Yeni Çağın Yeni Meselesi: İklim Göçmenleri Mi Yoksa İklim Mültecileri Mi?
İklim insanın var olduğu günden bugüne kadar değişti ve görünüşe göre insan varlığını sürdürse de sürdürmese de değişecek. Ancak içinde yaşadığımız çağda değişen ve ters giden bir şeyler var ve bu değişimin, tersliğin ve günümüzün alametifarikasının kaynağı insanın bizzat kendisidir. Bundan dolayı uzun bir zamandır insanın iklim değişikliğine yönelik etkisi ve katkısından dolayı içinde yaşadığımız dönem antroposen olarak adlandırılıyor. Yani kısacası, kapitalist üretim ilişkisinin merkezinde yer alan tahakküm ve tüketim merakı insanın doğa ile kurduğu ilişkide de karşımıza çıkıyor.
Antroposen çağda dünyanın merkezinde ve gündelik yaşamın başrolünde insan görünüyor. Marx’ın Komünist Manifesto eserinde kapitalizmin kendi mezar kazıcıları olarak belirttiği bizzat kapitalistlerin kendisi modern dönemde gündelik yaşamın ve sürdürülebilir dünyanın kazıcısı veya bir başka ifade ediliş ile yok edicisi merkezi konumda yer alan insanın elinde gibi duruyor. İklim değişikliğinin farklı olgulara (yoksulluk, açlık, kuraklık vb.) farklı derecelerde etkileri bulunuyor. Ancak hem ulusal hem de uluslararası çalışmalarda kendisine yeni gündem bulmaya başlayan insan hareketliliği bağlamında iklim değişikliği tartışmaları unutulan veyahut üzerine düşülmeyen bir gerçeklik olarak varlığını koruyor ve sürdürüyor.
Uluslararası hukukta insan hareketliliği göçün temel saikine göre farklı adlandırmalar ve tanımlamalar yer almaktadır. Mevcut tanımlamaların ortaya konduğu tarih ve günümüz gerçekliği göz önüne alındığında ise bazı tanımlamaların mevcut durumu veya olguyu açıklamakta hatta adlandırmakta yetersiz kaldığı görülmektedir. Bundan dolayı uluslararası literatürde uzun zamandır tartışılan ve üzerine yazılıp çizilen konu başlıklarından birisi de iklim değişikliğinden dolayı yer değiştiren insanların nasıl adlandırılacağına yöneliktir. Bu alanda mevcut durumda tam bir uzlaşı olduğu görülmemektedir. Kimi çalışmalar 1951 Cenevre ve 1967 Ek Protokolü sözleşmelerine şerh düşülerek mevcut tanımlamanın genişletilmesine yönelik bir tavır sergilerken kimi çalışmalarda bu olguyu açıklayacak yeni kavramlara ihtiyacımız olduğunu belirtmektedirler. Bundan dolayı çok fazla ve kimi zaman birbirinin içerisine giren kavram ile karşı karşıya kalıyoruz.
Uluslararası çalışmalarda iklim değişikliği sebebiyle yer değiştirmek durumunda kalan insanlar; felaketler ve iklim değişikliği bağlamında yerinden edilen insanlar (UNCHR), ülke içi iklim göçmenleri (internal climate migrants/World Bank), iklim mültecileri (climate refugees/Third Pole) olarak adlandırılmaktadır. Kimi çalışmalarda bireyden çok sürece odaklanarak tanımlama yoluna gidilmektedir. Bunlar mevcut durumu; çevresel yerinden etme/hareketlilik/hareket (environmental displacement/mobility/movemenet), iklim(sel) göçü/yerinden etme/hareketliliği (climate migration/displacement/mobility), çevresel kaynaklı göç (environmentally-induced migration), iklimsel kaynaklı göç (climate-induced migration), ekolojik göç (eco-migration) olarak adlandırmaktadır. Tüm bu kavram tartışmalarının yanı sıra önemli olanın olguyu tanımlamaktan ziyade olguya yönelik harekete geçmek gerektiğini savunan görüşlerde bulunuyor. Bu görüşü savunanlarında ortaya koyduğu gibi (özellikle Güney Asya ve Sahra-Altı Afrika ülkelerinde) milyonlarca insan iklimsel sebeplerden dolayı yerinden olmakta ve ortaya konulan projeksiyonlarda da vurgulandığı gibi sayıları her geçen zaman diliminde artarak devam edecektir.
İklimsel sebeplerden dolayı yerinden edilmiş insanlar uluslararası bir sınır geçmekten ziyade yer değiştirmelerini bulunduğu bölgeye yakın ülke içerisindeki sınırları tercih etmektedirler. İklimsel sebeplerden dolayı yerinden edilmiş insanlar çoğunlukla geri dönecek bir evleri yani menşe bölgenin varlığı bulunmuyor. IOM’un Göç, Çevre ve İklim Değişikliği (MECC) bölümü başkanı Dina Lonesco’ya göre göç ille de zorunlu olmak zorunda değil. Özellikle yavaş ve kademeli bir şekilde gerçekleşen felaketlerde göç edecek bireylerin bir tercih hakkı olduğunu ifade ediyor. İklim mültecileri kavramının daha doğru olduğunu düşünen Third Pole’a göre ise iklimsel kaynaklı göçlerde menşe ülkenin itici faktörünün destinasyon ülkesinin çekici faktörüne kıyasla baskın olduğundan dolayı böyle bir adlandırmanın doğru olduğunu ifade etmektedirler. Aynı şekilde yerinden etme kavramının da doğru bir kullanım olmadığı savunuluyor. Çünkü yerinden etme doğal olarak geride bir dönüş yeri olduğunu çağrıştırmaktadır. Ancak belirtildiği gibi çoğunlukla bir geri dönüş yeri bulunmamaktadır. İklim mültecileri kavramının kullanımında bir yetersizlik olduğunu savunanlara göre ise; iklimsel koşullardan dolayı yerini bırakmak durumunda kalmış kişiler büyük bir çoğunlukla ülke içerisinde hareket etmekte (IDP), kimi durumlarda ne kadar zor ve çetrefilli olsa da bir dönüş hakkı ve uluslararası mekanizmaları ve hareket eden bireylere yönelik iyi niyeti azaltacağı ifade edilmektedir.
Var olan gerçekliği açıklamaya yönelik kavram tartışması global perspektifte uzun bir süre daha tartışılmaya devam edecek gibi duruyor. Tüm bu tartışmaların yanı sıra hem yavaş ve kademeli hem de hızlı ve ani gelişen felaketlerden dolayı milyonlarca insan yaşamını idame ettirdiği yeri terk etmek durumunda kalıyor. Göçün yönetiminin krizi ile karşı karşıya olduğumuz bu zamanda var olan yönetim krizine iklimsel kaynaklı hareket eden insanlarda eklenecek gibi duruyor. Mevcut kavram kargaşası ve de tartışmanın gölgesinde kalmadan yapıcı ve sürdürülebilir aksiyonların alınması hem günümüz hem de gelecek dönemde elzem olacaktır.
Yararlanılan Kaynaklar
· Ilık Bilben, M. S. (2018). Antropojenik İklim Değişikliği Bağlamında Göç Tartışmaları. Journal of Social Policy Conferences, (75), 237–268.
· Sustaınable Development Goals. (2019, Haziran 6). Ağustos 16, 2022 tarihinde https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/06/lets-talk-about-climate-migrants-not-climate-refugees/ adresinden alındı
· The Third Pole. (tarih yok). Ağustos 16, 2022 tarihinde https://www.thethirdpole.net/en/hub/climate-refugees/ adresinden alındı
