Yazı endüstrisinde tekelleşme
Monotype, Hoefler&Co ve Berthold’un ardından Colophon Yazıevi’ni satın almasıyla yazı endüstrisinde tekelleşme tartışmaları yeniden gündeme geldi.
Monotype birçok mali zorlukla boğuştuktan sonra 2004 yılında Boston’daki TA Associates tarafından satın alındı, 2007 yılında borsaya girerek TYPE hisse koduyla halka açıldı. Yıllık geliri 2010 yılında 107 milyon dolar iken 2018 yılında 247 milyon dolara yükseldi ve bir güç merkezi haline geldi. 2006 yılında, Linotype’ı satın alarak Helvetica, Avenir’in de aralarında bulunduğu yaklaşık altı bin yazıyüzünü koleksiyonuna kattı. 2010 yılında Ascender Corporation’ı, 2014 yılında ise 2500’den fazla yazıyüzüne sahip FontShop’u satın aldı. 2019 yılına gelindiğinde merkezi Palo Alto’da bulunan özel sermaye şirketi HGGC tarafından 825 milyon dolara satın alındı.¹
Satın alındıktan sonra düzenli bir büyüme politikası izleyen Monotype, 2020 yılının başında Londra’nın butik yazıevi Fontsmith’i satın aldı. FS Albert, FS Brabo, FS Koopman, FS Meridian, FS Millbank ve FS Untitled gibi popüler tasarımlar da dahil olmak üzere yetmiş yeni yazı ailesiyle koleksiyonunu genişletti. 18 Mayıs 2020 tarihinde Global Graphics PLC’nin bir yan kuruluşu olan URW Type Foundry’yi satın aldı. URW’nin satın alınmasıyla aralarında Corporate S Pro, Futura, Franklin Gotik, URW DIN ve Nimbus Sans Global’in de bulunduğu 513 yeni ve popüler yazıyüzünü koleksiyonuna kattı. Hemen hemen bir yıl sonra Business Wire’ın 15 Eylül 2021 tarihinde paylaştığı haberle Monotype’ın, ikonik yazıevi Hoefler&Co’yu satın aldığı duyuruldu. Böylece, Barack Obama’nın 2008 yılındaki başkanlık kampanyasında kullanılan Gotham adlı yazıyüzüyle tanınan New York merkezli Hoefler&Co’nun 1100’den fazla orijinal yazı tasarımından oluşan koleksiyonu Monotype ailesine katıldı. Hoefler&Co’nun satın alınması, zaten hâlihazırda varolan yazı endüstrisinde tekelleşme tartışmalarını yeniden gündeme getirdi. 23 Ekim 2021 tarihinde Anne Quito, Monotype’ın Fontsmith, URW ve son olarak da Hoefler&Co gibi ünlü yazıevlerini satın almasından yola çıkarak endüstrinin monopolleşmesi üzerine kapsamlı yazı kaleme aldı. Yazıda bağımsız yazıevlerinin kalesi olarak nitelendirdiği Hoefler&Co’nun satın alınmasının sektöre ışık tuttuğunu ve bu alandaki diğer kişiler için varoluşsal kaygıları arttırdığını vurguladı. Nuclear Bits ise Hoefler&Co satın almasının şirketleri üzerindeki etkisini değerlendirdi.
25 Ağustos 2022 tarihinde, Helvetica da dahil olmak üzere sonraki birçok yazı tasarımına ilham veren ve dünyanın ilk yaygın olarak kullanılan serifsiz yazıyüzlerinden biri olan Akzidenz-Grotesk’in, Berthold kütüphanesinden 700’den fazla tarihî yazıyüzüyle birlikte Monotype tarafından satın alındığı duyuruldu. 1858 yılında Berlin’de Hermann Berthold tarafından kurulan Berthold Yazıevi’nin envanteri ve dijital yazıyüzlerinin dağıtım hakları 1997 yılında Berthold Types Limited tarafından satın alınmıştı. Bu envanterin içerisinde Akzidenz-Grotesk’in yanı sıra Imago, Cosmos, Formata, Block, Solemnis ve City gibi çok sevilen yazıyüzleri de bulunuyor. Satın almaya karşı ilk tepki Typographica’dan geldi. Tepkisini “Çoğu kullanıcının, yazı endüstrisinin büyük kısmının tek bir şirket tarafından kontrol edildiği hakkında hiçbir fikri yok.” ifadesiyle belirten Typographica, Glukfonts tarafından hazırlanan görseli paylaştı. Berthold öncesi satın almaları içeren görselde, Monotype’ın tekeleşmeye yönelik adımları açıkça görülebiliyor.
19 Temmuz 2023 tarihine gelindiğinde Monotype, Japonya’daki ilk satın almasını yaptı ve son otuz yılda Japonya’da yazı kültürünün şekillenmesine büyük katkısı olan Tokyo merkezli ünlü yazıevi Fontworks’ü satın almak için anlaştığını duyurdu. Aynı yılın ağustos ayında, bu sefer daha önceden satın aldığı Fontshop.com, Linotype.com ve Fonts.com’u kapatacağını ancak müşterilerin siparişlerini MyFonts.com’a taşıma seçeneğine sahip olacağını açıkladı.
“Çok büyük bir oyuncunun ve çok sayıda küçük oyuncunun bulunduğu pazar, sağlıklı pazar değildir.” ²
Gerry Leonidas
Sara Friedman’ın son yıllarda satın alma haberleriyle adını sıkça duyuran Monotype’ın yazı endüstrisindeki tekelleşmesine ilişkin 25 Ağustos 2023 tarihinde kaleme aldığı yazısı oldukça dikkat çekti. Grandhappy adlı yazıyüzünün The Great Gatsby’nin gişe rekorları kıran uyarlamasında kullanılmasına rağmen, bu kullanımdan sadece 12 dolar kazanan Cindy Thomason örneği üzerinden hareketle Friedman, yazı endüstrisinin tekelleşmeye doğru ilerlediğini ve bağımsız tasarımcılara gidecek daha az yer bıraktığını vurguladı.
19 Aralık 2023 tarihinde ise Monotype, 2009 yılında Anthony Sheret ve Edd Harrington tarafından kurulan Londra merkezli Colophon Yazıevi’ni satın aldı. Böylece yazıevi, seksen beş yazı ailesinden oluşan kütüphanesiyle birlikte Monotype’a dahil oldu. Son olarak 6 Şubat 2024 tarihinde Sharp Type’ın yirmi yedi yazı ailesinin Monotype tarafından satın alındığı duyuruldu. Böylece Monotype; Sharp Sans, Sharp Grotesk ve Beatrice gibi popüler yazıyüzleriyle kütüphanesini genişletmiş oldu. Yazıevinin kurucu ortakları Lucas Sharp ve Chantra Malee, verdikleri röportajda, Sharp Type’ın Monotype’da önde gelen bir ortak olarak tanıtılacağını ve kalan yazıyüzlerinin Sharp Type’ın kendi ağ sayfasında yer alacağını belirtti. Ayrıca röportajda, Sharp Type satışıyla bağımsız yazıevlerinin Monotype aracılığıyla kendi yararlarına çalışabileceklerinin, bağımsızlıklarını ve yaratıcı bütünlüklerini koruyabileceklerinin gösterilmesinin hedeflendiği özellikle vurgulanmış.
Tüm bunlar olurken HGGC’nin Monotype’ın satışını araştırdığına dair bir haber internete düştü. Satış gerçekleşirse Monotype’a dört milyar dolardan fazla değer biçilebileceği söylendi.
Her ne kadar Monotype, tekelleşme girişimlerini arttırsa da dünya çapında birçok küçük yazıevi, sektörü çeşitlendirmeye ve endüstrinin sınırlarını zorlamaya devam ediyor. Tüm bu satın almalar, uluslararası düzeyde tipografik tasarıma genel bir ilgi ve yatırım dalgasının sembolü gibi görünüyor. Endüstrinin diğer ucunda ise gelişmekte olan tasarım stüdyoları ve tasarımcılar, yaratıcı topluluğa yeni alternatifler sunmak amacıyla kendi yazıevlerini açıyor.³ 2016 yılında Tom Cunningham tarafından kurulan, serbest çalışan tasarımcılar ve küçük stüdyolar için daha erişilebilir yazı tasarımları yapan Tropical Type, Hype Type Studio’dan Paul Hutchison ve Ross Burwell tarafından kurulan Los Angeles merkezli yazıevi Formerly Known, Londra’dan A2-Type bunlardan bazıları…
Referanslar
[1] Friedman, S. (2023, 25 Ağustos). Where do fonts come from? This one business, mostly. https://thehustle.co/where-do-fonts-come-from/
[2] Friedman, 2023.
[3] Ali, S. (2022, 4 Ocak). A bold frontier: designers leading the indie type revolution. https://www.itsnicethat.com/features/forward-thinking-a-bold-frontier-type-revolution-graphic-design-040122
Yazar: Murat Ertürk
Editör: Oğuzhan ÖçalanHer türlü görüş ve önerini e-posta ile gönderebilir, sosyal medya hesaplarımızı takip edebilirsin. Eğer hâlâ Tipografi Bülteni’ne abone olmadıysan buradan olabilir, geçmiş bültenlere göz atabilirsin.
