Van Gogh ve Digitalis

Published in

Türkçe Yayın

4 min readAug 27, 2018

Digitus latince’de parmak anlamına gelir. Digit, yani ingilizce’de sayı anlamına gelen sözcük esasen Latince’deki digitus sözcüğünden köken alır. Latincedeki digitus, proto-hint-avrupa dilinde göstermek, işaret etmek anlamına gelen deyg-, deyk-’ten köken alır. Sanskritçe disáti (“göstermek, işaret etmek”), eski Yunanca deíknumi (“göstermek”), eski İngilizce’de taecan (“göstermek, işaret etmek”) teach ve tacen (token: simge, işaret) sözcüklerine de deyg- sözcüğü köken vermiştir. Digitus yani parmak aynı zamanda eski Mısır’da, Mezopotamya’da, eski Yunan’da ve Roma’da bir ölçü birimiydi. 1 cubit (dirsek) 7 el ayası ve 1 el ayası 4 parmak ediyordu. Aynı zamanda 3. parmağın genişliği (3/4 inç) ve baş parmak ile serçe parmak arasındaki mesafe de ölçü olarak kullanılıyordu.

Türkçe’de esasen yüksük otu olarak bilinen bu bitki plantaginaceae ailesinden bir genus (cins) ve eski İngilizce’de foxglove (tilki eldiveni) olarak kaydedilmiş. Bunun sebebi de eski İngiliz mitinde kırsal halkın yaşam alanlarına gizlice baskın yapan tilkilerin bu bitkinin çiçeğini pençelerine taktıklarına inanılması.

Foxglove’u digitalis (digitus + alis, parmakla ilgili olan, parmağa ait olan, parmaksı) olarak adlandıran ilk kişi 1501 doğumlu Alman doktor Leonhart Fuchs, bu amca Rönesans’ın önemli elemanlarından biridir ve aynı zamanda botanikçi ve 500'e yakın bitkinin detaylı açıklamasını, çizimini ve tıpta kullanım alanlarını yazdığı bir kitabı vardır.

Hatta ki küpe otu (fuchsia) ismini bu amcanın arkasından alır. Tıpta mikrobiyoloji alanında nükleusu boyamak için kullanılan fuksin boyasının ismi aslında kısmen de olsa burdan gelmektedir. Rosanilin hidroklorid’in üreticisi olan Fransız Renard kardeşler hem o sıralar fuchsia bitkisinin popülaritesini artırmak için hem de Fransızca renard sözcüğü Almanca’da fuchs yani fox (tilki) anlamına geldiği için bu ismi tercih etmişlerdir. Bugün tüberküloz için uygulanan ziehl-neelsen ya da asit-fast boyalarında fuksin bulunmaktadır. Fuksin suda çözündüğünde ise magenta rengini alır.

Benim tüm bunları yazma sebebim ise Vincent van Gogh. Bugün van Gogh’un otomutilasyon, depresyon ve nöbetlerden muzdarip olduğunu ve en sonunda intihar ettiğini biliyoruz. Bugün dahi van Gogh’un hastalığı üzerine tartışmalar var, birçok tarihçi ve kendi doktorları onun epilepsi olduğunu düşünürken bazıları onun Meniere hastalığına sahip olduğunu kimileri ise onun bipolar olduğunu kimileri ise kompleks parsiyel nöbetler geçirdiğini düşünür. Digitalis günümüzde pozitif inotrop ve antiaritmik olarak özellikle atriyal fibrilasyonda ve kalp yetmezliklerinde kullanılıyor. Digitalis’in kardiyak hastalıkların tedavisinde kullanımını ilk kez İngilizce literatürde 1785 yılında William Withering yazıyor. İlaç aynı zamanda 19. Yüzyılın ikinci yarısında epilepsi tedavisinde de kullanılıyor ki günümüz için epilepside uygunsuz bir ilaç. Digitalis’in terapötik indeksi oldukça dar olduğu için eskiden bu yana bitkiyi yeme sonucu toksikasyona bağlı etkileri iyi biliniyor bunlar: kusma, bulantı, deliryum, ksantopsi, bulanık görme, nöbet geçirmeden kardiyak yan etkilere ve iştah kaybına dek değişiyor.

Ksantopsi ise renk görüşünde sarı-yeşil rengin baskın bir hal almasına ve ışık odaklarının etrafının bulanık bir hale şeklinde görülmesine deniyor. Bu yan etkinin en sık görüldüğü ilaç ise hücreler üzerindeki Na-K Atpaz kanallarını inhibe eden digitalis türevleri. van Gogh’un üç tablosunda kendi doktoru Paul-Ferdinand Gachet’yi elinde foxglove (digitalis) varken görebiliriz.

Bu durum ise bizi Gachet’nin van Gogh’u epilepsi için tedavisi sırasında foxglove (digitalis) kullanması ve digitalis intoksikasyonu (zehirlenmesi) ve ksantopsi hakkında şüphelendiriyor. Hatta literatürde birçok kez çalışmasını dahi yapıyorlar.

Bkz: