2023 Yılının Çığır Açan Teknolojileri
Hayatımız üzerinde büyük bir etkisi olacak ilerlemeler arıyor ve sonra neden önemli olduklarını açıklıyoruz…
Her yıl, MIT Technology Review olarak günümüzde en önemli olan 10 teknolojiyi seçiyoruz. Bazılarını biliyor olabilirsiniz; bazıları da sizi gerçekten şaşırtabilir…
Teknoloji #1 | Yüksek Kolesterol İçin CRISPR
Gen düzenleme aracının yeni formları, yaygın hastalıkların tedavisini sağlayabilir…
Geçen yıl, Yeni Zelandalı bir kadın, kolesterolünü kalıcı olarak düşürmek için gen düzenleme tedavisi alan ilk kişi oldu. Kadının kalıtsal olarak yüksek kolesterol riskiyle birlikte kalp hastalığı vardı. Ancak deneysel tedavinin arkasındaki bilim adamları, bu yeni teknolojinin hemen hemen herkese yardımcı olabileceğini düşünüyor.
Deney, kullandıkları düzenleme aracı olan CRISPR için potansiyel bir dönüm noktasıdır. Teknoloji ilk olarak yaklaşık on yıl önce genomları düzenlemek üzere programlandığından beri, ilk kez CRISPR’nin bilimsel laboratuvarlardan kliniklere geçtiğini gördük. Ancak ilk deneysel tedaviler, nadir görülen genetik bozukluklara odaklandı. Yüksek kolesterol tedavisi daha geniş bir potansiyele sahip gibi görünüyor.
Verve Therapeutics tarafından geliştirilen kolesterol düşürücü tedavi, baz düzenleme veya “CRISPR 2.0” adı verilen bir gen düzenleme biçimine dayanıyor. Bu daha hedefe yönelik bir yaklaşım; ki bilim adamları artık belirli genleri kapatmak için kesintiler yapmak yerine tek bir DNA bazını diğeriyle değiştirebiliyor. Teorik olarak, bu daha güvenli bir yöntem, zira önemli bir geni yanlışlıkla kesme olasılığınız daha düşük ve DNA kesildikten sonra kendini onarırken meydana gelebilecek olası hataları önleyebiliyorsunuz.
Daha da yeni bir CRISPR biçimi, işleri daha da ileriye götürebilir. Birincil düzenleme veya “CRISPR 3.0”, bilim insanlarının DNA parçalarını bir genoma yerleştirmesine olanak tanıyor. İnsanlarda işe yararsa, bilim adamlarının hastalığa neden olan genleri değiştirmesine de izin verebilir.
Birlikte, bu yeni CRISPR biçimleri, gen düzenlemenin kapsamını, tümü genetik olmayan birçok koşulu üstlenecek şekilde genişletebilir. Bir gün insanlar, yüksek tansiyona veya belirli hastalıklara karşı koruduğu düşünülen genleri genetik kodlarına ekleme seçeneğine sahip olabilir.
Bu noktada tüm CRISPR tedavileri deneyseldir ve güvenli olup olmadıklarını henüz net olarak bilmiyoruz. Bazıları, bu arada ciddi hastalıkları olanların tedavisine odaklanmamız gerektiğini savunuyor. Ancak bu yeni CRISPR yöntemleri işe yararsa, birçok kişiye yardımcı olabilir.
CRISPR’ın yaygınlaşmaya nasıl hazır olabileceği hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Teknoloji #2 | Görüntü Oluşturan Yapay Zeka (AI)
Basit ifadelerden çarpıcı görüntüler oluşturan AI modelleri, güçlü yaratıcı ve ticari araçlara dönüşüyor…
OpenAI, 2021'de metinden görüntüye modeli DALL-E piyasaya sürüldüğünde, tuhaf ve harika karmalardan oluşan bir dünya tanıttı. Hemen hemen her şeyin kısa bir açıklamasını yazın, ve program istediğiniz şeyin bir resmini saniyeler içinde sizin izin çizsin. Nisan 2022'de tanıtılan DALL-E 2, ileriye yönelik büyük bir adımdı. Google, Imagen adlı kendi görüntü oluşturma yapay zekasını da başlattı.
Yine de oyunun kurallarını değiştiren en büyük değişiklik, Ağustos ayında Birleşik Krallık merkezli startup Stability AI tarafından ücretsiz olarak piyasaya sürülen açık kaynaklı bir metinden görüntüye modeli olan Stable Diffusion oldu. Stable Diffusion şimdiye kadarki en çarpıcı görüntülerden bazılarını üretmekle kalmadı, aynı zamanda (iyi) bir ev bilgisayarında dahi çalışacak şekilde tasarlandı.
Stability AI, metinden görüntüye modelleri herkes için erişilebilir hale getirerek, zaten bir yaratıcılık ve yenilik cehennemi olan şeyi körükledi. Milyonlarca insan, yalnızca birkaç ay içinde on milyonlarca görüntü oluşturdu. Ama sorunlar da vardı. Sanatçılar, on yılın en büyük ayaklanmalarından birinin ortasında kaldılar. Ve tıpkı dil modellerinde olduğu gibi, metinden görüntü oluşturucular, internetten kazınmış eğitim verilerinde gömülü olan önyargılı ve toksik çağrışımları güçlendirebilir.
Teknoloji şu anda Photoshop gibi ticari yazılımlara inşa ediliyor. Görsel efekt sanatçıları ve video oyun stüdyoları, geliştirmeleri nasıl hızlandırabileceğini araştırıyor. Metinden görüntüye teknolojisi zaten metinden videoya ilerlemiş durumda. Google, Meta ve diğerleri tarafından son birkaç ayda tanıtılan AI tarafından oluşturulan video klipler yalnızca saniyeler uzunluğunda, ancak bu zamanla değişecek. Bir gün sadece bir senaryoyu bilgisayara yükleyerek filmler yapılabilir olacak.
Yapay zekadaki başka hiçbir şey geçen yıl insanların dikkatini bu kadar çekmemişti. Şimdi bu araçların yaratıcı endüstriler ve yapay zekanın tüm alanı üzerinde ne gibi kalıcı etkileri olacağını görmek için bekleyeceğiz.
Üretken yapay zekanın yükselişinin bizi nereye götürebileceğini kimse bilmiyor henüz. Daha fazlasını buradan okuyabilirsiniz.
Teknoloji #3 | Her Şeyi Değiştiren Bir Çip Tasarımı
Bilgisayar çipi tasarımları pahalıdır ve lisanslanması zordur. RISC-V olarak bilinen popüler açık standart cip teknolojisi sayesinde bunların hepsi değişmek üzere…
Farklı şirketler tarafından yapıldıkları göz önüne alındığında, akıllı telefonunuzun Bluetooth hoparlörünüze nasıl bağlandığını hiç merak ettiniz mi? Bluetooth açık bir standarttır, yani gerekli frekans ve veri kodlama protokolleri gibi tasarım özellikleri halka açıktır. Açık standartlara (Ethernet, Wi-Fi, PDF) dayalı yazılım ve donanım herkesin bildiği adlar haline geldi.
Artık RISC-V (“risk beş” olarak telaffuz edilir) olarak bilinen açık bir standart, şirketlerin bilgisayar çipleri oluşturma şeklini değiştirebilir.
Intel ve Arm gibi çip şirketleri, planlarını uzun süredir tescilli tuttu. Müşteriler, ürünleriyle alakasız yeteneklere sahip olabilecek hazır fişler satın alabilir veya özel bir tasarım için daha fazla para ödeyebilirdi. RISC-V açık bir standart olduğundan, herkes ücretsiz olarak bir çip tasarlamak için kullanabilir.
RISC-V, bir bilgisayar çipinin komut seti için tasarım normlarını belirtir. Komut seti, bir çipin transistörlerinin temsil ettiği değerleri değiştirmek için yapabileceği temel işlemleri açıklar; örneğin, iki sayının nasıl toplanacağı. RISC-V’nin en basit tasarımında sadece 47 talimat vardır. Ancak RISC-V, daha karmaşık yeteneklere sahip çipler arayan şirketler için başka tasarım normları da sunuyor.
Şirketler ve akademik kurumlar da dahil olmak üzere dünya çapında yaklaşık 3.100 üye, şu anda bu normları oluşturmak ve geliştirmek için kar amacı gütmeyen RISC-V International aracılığıyla işbirliği yapıyor. Şubat 2022'de Intel, kısmen RISC-V yongaları oluşturan şirketleri destekleyecek 1 milyar dolarlık bir fon açıkladı.
RISC-V yongaları, halihazırda sevk edilmiş 10 milyar çekirdek ile kulaklıklarda, sabit disklerde ve AI işlemcilerde ortaya çıkmaya başladı. Şirketler ayrıca veri merkezleri ve uzay araçları için RISC-V tasarımları üzerinde çalışıyor. RISC-V savunucuları, birkaç yıl içinde çiplerin her yerde olacağını tahmin ediyor.
Teknoloji #4 | Kitlesel Pazarda Askeri İnsansız Hava Araçları
TB2 gibi Türk yapımı uçaklar, dronların savaştaki rolünü önemli ölçüde değiştirdi…
Onlarca yıl boyunca, Predator ve Reaper gibi üst düzey hassas vuruş yapabilen Amerikan uçakları, drone savaşlarında hakim rol oynadı. Ancak Ukrayna’daki savaş, Çin, İran veya Türkiye’de yapılan düşük bütçeli modellerle daha çok gündeme geldi. Yaygın kullanımları, drone savaşlarının nasıl yürütüldüğünü ve bunun nasıl yürütebileceğini değiştirdi.
Bu geliştirilen yeni dronlardan bazıları, hem keşif hem de yakın mesafe saldırılar için kullanılan, DJI’ninkiler gibi kullanıma hazır quadcopter’lardır. Rusya’nın Kiev’de sivillere saldırmak için kullandığı İran yapımı 30.000 dolarlık patlayan Shahed insansız hava araçları gibi diğerleri daha uzun menzilli görevler üstlenebiliyorlar. Ancak en dikkate değer olanı ise, Türkiye’nin Baykar şirketi tarafından geliştirilen 5 milyon dolarlık Bayraktar TB2 insansız savaş uçağıdır.
TB2, yavaş uçan bir gövdeyle bir araya getirilmiş yeterince iyi parçalardan oluşan bir koleksiyon araçtır. Saatte 138 mile varan hızlarda hareket edebilir ve yaklaşık 186 mil iletişim menziline sahiptir. Baykar, 27 saat havada kalabileceğini söylüyor. Ancak TB2, yer istasyonlarıyla video paylaşabilen kameralarla birleştiğinde, hem kanatlarında taşınan lazer güdümlü bombaları hedeflemek hem de yerden topçu atışlarını yönlendirmek için güçlü bir araç haline geliyor.
En önemlisi, basitçe kullanılabilirliğidir. Reaper gibi ABD yapımı dronlar daha yetenekli ancak daha pahalı ve sıkı ihracat denetimlerine tabi. TB2, onu isteyen her ülke için daha kolay erişilebilir durumda.
Türkiye ordusu insansız hava araçlarını 2016'da Kürtlere karşı kullandı. O zamandan beri Libya, Suriye ve Etiyopya’da ve Ermenistan’a karşı da Azerbaycan tarafından kullanılıyor. Ukrayna, 2019'da Donbass’taki askeri operasyonlar için altı tane satın aldı, ancak dronlar, Rus işgalcileri engellemeye yardım ettikleri 2022'nin başlarında dünyanın dikkatini çekti.
Taktik avantajları açık. Ayrıca ne yazık ki açık olan bir şey de, bu silahların dünyadaki sivil nüfus üzerinde giderek daha korkunç bedeller ödeteceğidir.
Teknoloji #5 | Teletıp Yoluyla Kürtaj Hapları
İlaç kürtajı giderek daha yaygın hale geldi, ancak ABD Yüksek Mahkemesinin Roe v. Wade’i bozma kararı yeni bir aciliyet duygusu getirdi…
ABD’de kürtaj bakımına erişim önemli ölçüde daraldı. Ancak diğer yönde büyük bir değişiklik oldu: evden çıkmadan bakıma erişim olanağı. 2021'de pandemi sırasında ABD Gıda ve İlaç İdaresi, sağlık hizmeti sağlayıcılarının hastalara birlikte alındığında kürtaja neden olabilecek iki hap (mifepriston ve misoprostol) göndermesine geçici olarak izin verdi. Yıllar önce FDA, hapları güvenli ve ilk üç aylık dönemdeki bir hamileliği sona erdirmede etkili bulunmuştu ve 2020'de ABD’deki tüm kürtajların yarısından fazlasını oluşturuyorlardı. Ardından 2021 yılının sonunda FDA kararını kalıcı hale getirdi.
Altı ay sonra, ABD Yüksek Mahkemesi kürtajın anayasal bir hak olmadığına karar verdi. Kürtajı yasaklayan eyalet “tetikleme yasaları” yürürlüğe girdikçe, kürtaj haplarına olan ilgi ve talep arttı. Aid Access gibi kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ve Choix, Just the Pill ve Hey Jane gibi girişimler yardıma hazırdı. Süreç hizmete göre değişiklik gösterse de, uygun hastalar genellikle fotoğraflı bir kimlikle kaydolur ve ardından görüntülü arama, kısa mesaj veya uygulama aracılığıyla bir tıbbi sağlayıcıya danışır. Sağlayıcı, hizmetin hastaya gönderdiği hapları reçete eder.
İlaç kürtajına erişim çözülmüş bir sorun değil henüz. Merkezi Avrupa’da bulunan Aid Access, hapları herhangi bir ABD eyaletine gönderebilmesi açısından benzersizdir. Ancak posta yoluyla kürtaj hapı sunan girişimlerin çoğu eyalet yasalarını takip ediyor; bu, kürtajı yasaklayan 13 eyalette veya bir doktorun ilaçları bizzat reçete etmesini gerektiren ek yedi eyalette yaşayan insanların eyalet sınırlarını aşması veya bir şirket kurması gerektiği anlamına geliyor.
Yine de, insanların kürtaj haplarını uzaktan almasına yardımcı olan kuruluşlar, kritik bir zamanda birçok kişiye bakım sağladı. Öngörüleri ve yorulmak bilmeyen çabaları, bu çözümlerin insanların ihtiyaç duyduğu anda hazır olduğu anlamına geliyordu.
Güncelleme: Ocak 2023'te FDA, izin veren eyaletlerde bu ilaçlara erişimi daha da genişletebilecek bir adımla, çevrimiçi ve gerçek mekanda faaliyet gösteren perakende eczanelerin reçeteli hastalara kürtaj hapları vermesine izin vereceğini söyledi.
Teknoloji #6 | Talep Üzerine Geliştirilen Organlar
Tasarlanmış organlar, nakil bekleme listelerine son verebilir…
Geçen yıl iki ay boyunca, 57 yaşındaki David Bennett adında bir adam, göğsünün içinde atan bir domuz kalbiyle yaşadı. Maryland Üniversitesi’ndeki cerrahlar bunu şunu görmek için koymuşlardı: Genetiği değiştirilmiş bir domuzun kalbi bir insanı hayatta tutabilir mi?
Yaşamak için organ nakline ihtiyaç duyan insan sayısı, organ nakline ihtiyaç duyan insan sayısından çok daha fazladır. Dünyada her yıl yaklaşık 130.000 organ nakli yapılıyor, ancak çok daha fazla insan organ beklerken ya da organ nakli bekleme listesine bile giremedikleri için ölüyor.
Hayvan organları olası bir çözümdür. Ancak insan vücudunun onlara karşı doğal isyanını yenmek kolay değil. Örneğin domuz dokusunun yüzeyindeki şekerler, bağışıklık sistemimizi saldırı moduna sokabilir. İlaçlar tepkiyi susturmaya yardımcı olabilir, ancak bu yeterli değildir. Dolayısıyla biyoteknoloji şirketleri, domuzları modifiye etmek, bu şeker moleküllerini çıkarmak ve domuzları daha insan gibi göstermek için başka genler eklemek için gen düzenlemeyi kullanıyor artık.
Birkaç biyoteknoloji şirketi, domuzların DNA’sını bu şekilde düzenleyerek, organları insan vücuduna daha uyumlu hayvanlar yarattı. Bennett’in ölmesine ve nakledilen organda bir virüs bulunmasına rağmen, doktorları aldığı domuz kalbinin hiçbir zaman klasik organ reddi belirtileri geliştirmediğini iddia ediyor. Şimdi daha fazla hastayla çalışma planlıyorlar.
Gelecekte, organ mühendisliği hayvanları hiç içermeyebilir. Araştırmacılar, karmaşık dokuları sıfırdan nasıl geliştireceklerini keşfetmenin ilk aşamalarındalar. Bazıları akciğer şeklindeki 3 boyutlu baskı yapı iskeleleridir. Diğerleri, belirli organları taklit etmek için kök hücrelerden damla benzeri “organoidler” yetiştiriyor. Uzun vadede, araştırmacılar fabrikalarda özel organlar yetiştirmeyi umuyorlar.
İster hayvanlarda yetiştirilsin ister üretim fabrikalarının içinde üretilsin, sınırsız sayıda organ, organ naklini daha yaygın hale getirebilir ve çok daha fazla insanın yedek organlara erişmesini sağlayabilir.
Sınırsız organ fabrikaları hayal eden girişimci Martine Rothblatt hakkında daha fazla bilgiyi buradan okuyabilirsiniz.
Teknoloji #7 | Elektrikli Araçlar (EVs)
Elektrikli araçlar on yıllardır piyasada… Şimdi ise nihayet ana akım haline geldiler…
Elektrikli araçlar otomobil endüstrisini dönüştürüyor…
Satışlar yıllardır yavaş yavaş yükselirken, şimdi daha hızlı yükseliyor. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre emisyonsuz otomobiller ve kamyonlar, 2022'de küresel olarak tüm yeni otomobil satışlarının sadece iki yıl önceki %4'ünden muhtemelen %13'ünü oluşturacak. Bu on yılın sonunda bu satışların yaklaşık %30'unu oluşturma yolundalar.
Bir güç karışımı, araçları niş bir seçimden ana akım bir seçeneğe itti.
Hükümetler, otomobil üreticilerini yeniden donatmaya zorlayan ve tüketicileri geçiş yapmaya teşvik eden politikalar çıkardı. Özellikle, Kaliforniya ve New York, 2035 yılına kadar tüm yeni arabaların, kamyonların ve SUV’lerin sıfır emisyonlu olmasını gerektirecek.
Buna karşılık otomobil şirketleri tedarik zincirleri kuruyor, üretim kapasitesi oluşturuyor ve fiyat noktalarında ve ürün türlerinde daha iyi performansa sahip daha fazla model piyasaya sürüyor.
5.000 doların biraz altında başlayan küçük bir araba olan Hongguang Mini, dünyanın en çok satan elektrikli aracı haline geldi ve Çin’in en büyük EV üreticisi olarak hakimiyetini pekiştirdi.
Hero Electric, Ather ve diğer şirketlerden büyüyen iki ve üç tekerlekli araç serisi, geçen yıl Hindistan’da EV satışlarının üç katına çıkmasına yardımcı oldu (ancak toplam sayı hala sadece 430.000 civarında). Ve boyut ve fiyat açısından Chevy Bolt’tan Ford F-150 Lightning’e kadar değişen modeller, daha fazla Amerikalıyı elektrikli araç sektörüne çekiyor.
Önümüzde hala büyük zorluklar var. Araçların çoğu daha ucuz hale gelmeli. Şarj seçeneklerinin daha uygun olması gerekiyor. Araç şarjındaki artışı karşılamak için temiz elektrik üretiminin önemli ölçüde artması gerekecek elbette. Ve yeterli pil yapmak büyük bir girişimi gerektiriyor.
Teknoloji #8 | James Webb Uzay Teleskobu
Bir hassas mühendislik harikası olan JWST, erken evren görüşümüzde devrim yaratabilir…
Onlarca yıllık çalışmanın ardından Aralık 2021'de fırlatılan NASA’nın ABD, Avrupa ve Kanada arasındaki bir işbirliği olan 10 milyar dolarlık James Webb Uzay Teleskobu, şimdiye kadar uzaya gönderilen en büyük teleskop ve selefi Hubble Uzay Teleskobu’ndan yaklaşık 100 kat daha güçlü. . Kızılötesi radyasyonu tespit etmek için özel olarak tasarlanmış olan bu cihaz, tozu yarıp geçmesine ve evrenin ilk yıldızlarının ve galaksilerinin oluştuğu bir döneme kadar geriye bakmasına olanak tanıyor.
JWST, bu tür astronomik zaman yolculuğu için özel olarak üretilmiştir. Ana aynası 21 fit çapında, Hubble aynasının üç katı çapındadır ve bu da ona çok daha büyük bir çözme gücü sağlar. Aynasını ve aletlerini güneşin ısı ve ışığından korumak için tenis kortu büyüklüğünde bir güneşlik taşır. Uzaya gitmesine yardımcı olmak için mühendisler, JWST’nin aynasını ve güneş kalkanını bir roket kaplamasının içine sığacak şekilde katlanacak şekilde tasarladılar ve teleskop Dünya’dan 1,5 milyon kilometre uzaktaki son yörüngesine doğru yolculuğunu yaparken fırlatıldıktan sonra açıldı.
Gökbilimciler, JWST ile evrenin ilk gökadalarının Büyük Patlama’dan sonra nasıl ortaya çıktığını bir araya getirebileceklerini umuyorlar. Ancak JWST’nin tek hedefi bu değil. Teleskop astronominin genişliği boyunca kullanılıyor. Diğer güneş sistemlerindeki gezegenler hakkında benzeri görülmemiş bir içgörü sağlayabilir ve atmosferlerinin neyden oluştuğunu anlamamıza izin verebilir. Yeni dünyaların doğuşuna tanık olacak, bulutsuların muhteşem görüntülerini çekecek, galaksilerin yapısını inceleyecek ve çok ama çok daha fazlasını yapacak.
Neredeyse her gün yeni keşifler geliyor ve bunu teleskopun 20 yıldan fazla olduğu tahmin edilen ömrü boyunca yapacak…
Teknoloji #9 | Kadim DNA Analizi
Hasarlı DNA’yı okunaklı hale getiren yeni yöntemler, derin geçmişe dair çarpıcı açıklamalar üretiyor…
Bilim adamları, eski insanlardan dişleri ve kemikleri incelemek için uzun süredir daha iyi araçlar arıyorlar. Geçmişte, analiz edecek kadar iyi korunmuş bir örnek bulmak için birçok antik kalıntıyı araştırmak zorunda kalmışlardı.
Artık daha ucuz teknikler ve hasarlı DNA’yı ticari sıralayıcılar için okunaklı hale getiren yeni yöntemler, eski DNA analizinde bir patlamaya güç veriyor.
Bugün bilim adamları, Neandertallerin işediği toprakta bulunan DNA’nın mikroskobik izlerini bile analiz edebiliyor; diş veya kemik gerekmiyor. Kasım ayında, Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nde genetikçi olan Svante Pääbo temel çalışmasıyla Nobel Ödülü kazandığında, artık paleogenetik olarak bilinen alan merkez sahneye çıktı.
Kadim DNA analizi, soyu tükenmiş iki insan türünün -Homo luzonensis ve Denisovans- keşfine yol açtı ve bize modern insanların önemli miktarda Denisovan ve Neandertal DNA’sı taşıdığını öğretti. Ve şu anda tüm genom verisine sahip olduğumuz eski insan bireylerinin sayısı, 2010'da beşten 2020'de 5.550'ye büyük bir sıçrama yaptı.
Bu teknikler, Hindistan nüfusunun bir ata karışımından geldiğini belirterek, kast sisteminin altını oydu. Sicilya’daki 2.500 yıllık bir savaş alanından alınan DNA, eski Yunan ordularının tarihçilerin tasvir ettiğinden daha çeşitli olduğunu ortaya çıkardı.
Eski örnekler, modern sağlık sırlarını da çözebilir. Geçen yıl bilim insanları, insanların Kara Veba’da hayatta kalma olasılığını %40 artıran tek bir mutasyon belirlediler ve bu aynı zamanda Crohn hastalığı gibi otoimmün sorunlar için bir risk faktörü.
Kültürlerin, insan kalıntılarına nasıl davranılması gerektiğine inandıkları konusundaki farklılıklar, antik DNA ile çalışmak isteyen akademisyenler için etik ve lojistik sorular oluşturmaya devam edecek. Ancak ifşaatları şimdiden tarihi yeniden yazıyor.
Teknoloji #10 | Pil Geri Dönüşümü
Pillerdeki kritik metalleri geri kazanmanın yeni yolları, Elektrikli Otomobilleri daha uygun fiyatlı hale getirebilir…
Eski dizüstü bilgisayarlardan, aşınmış elektrikli matkaplardan ve elektrikli araçlardan geri kazanılan yüksek değerli metaller, eski pillerin yenilerine dönüştürülmesini mümkün kılan geri dönüşüm ilerlemeleri sayesinde yarının arabalarına güç sağlayabilir.
Elektrikli araçlar daha yaygın hale geldikçe lityum iyon pillere olan talep hızla artıyor. Elektrikli araçların daha fazla kullanılması iklim için iyi bir haber. Ancak pil hücrelerini oluşturmak için gereken metallerin arzı zaten azaldı ve lityum talebi 2050 yılına kadar 20 kat artabilir.
Geri dönüşüm yardımcı olabilir. Kullanılmış pilleri işlemeye yönelik eski yöntemler, geri dönüşümü ekonomik hale getirmek için bu tek tek metalleri yeterince güvenilir bir şekilde geri kazanmakta zorlanıyordu. Ancak yeni yaklaşımlar bunu hızla değiştirerek geri dönüşümcülerin metalleri daha etkili bir şekilde çözmesini ve pil atıklarından ayırmasını sağladı.
Geri dönüşüm tesisleri artık neredeyse tüm kobalt ve nikeli ve lityumun %80'den fazlasını kullanılmış pillerden ve pil üretiminden arta kalan imalat hurdasından geri kazanabiliyor ve geri dönüştürücüler bu metalleri, çıkarılan malzemelerle neredeyse rekabet edebilecek bir fiyata yeniden satmayı planlıyor. Alüminyum, bakır ve grafit de genellikle geri kazanılabiliyor.
CATL gibi büyük pil şirketlerinin yan kuruluşlarının hakim olduğu Çin, bugün pil geri dönüşümünde dünyaya öncülük ediyor. AB kısa bir süre önce, pil üreticileri için zorunluluklar içeren kapsamlı geri dönüşüm düzenlemeleri önerdi. Ve Redwood Materials ve Li-Cycle gibi Kuzey Amerika’daki şirketler, kamu ve özel sektör yatırımlarında milyarlarca dolar ile finanse edilen operasyonlarını hızla ölçeklendiriyor.
Pil talebinin on yıllar boyunca katlanarak artması bekleniyor. Tek başına geri dönüşüm onu tatmin etmek için yeterli olmayacaktır. Ve bu yeni geri dönüşüm süreçleri mükemmel değil henüz. Ancak pil geri dönüşüm fabrikaları, dünyanın iklim hedeflerine ulaşması için ihtiyaç duyduğu bir malzeme kaynağı oluşturacak.
Eski pillerin yarının EV’lerine güç sağlamaya nasıl yardımcı olacağı hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
by Casey Crownhart | MIT Technology Review
