Tinne Twigen/ Jonge Twijgen (5)
Oarloch/Oorlog — 3
Sa as ik al earder skreaun ha, leit in part fan myn jeugd yn de oarlochsjierren. En dat bliuwt je in libben lang by. It wie in gefaarfolle tiid, al hienen wy dat as bern lang net altyd troch. Noch in sitaat út myn boek Tinne Twigen:
‘ROTMOF’
Razzia’s wienen der ek. Dan sieten de moffen achter Joadske minsken oan, achter swarthannelers of jongemannen dy’t ûnderdûkt wienen om’t se oars te wurk steld waarden yn Dútslân. Ik ha sa’n razzia meimakke doe’t de Grüne Polizei in ynfal die by ús buorlju, skuonmakker Bonne Gerritsma. Dat gie der need omwei. Der waard sketten en ik seach mannen by ús troch de tún draven en oer it sket kladderjen.
Op in kear koe ik it net litte en rôp as jonkje hiel stoer ‘Rotmoffen’ tsjin in pear man fan de Grüne Polizei dy foarbyrieden op in motor mei sydspan. Ik as de wearlich yn in stege en die it hast yn ‘e broek fan benaudens, want dy lju kearden en ik hearde en seach se foarbykommen en sykjen. Doe’t de kust even feilich wie, draafde ik yn in blits de stêd út en ferskûle my oan de Eksmoarsterwei ûnder in brêge. Dêr ha ik in hiel skoft sitten. Ik waard stienkâld, mar doarde by ljocht net op ‘e dyk te kommen. Pas doe’t it begûn te skimerjen slûpte ik op hûs oan. Dêr moast ik de saak wol opbychte. Doe ha se my wol even it leksum opsein: “Smoarge jonge, do mei dyn gekke oanslaggen.” It wie ek in stommiteit fansels, want sa brocht ik ús heit en mem yn gefaar. En net allinne ús heit en mem. Yn it weardefolle boek ‘Bolsward in Oorlogstijd’ fan Willem Haanstra (“Een schokkend relaas over verraad, verzet en verdriet in een kleine stad”) fertelt Jannie Schriever — trije jier âlder as ik en dochter fan polysjeman Hendrik Schriever — hoe’t sy de oarlochsjierren belibbe hat. Har heit siet mei yn it ‘ondergrondse verzet’. Dat lei in enoarme druk op de húshâlding. Ek de bern moasten swije en soms lije. Al jong waarden se harren bewust fan it gefaar fan ‘e kant fan de Dútsers en harren hantlangers. Se fertelt: “Ik weet nog dat ik op een keer aan vader vroeg wat er was. Hij zag er zo verdrietig uit. Toen vertelde hij me dat op de Koemerk een vader met zijn driejarig zoontje was opgepakt. Het jongetje zei: ‘Daar loopt een rotmof…!’ en dat hoorde die Duitser. Vader en zoontje zijn meegenomen naar het politiebureau; 12 uur later ging de cel weer open. Het jongetje was dood…”
‘ROTMOF’
Zoals ik al eerder schreef, lag een deel van mijn jeugd in de oorlogsjaren. En dat blijft je een leven lang bij. Het was een gevaarvolle tijd, al hadden wij dat als kinderen lang niet altijd door. Nog een citaat uit mijn boek Jonge Twijgen:
Vaak waren er razzia’s. Dan zaten de Duitsers achter joodse onderduikers aan, achter zwarthandelaars of jongemannen die ondergedoken waren omdat ze anders in Duitsland te werk zouden worden gesteld. Ik heb zo’n razzia meegemaakt toen de Grüne Polizei een inval deed bij onze buren, schoenmaker Bonne Gerritsma. Dat ging er ruig aan toe. Er werd geschoten en ik zag mannen bij ons door de tuin draven en over de schutting klauteren.
Op een keer kon ik het niet laten om heel stoer ‘Rotmoffen’ te roepen naar een paar mannen van die Grüne Polizei, die voorbijreden op een motor met zijspan. Ik draafde als de weerlicht een steeg in en deed het bijna in m’n broek van angst, want die lui keerden hun motor en ik hoorde en zag ze voorbijkomen en zoeken. Toen de kust even veilig was, draafde ik zo vlug ik kon de stad uit en verschool me aan de Exmorsterweg onder een brug. Daar heb ik heel lang gezeten. Ik werd steenkoud, maar durfde bij daglicht niet de weg op. Pas toen het begon te schemeren, ben ik naar huis geslopen. Daar moest ik de zaak wel opbiechten. Toen hebben ze wel even flink gefoeterd: “Aap van een jongen, jij met je vreemde kluchten!” Het was ook een stommiteit natuurlijk, want ik bracht zo ook mijn vader en moeder in gevaar. En niet alleen m’n heit en mem. In het waardevolle boek ‘Bolsward in oorlogstijd’van Willem Haanstra (“Een schokkend relaas over verraad, verzet en verdriet in een kleine stad”) vertelt Jannie Schriever — drie jaar ouder dan ik en dochter van politieman Hendrik Schriever — hoe zij de oorlogsjaren beleefd heeft. Haar vader zat mee in het ‘ondergrondse verzet’. Dat legde een enorme druk op het gezin. Ook de kinderen moesten zwijgen en soms lijden. Al jong waren ze zich bewust van het gevaar van de kant van de Duitsers en hun handlangers. Ze vertelt: : “Ik weet nog dat ik op een keer aan vader vroeg wat er was. Hij zag er zo verdrietig uit. Toen vertelde hij me dat op de Koemerk een vader met zijn driejarig zoontje was opgepakt. Het jongetje zei: ‘Daar loopt een rotmof!’ en dat hoorde die Duitser. Vader en zoontje zijn meegenomen naar het politiebureau; 12 uur later ging de cel weer open. Het jongetje was dood…”
© Gerrit Damsma — 13 april 2015
