Tipografi Nedir? — Peter Bilak

Tanınmış tasarımcı, akademisyen ve editör Peter Bilak’tan “tipografi”nin yeniden tanımı: Herkesin iyi bildiğini sandığı “tipografi” hakkında aslında otoritelerin dahi bilmedikleri var. Ya da şöyle söyleyelim: Tipografi, paralelinde geliştiği teknoloji ilerledikçe, tanımı hakkında tekrar düşünmemiz gereken bir disiplin.

Herhangi bir tartışma ya da iddiadan önce, terminolojiyi tanımlamak ve sıkça kullanılan sözcüklerin genel olarak anlaşıldığından emin olmak faydalı olacaktır. Tipografi, Gutenberg’in seri baskıyı bulmasından bu yana uygulanan bir el sanatıdır (!). Brittanica ansiklopedisinin son temel tipografi tanımına göre: “Tipografi, basılı kâğıdın görünüşüne ait belirlemelerle ilgilenir.” Collins gibi diğer sözlükler ise tipografiyi “basım harfleri ve bunlara ait baskıları düzenleyen sanat, el sanatı ya da yöntem” olarak tanımlamaktadır. Tüm bunlardan anlaşılan, 15. yüzyıl ortasından önce “tipografi” yer almamıştır, çünkü tipografi kesin bir şekilde sadece baskı harflerinin icadı ile ilişkilendirilmiştir. Yine aynı şekilde bundan anlaşılan, elektronik ekranlarda beliren sayısal (digital) harfler bu tanımların kapsamı dışında kalmaktadır.

Bu tabii ki tanımladıkları aktiviteler kadar esnek olamayan tanımlara ait bir sorundur. Benim yarı-zamanlı ders verdiğim Lahey Kraliyet Sanat Akademisi’nin uzun zamandır görev alan öğretim üyelerinden biri olan Gerrit Noordzij, tipografiye ait en yararlı tanımlardan birini yapmıştır. Kendisi, tipografinin “prefabrik (kurma) harfler ile yazmak” olduğunu söylemektedir. Sözlük tanımlarından farklı olarak, bu tanım farklı ortamlarda değişme özelliğine sahip olduklarından ve yine de bu öğreti gelişmeye devam ettiğinden, tipografiyi belirli bir ‘ortama’ bağlamaktan tamamen kaçınmaktadır. Noordzij’ye ait bu tanım tipografiyi aynı şekilde harf şekilleri yaratmakla ilgilenen ancak bu harfleri dizmeye yarayan tekrarlanabilir bir sistem sunmayan hat, el yazısı ve graffitiden de kesin olarak ayırır.
Sayısal teknolojiler, tipografinin en açık tanımlarını bile silen emsalsiz olasılıklar yaratmışlardır. Şekillerin tekrarı eğer tipografinin ana teması olarak kabul edilirse, birçok tasarımcı bu kavramı sınayacak şekilde çalışmaktadır. OpenType (Microsoft’un 1996’da geliştirmeye başladığı, Adobe’nin de sonradan projeye dahil olduğu, platformdan bağımsız, geniş yapılı, son sistem yazı karakteri formatı. Daha önceki yazı karakteri formatlarına kıyasla yapısında birçok farklı, özel karakter barındırmaktadır.) yazı karakterleri; beklenmedik sıra dışı özelliklere sahip el yazıları ya da şekil kütüphaneleri barındıran harf yapılarıyla sıradan özellikleri de kapsayabilirler.

Son birkaç yıl boyunca, Lahey’deki Hollanda Dans Tiyatrosu’ndan dansçılarla beraber, yazıyı basit koreografilere çeviren bir araç üzerinde çalışmaktayım. Kullanıcı dizgi makinesi gibi bir uygulama ile sözcüğü girer ve sistem bu sözcüğü kesiksiz dans serileri ile geri yansıtır. Bu sırada, dansçının vücudu geçici olarak ilgili harfleri çağrıştıran şekiller alır.

Bu tipografi midir? Bunun gibi bir proje, var olan sayısal olanakları kullananlar çok umursuyor gibi görünmeseler de farklı öğretilerin sınırlarını aşan bir özerk çalışma yaratmak için tipografinin ilkelerini kullanmaktadır. Görünen şudur ki, tipografinin kendisi yeni yaratıcı öğretileri oluşturmuştur. Bu yeni öğretiler, tipografların çoğunluğunun geleneksel anlayışın kılavuzluğu ile ilerlediği, ancak yine de meslek sınırlarını keşfeden deneylere yer veren öğretilerdir.

Diğer öğretiler için bu gibi bir tartışma, gerçekte bir özfarkındalık göstergesidir. Romancı Milan Kundera modern romanın artık nesir halinde kurgusal anlatım olarak tanımlanmadığını ve hatta şiir, kısa hikâye veya söyleşi gibi farklı yazı biçimlerini içerebileceğini savunur. Kundera’nın kitapları; felsefi, politik, mizahi fakat kesinlikle romana ait olan parçalar içerir. Bu farklı biçimleri özümseme yeteneği, Kundera’nın roman tanımını oluşturur. Benzer olarak, artık teknoloji ile tanımlanmayan ancak onunla gelişen daha geniş bir tipografi anlayışı, bu öğretiyi yeni çalışmalara açabilir.

Yazı hakkında
Makalenin İngilizce orijinali:
Bilak, P. (2007, 12 May). What is Typography?
Makalenin ilk yayımlanma bilgisi:
İsveç’in grafik tasarım dergisi CAP & Design, Nisan 2007.
Çeviri Editörü: Ömer Durmaz, Çeviri: Roberta Çirişyan

Yazar hakkında
Peter Bilak: Typotheque yazı evinin kurucusudur. Önce, Bratislava’daki The Academy of Fine Arts and Design’ı bitiren Bilak, sonra Paris’teki Atelier National de Création Typographique ve Hollanda’daki Jan van Eyck Akademie’den mezun olmuştur. Birçok ödül alan ve birçok sergiye imza atan Bilak, BBDO’da sanat yönetmeni, aynı zamanda Studio Dumbar’da da grafik ve çokluortam tasarımcısı olarak çalışmıştır. Editörlük, yazarlık, çeşitli yarışmalarda jüri üyelikleri ve akademisyenlik yapan Bilak, Royal Academy of Art’ta (KABK) yazı tasarımı, grafik tasarım ve tipografi konusunda konferans ve dersler vermektedir. Birçok tasarım kitabı ve Print, Emigre, Items, tipoGrafica, Idea gibi dergi yayınlarına katkıda bulunmaktadır. Bilak, ayrıca Stuart Bailey ile beraber Dot Dot Dot’un eş editörü, Works That Work dergisinin ve Indian yazı evinin ortak kurucusudur.

Makaleden alıntı yaparak kaynak göstereceklerin, etik kurallar gereğince gerekli özeni göstermeleri ve çeviriyi yapanlara saygı göstermelerini dileriz.