Tinne Twigen/ Jonge Twijgen (4)

Oarloch/Oorlog -2

Yn myn boek Tinne Twigen — in kronyk ú fjouwer ieuwen oer tsien geslachten — ferhelje ik alle wederwaardichheden út eigen libben en dat fan myn foarâlden. Yn it foarste plak skreaun foar ús bern en pake- en ‘oma’-sizzers. In part fan myn jeugd yn Boalsert leit yn de oarlochsjierren. It wienen lossleine tiden. Noch in sitaat:

LOSSLEINE TIDEN

“Op 10 maaie 1940 barste de bom en waard ús lân yn de oarloch behelle. Der kamen fleantugen oer en ik sjoch — ik wie doe in beuker fan goed trije en in heal jier — noch dy soldaten yn griis unifoarm op ‘e stoepe om stappen. Ik stie achter it glês fan de winkeldoar en draafde troch de lange gong nei de achterkeamer en rôp: “Der steane allegear rare mannen op ‘e stoepe…!”
Oarloch! Mar wat wisten wy, lytse bern, wat oarloch wie. Yn dy earste dagen waard der fûl fochten om de Ôfslútdyk , in tsien kilometer fan Boalsert. Yn ‘e fierte hearden wy wol it doffe sjitten, mar fierders hienen wy dêr gjin weet fan. De ûngerêstens fan ús heit en mem en fan ús buorlju: it gie by ús lâns.
In pear moanne letter gie ik nei de beukerskoalle — de ‘bewaarschool’ — en elke dei tippele ik mei myn suske op en del. By hotel De Wynberch lâns, dêr’t de moffen har haadkertier hienen; wy fûnen it wol spannend as wy ûnderweis in peloton marsjearjende en sjongende soldaten tsjinkamen. Har mei izer besleine hakken kletsten stampend en yn kadâns op ‘e strjitstiennen. En se koenen moai sjonge, dy mannen. En wy marsjearren mei.
Mar in gewoane tiid wie it net. Dat murken wy ek wol doe’t wy in pear jier âlder waarden. Der kamen frjemde bern by ús op skoalle: Joadske bern, mar dat wisten wy doe noch net. Mochten wy net witte. ‘Útfanhûzers’, seine heit en mem, of: ‘skippersbern’. Mar salang útfanhûzje? Se hienen swart hier en in wat donkerder hûd. Olga en Manfred: beide mei fan dy mankelike, brune eagen. En wat wienen se soms dimmen en stil. Harren fertriet, dat fan har heiten en memmen, broers en susters, dy’t earne oars ûnderdûkt sieten, dat learde ik pas letter kennen. En dat de moffen sa te kear gienen en jacht makken op dizze minsken. Mei as doel om in hiel folk út te roegjen…
It wienen lossleine tiden en wy sloegen ek alles oan moatsjes wat mar in bytsje brâne woe. Wy as bern fandelen soms by jûntiid tûken by-inoar; de beammen by de dyk lâns wienen rôversguod. Ek de stobben liet men net stean. Dy waarden oan spûnen hakke. Soms waard der om fochten. Ik ha sels ris in kear sjoen dat oan it bolwurk in lilke man in oar mei de skerpe bile op ‘e harsens sloech: “Blief fan myn stobbe ôf, bliksem…!” It bloed spatte dernei. Ik waard der mislik fan en makke dat ik fuortkaam. Alles gie letterlik foar de bile: âlde doarren of in sket.
Soms jatten wy as bern in pear briketten as der by De Wynberch in Dútske frachtauto útladen waard. Mocht dat? Nee, fansels net, mar jo moasten wat! Nei de oarloch kaam myn suske noch mei in koalraap thús setten. Dy hie se op ‘e merk ‘organisearre’. Dat koe net fansels…”

LOSGESLAGEN TIJDEN

In mijn boek Jonge Twijgen — een kroniek van tien geslachten in vier eeuwen — vertel ik allerhande wederwaardigheden uit eigen leven en dat van mijn voorouders. In de eerste plaats geschreven voor onze kinderen en kleinkinderen. Een deel van mijn jeugd in Bolsward ligt in de oorlogsjaren. Het waren losgeslagen tijden. Nog een citaat:

“Op 10 mei 1940 barstte de bom en werd ons land de oorlog ingezogen. Er kwamen die eerste dagen vliegtuigen over en ik zie — ik was toen een kleuter van goed drie en een half jaar — nog een groepje soldaten in grijs uniform bij de winkel van Lutie de Haan op de stoep staan. Ik stond achter de winkeldeur en draafde door de lange gang naar de achterkamer en riep: “Er staan allemaal rare mannen op de stoep..!”
Oorlog! Maar wat wisten wij, kleine kinderen, wat oorlog betekende. In die eerste dagen werd er fel gevochten om de Afsluitdijk, een tien kilometer van Bolsward. In de verte hoorden we wel dof gebulder, maar verder raakte het ons niet. De ongerustheid van onze ouders en buren: het ging aan ons voorbij.
Een paar maanden later ging ik naar de kleuterschool — de ‘bewaarschool’- en elke dag tippelden mijn zusje en ik op en neer. Langs hotel De Wijnberg aan het Marktplein, waar de moffen hun hoofdkwartier hadden; wij vonden het wel spannend als we onderweg een peloton marcherende en zingende soldaten tegenkwamen. Hun met ijzer beslagen laarzen dreunden stampend en in cadans over de straatstenen. En ze konden prachtig zingen, die mannen. En wij marcheerden mee…
Maar een gewone tijd was het niet. Dat merkten wij ook wel toen we een paar jaar ouder werden. Er kwamen vreemde kinderen bij ons op school: Joodse kinderen, maar dat wisten wij toen nog niet. Mochten wij ook niet weten. ‘Logees’, zeiden m’n heit en mem, of: ‘schipperskinderen’. Maar zolang ergens logeren? Ze hadden zwart haar en een wat donkerder huidskleur. Olga en Manfred: beide met van die weemoedige, bruine ogen. En wat waren ze soms bedeesd en teruggetrokken. Hun grote verdriet, dat van hun ouders, broers en zusters, die ergens anders ondergedoken zaten, leerde ik pas later kennen. En ook dat de moffen zo tekeer gingen en jacht maakten op deze mensen. Met als enige doel om een heel volk uit te roeien…
Het waren losgeslagen tijden en wij sloegen ook alles wat maar enigszins branden wilde aan mootjes. Brandstof voor de kachel. Wij zochten als kinderen ’s avonds vaak naar takken. Bomen langs de weg werden illegaal gekapt en geroofd. Ook de stobben liet men niet staan. Die werden aan spaanders gehakt. Soms werd er om gevochten. Ik heb het zelf meegemaakt, dat aan het Bolwerk een woedende man een ander met z’n scherpe bijl op de kop sloeg: ‘Blijf van m’n stobbe af, bliksem..!” Het bloed spatte alle kanten op. Ik werd er misselijk van en maakte dat ik wegkwam. Alles ging letterlijk voor de bijl: ook oude deuren of een schutting. Soms jatten wij als kinderen een paar briketten als er bij De Wijnberg een Duitse vrachtauto gelost werd. Mocht dat? Nee, natuurlijk niet, maar je moest wat! Na de oorlog kwam mijn kleine zusje met een koolraap thuis. Die had ze op de markt ‘georganiseerd’. Dat kon natuurlijk niet! Wij moesten weer in het gareel…”

© Gerrit Damsma — 20 maart 2015