Zorgmijder of autonome burger?

In gesprek met de GGD over een ingewikkelde case in Amsteldorp

Stine en ik hebben afgesproken met een medewerker van de dienst ‘Vangnet en Advies’ in het GGD-kantoor aan de Nieuwe Achtergracht. Het kantoor is een enorm groot en druk gebouw met veel in- en uitloop. We mogen naar boven, naar de tweede verdieping. Daar worden we ontvangen door Jaap.* Jaap is SPV’er (Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige) bij de GGD. Hij ontvangt voornamelijk zorgmeldingen vanuit politie, de wijk en de burgers. Hij bezoekt de bewoners en kijkt welke ondersteuning er nodig is en die hij ‘wegzet bij de relevante partijen’. Daarna houdt hij ‘een vinger aan de pols’ als dat nodig blijkt.

Jaap heeft het druk, maar kon toch een uurtje vrijmaken voor ons. We moeten wel eerst goed uitleggen wat we aan het doen zijn in Amsteldorp. Stine legt uit dat we met team Amsteldorp een wat ‘losse, onderzoeksmatige’ aanpak hebben. We kijken vooral naar welke behoeften er onder oudere, kwetsbare, onzichtbare bewoners van Amsteldorp leven en welke diensten er vanuit de gemeente en dienstverleners rond zorg voor ouderen zijn. En hoe dat matcht, of niet.

Een circulerend dossier

Stine introduceert een case: de zogenaamde ‘hulpweigeraar’ case. We willen heel graag leren hoe instanties zoals de GGD omgaan met zulke casuïstiek, waarin iemand (ogenschijnlijk) in een moeilijke, ongezonde situatie verkeert. Jaap vertelt: “We weten in dit soort gevallen heel goed wat er aan de hand is. Op het oog gaat het misschien volgens jullie niet goed. Maar dit is een klassiek geval van een ‘zorgmijder’, zoals wij dat noemen. Een zorgmijder is iemand die geen hulp verlangt of toelaat van professionele dienstverleners. Door oplettende burgers en instanties komt deze case ongeveer iedere zes maanden weer bij ons terecht. Zo circuleert een dossier keer op keer. Maar eigenlijk kijken we dan gewoon naar een aantal ‘gevaarcriteria’: is hij door slechte hygiene en rommel tot overlast voor zijn omgeving? Of is hij een gevaar voor zichzelf? Zo niet, dan laten we zo iemand als meneer ‘De Jong’ gewoon in ere. Hier geldt de autonomie van de burger. En dat is goed.”

Verschraling en verloedering van de zorg

Wat wordt er dan vanuit de GGD wel gedaan voor iemand als meneer de Jong? Jaap: “De GGD is er voor de crisissituaties en de meldingen.De structurele ondersteuning wordt door hulpverlenings instellingen gegeven. Deze meneer gaat bijvoorbeeld 3 dagen per week naar een dagopvang. Verder wil hij thuis geen hulp. De GGD houdt dan wel vinger aan de pols door er langs te gaan. Door de verschraling van de zorg en het zorgbeleid is er steeds minder bemoeizorg. Bemoeizorg is een vorm van zorg bedoeld voor mensen met psychische, pyschiatrische, verslavings of sociale problemen die zelf niet om hulp vragen of kunnen vragen. Maar door de financiering in de zorgverzekering en de AWBZ is het niet lonend voor zorgverleners om bij hem langs te gaan. Alles wordt nu geprotocolleerd en gestandaardiseerd. Elk bezoek aan een klant moet gedeclareerd kunnen worden bij een zorgverzekeraar. Als een maatschappelijk werker bijvoorbeeld 20x langs gaat, waarvan maar 1x of helemaal geen een keer open wordt gedaan, dan kan de zorgwerker dit nergens declareren. Voor een declaratie moet de zorgwerker de persoon in kwestie werkelijk zien en spreken. Iemand als meneer de Jong kost bakken met de tijd omdat ‘de klant meneer de Jong’ niet thuis geeft. Met de nieuwe Basis-GGZ gaat de psychische zorg voor mensen die niet meer behandeld worden naar de huisarts en de WMO. De huisarts kan zo’n brede steun niet op niveau houden, dat belast zo’n huisartsenpraktijk enorm. Er is gewoon geen geld meer voor zware zorg in dit systeem. Dit systeem leidt tot een verschraling, een verloedering van de zorg.”

Meneer in de kuil

Stine vraagt zich af of er andere manieren zijn om de meneer naast zijn zorgboerderijbezoeken toch wat meer aandacht te geven. Wellicht biedt de thuiszorg van het Leger Des Heils soelaas? Jaap: “Ja dat is een idee, dat kan. We gaan binnenkort weer eens langs bij meneer de Jong. Dat kan ik aandragen. Maar jullie moeten ook begrijpen dat hij geen belang heeft bij zorg. Zorg is niet zijn probleem, dat lijkt meer een probleem van anderen. Deze man heeft zelf blijkbaar helemaal geen belang bij warm water. Dat vinden wij misschien een beetje gek. Voor hem is het dat niet. Kijk ik ken wel meer mensen zoals meneer de Jong, dat is ‘meneer in de kuil’. Meneer ‘in de kuil’ woont al jaren in een zelfgegraven kuil. Als we hem uit de kuil halen, graaft hij een nieuwe kuil. We laten het nu zo. We houden een oogje in het zeil, we weten ervan, maar we laten hem zo. Soms moeten hulpverleners de hulpvraag loslaten.”

Kwetsbare mensen

Als Jaap met zijn GGD-bril naar Amsteldorp kijkt, is er dan een verschil met de rest van Amsterdam? “Ja, dat is er wel. Nu is Amsterdam over het algemeen en sociaal bekeken een zwakke stad. Maar Betondorp, Jeruzalem en ook Amsteldorp, ja die worden toch ook wel eens ‘gekneusde dorpen’ genoemd. Sociaal kwetsbare mensen klitten bij elkaar of worden bij elkaar gezet. Dit is een wijk met veel sociale huurwoningen, en veel ja… ik zeg het maar gewoon, een concentratie van psychische en financieel “kwetsbare” mensen. Dat hoeft ook eigenlijk niet zo’n probleem te zijn. Gelijkgestemden vinden veel troost bij elkaar en kunnen zich aan elkaar optrekken. Als deze mensen in gewone wijken met bijvoorbeeld veel jonge ouders en kinderen worden geplaatst, ontstaat er strijd.”

Bureaucratie ligt op de loer

Kan er wat verbeterd worden in de informatievoorziening, bijvoorbeeld tussen instanties, of tussen zorgcliënten en instanties? “Ja altijd natuurlijk”, zegt Jaap. Ik denk dat mijn grootste verbeterpunt, maar ook wel van de GGD, is het meldpunt Zorg en Overlast. Soms is het klein zaakje, maar dan wordt er zo een groot dossier gemaakt. De bureaucratie vertraagt een dossier soms. Waarom zou de zorg en overlast niet centraal gemeld kunnen worden? Dat gaat sneller. Daarnaast zijn zij geen hulpverleners he, bij het meldpunt.”

Hoe geven we vorm aan levenslange zorg in een verschralend zorgsysteem?

Als Jaap twee weken in Amsteldorp zou zitten, wat zou hij dan zelf willen leren of onderzoeken? Hij kijkt ons even aan, het is stil. “Ja ik heb wel twee dingen denk ik. De eerste is best praktisch. Ik zou wel willen uitzoeken waarom het toch zo lang duurt voordat wij iets horen over huisuitzettingen, naar aanleiding van bijvoorbeeld huurachterstanden. Wij krijgen echt pas meldingen op het laatste moment, als die alleenstaande moeder met haar drie kinderen nog 1 dag heeft voordat ze op straat staat. Dat zou ik echt graag anders zien, want dan zouden wij beter kunnen handelen. En dat andere vraagstuk, ja dat is ingewikkelder. Ik zou graag beter willen weten hoe we toch beter een vinger aan de pols kunnen houden, achter de voordeur. Misschien niet de GGD, maar in samenwerking met anderen. We komen maar moeilijk binnen zelf en wij worden er niet meer voor betaald. Wij kunnen niet overal aanbellen om te vragen: hoe gaat het met u, bent u eenzaam, heeft u hulp nodig? Als mensen al open doen he, want er is ook vertrouwen nodig. Hoe kun je mensen toch een zetje geven om hulp te zoeken als het niet meer gaat? Hoe kunnen we die ‘levenslange zorg’ wat meer structuur geven? Want ik weet het wel hoor, er zijn schrijnende gevallen. En dan krijg je het pas te horen in de krant: man ligt jaar lang dood in huis.”

Stine en ik bedanken Jaap voor zijn tijd. We staan weer buiten. We reflecteren nog even op ons gesprek, zoals we eerder deden (lees de blog: Wat moet je daar nou mee?). We vinden het fijn te weten dat de situatie van meneer de Jong bekend is bij de GGD. Ik voel me ook een beetje schuldig dat we de meedoen aan de ‘circulatie’ van zijn situatie. Maar we waren gewoon oplettende burgers, dat is niet erg, reflecteert Stine. Nu blijft nog wel steeds de vraag openstaan: wat wil meneer de Jong, als hij geen hulp of zorg wil? Helemaal niets? Of zou hij toch een andere wens hebben, naast vooral materiële hulp en zorgen van de mensen om hem heen?

*namen in deze blog zijn gefingeerd