Mars’ta İki Kâşif
İnsanlık gözünü göğe dikip uzayı incelemeye başladığından beri gökyüzündeki o kızıl gezegen hep dikkat çekmiştir: Mars. Eskiden yüzeyinde okyanuslar olduğunu bildiğimiz bu gezegen, yaşam olma ihtimalinin fazla olduğu -yani bizim öyle öngördüğümüz- bir gezegen aynı zamanda. Bu yüzden sürekli Mars’ı inceliyor ve oraya araçlar gönderip bilgi toplamak istiyoruz.
Tam da şu an kızıl gezegende bizim için bilgi toplayıp araştırmalar yapan iki kâşif var aslında. Bunlardan biri Mars’ın incecik atmosferinde süzülüp fotoğraflar çekiyor diğeri ise Mars’ın ıssız arazilerinde dolaşıp örnekler topluyor. Bu iki kâşif “Mars Helikopteri Ingenuity” ve “Mars Roverı Perseverance”. Ben de bu yazımda sizlere Perseverance ve onun arkadaşı olan Ingenuity’nin görevlerini, Dünya’dan Mars’a doğru olan yolculuklarını ve sonrasında yaşanan gelişmeleri anlatacağım.
Perseverance’ın Asıl Görevi Ne?
Şimdiye kadar insanlık tarafından yapılmış en gelişmiş ve en büyük rover olan Perseverance toplayacağı bilgiler ve Dünya’ya göndereceği sesli videolarla, yapılacak araştırmalar açısından büyük önem taşıyor. NASA daha önce Mars’a gönderdiği birkaç rover ile Mars’ın yer yapısı, iklimleri ve tarihi hakkında bilgiler toplamıştı. Örneğin 2012'de Mars’a iniş yapan Curiosity (Merak) adlı roverın görevi, Mars’ın yer yapısı ve geçmişi hakkında bilgi toplamaktı. Perseverance’ın görevi ise bunlardan biraz farklı. Onun asıl amacı Mars’taki canlı yaşamını araştırmak. Yani hem geçmişteki canlı varlığının izini sürmeyi hem de -eğer varsa tabii- şimdiki yaşam formlarını araştırmayı hedefliyor.
Mars Helikopteri Ingenuity’e Gelecek Olursak
Tüm bu süreçte Perseverance’ın yanında olan, ona arkadaşlık eden biri daha var: Ingenuity. Ingenuity bir Mars Helikopteri. Başka bir gezegende havalanacak olan ilk helikopter. Perseverance’ın hemen altına yerleştirilen bu helikopterin görevi ise Mars’ın yüzeyinden, tamamen kendi imkanlarıyla havalanarak Perseverance’ın ulaşamadığı yerlere ulaşıp bilgi toplamak.
Ingenuity hakkında araştırma yaparken öğrendiğim ve bana çok anlamlı gelen bir bilgiyi sizinle paylaşmak istiyorum: Ingenuity’nin güneş panellerinin altına çok küçük pul kadar bir kumaş yerleştirilmiş. Helikopterin görevine hiçbir etkisi olmayan bu kumaş sembolik bir anlam taşıyor: Bu kumaş, Dünya’da yeryüzünden havalanan ilk uçağın kanadından alınmış. Sonra ise Mars Helikopteri’ne başka bir gezegende aynı amacı gerçekleştirmesi için yerleştirilmiş. Yani Ingenuity havalandığında Dünya’da havalanan ilk kanat Mars’ta da havalanmış olacak. Ne kadar anlamlı ve özel bir tasarım değil mi?
Peki Perseverance ve Ingenuity Bu İsimleri Nasıl Aldı?
NASA, Mars’a göndereceği rovera ve helikoptere isim bulabilmek için bir yarışma düzenledi. Roket için, Virginia’da yaşayan ve 7.sınıf öğrencisi olan Alexander Mather’ın önerdiği “Azim” anlamına gelen “Perseverance”, helikopter için ise Alabama’da yaşayan ve 11. sınıf öğrencisi olan Vaneeza Rupani’nin seçtiği “Hüner” anlamına gelen “Ingenuity” seçildi. Böylesine ilkleri gerçekleştirecek bir projedeki araçlar için çok anlamlı isimler değil mi?
Biraz da Yolculukları Hakkında Konuşalım
Daha önce de belirttiğim gibi Perseverance ve Ingenuity Mars’a aynı kapsül içinde birlikte gönderildi. Öncelikle Ingenuity, Perseverance’ın altına yerleştirildi ve bu ikili Mars’a inişte onlara yardım edecek bir gök vincine bağlandı. Daha sonra bu şekilde yüksek sıcaklığa dayanıklı bir kapsülün içine yerleştirildiler. Ardından bu kapsül bir rokete yerleştirildi ve roket 30 Temmuz 2020 tarihinde fırlatıldı. Sonraki aşamalarda ise kapsül roketten ayrıldı ve yolculuğuna bu şekilde devam etti. Yedi aylık bir süre sonunda kapsül Mars’ın atmosferine ulaştı ve sonrasında sırasıyla şu aşamalar gerçekleşti:
- Kapsül ulaşabileceği en yüksek sıcaklığa ulaştı ve sonrasında paraşüt açıldı.
- Kapsülün alt kapağı -ısı kalkanı- atıldı.
- Yeryüzü radarlarla tarandı ve iniş için en uygun alan tespit edildi.
- Kapsülün geri kalan kısmı ve paraşüt atıldı.
- Gök vinci yere 20 metre kala manevra yaptı.
- Kontrollü bir şekilde iniş tamamlandı, Perseverance ve Ingenuity 18 Şubat 2021'de Jezero Krateri’ne iniş yaptı.
Perseverance inişten hemen sonra Dünya’ya fotoğraflar göndermeye başladı. Ingenuity ise inişten birkaç gün sonra ilk uçuşunu gerçekleştirdi.
Göklerden Gelen Bir Mesajımız Var!
Mars’a iniş sırasında kapsüle yerleştirilen kameralar sayesinde çekilen görüntülerde fark ettiğimiz, normalden daha farklı gözüken bir şey vardı: kapsüle bağlı olan paraşütün tasarımı. NASA normalde de bu tarz paraşütlerde iki renk kullanıyordu. Bu olağan bir şeydi çünkü bu şekilde paraşütün hareketleri daha net takip edilebiliyordu. Ancak bu paraşütteki renklerin dağılımı simetrik değildi. Bu da çoğu kişinin dikkatini çekti ve NASA’nın çoğu projesinde bu tür gizli mesajlar verdiğini bilen kişiler araştırmaya koyuldu.
Paraşütteki kırmızı kısımları 1, beyaz kısımları ise 0 olarak kabul edersek Binary (ikili) kodları kullanılarak gizlenmiş bir mesaj ortaya çıkıyor. Öncelikle 0 ve 1 rakamlarını onlu gruplar halinde birleştiriyoruz ve bunun binary sistemindeki karşılığını buluyoruz. Daha sonra elde edilen sonuca 64 ekliyoruz ve sonucun ASCII tablosundaki karşılığı bize bir harf veriyor. Bu şekilde gizli mesajı çözdüğümüzde ise karşımıza, bu paraşütün tasarlandığı NASA’nın JPL laboratuvarının koordinatları ve şu cümle çıkıyor: “Dare Mighty Things”. Yani “Muhteşem Şeylere Cesaret Et”. Bunun sadece bu paraşüte yazılan rastgele bir motivasyon cümlesi olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak bu söz NASA’nın bu görev için ilham kaynağı. Roverın geliştirilmeye başlandığı ilk zamanlarda Umut Yıldız’ın* da içinde bulunduğu bir videoyu izlerken dikkatimi çekmişti bu söz. Umut Yıldız’ın tişörtünün arka kısmında bu cümlenin aynısı yazılıydı. O zaman da anlamı büyülemişti beni ancak bu sözün iniş paraşütünde saklanacağı hiç aklıma gelmezdi. Dünya’dan başka bir gezegende böylesine ilkleri gerçekleştirmeyi amaçlayan bir projeye yakışır bir ilham kaynağı değil mi?
*Bahsi geçen Umut Yıldız NASA’nın JPL laboratuvarında çalışan Türk bir mühendistir.
Şimdi Ne Yapıyorlar?
Perseverance ve Ingenuity, iniş sırasında ve inişten sonra çözülemeyecek hiçbir sorunla karşılaşmadılar ve şu anda da görevlerine tüm hızlarıyla devam ediyorlar. Eğer incelemek isterseniz buradan canlı konumlarına, buradan da Dünya’ya gönderdikleri fotoğraflara ulaşabilirsiniz.
Sizlere bu yazımda hikayelerinden çok etkilendiğim bu iki Mars kâşifinden bahsettim. Bir sonraki yazımda da, gözümüzü daha yükseklere dikip tüm evreni ve James Webb Uzay Teleskobu’nu inceleyebiliriz birlikte.
Benden şimdilik bu kadar. Sonraki yazılarda görüşmek üzere, hoşça kalın!
