar polis tarafından sorguya çekildiklerinde ise çok ilginç bir ifade var.
“Herkes camdaydı. Elbet birisi arar diye düşündüm.”
Eğer bu yazıyı beğendiyseniz alkış kısmına 👏 50'ye kadar basılı tutarak bilginin yayılmasını sağlayabilirsiniz.
📩 Sorular ve iletişim için ekionurcan@gmail.com
LinkedIn: linkedin.com/in/onurcaneki/
Twitter: twitter.com/onurcaneki
Podcast| Youtube | Slack | Facebook | Twitter | Instagram | Kodcular
