Osmanlı tarihinin kritik dönemlerinde iktidarda olan valide sultanlar, payitaht İstanbul’da yaptırdıkları camilerle de zamana mühür vurmuş. Bu camiler, şehrin çeşitli semtlerinde, beton işgaline rağmen hâlâ bir şeyler söylüyor, anlayana… Ahmet Hamdi Tanpınar, “İstanbul, büyük mimarî eserlerinin olduğu kadar küçük köşelerin, sürpriz peyzajların da şehridir. Hatta iç İstanbul onlarda aranmalıdır.” der Beş Şehir’de. Mesela valide sultanların yaptırdığı camiler, bu manzaraya işaret eden parçalardır… Şehrin muhtelif semtlerine kondurulmuş bir çiçek bahçesi gibi duran bu tarihî eserler, günümüz İstanbul’unun da nefes odaları adeta.
Bezmiâlem Valide Sultan Camii (Dolmabahçe): Bezmiâlem Valide Sultan, II. Mahmud’un eşi, Abdülmecid’in ise annesi. Caminin inşasına Valide Sultan zamanında başlanmış, ancak vefatı üzerine Abdülmecid Han tarafından tamamlanmış. Denize nazır caminin tasarımı ise Ermeni mimar Garabet Balyan’a ait. 1855 senesinde bir cuma selamlığıyla ibadete açılır.
Valide-i Atik Camii (Üsküdar): Cami, Yahya Kemal’in ‘Atik Valde’den İnen Sokakta’ şiirinde bir Ramazan günü hissettiği duyguları kaleme alması ile de meşhur. II. Selim’in eşi, III. Murad’ın annesi Afife Nur Banu Sultan tarafından 1583’te Mimar Sinan’a külliye olarak yaptırılır. Mütevazı görkemin abideleşmiş hali, betonarme işgale rağmen hâlâ ayakta duruyor.
Pertevniyal Valide Sultan Camii (Aksaray): Cami 1869–1871 yılları arasında yaptırılır. Banisi II. Mahmud’un eşi, Abdülaziz Han’ın annesi Pertevniyal Valide Sultan’dır. Eserin mimarı, Montani’dir. Ancak ünlü mimar Sarkis Balyan’ın da çizimlere dâhil olduğu söylenir. Camideki süslemelere hâkim renk, altın yaldızla parlatılan mavidir. Aksaray Meydanı’na bakan avlu kapısı Osmanlı taş oyma sanatının nadide bir eseri olarak kabul edilir.
Yeni Valide Camii (Üsküdar): 1708 senesinde inşaatına başlanan ve 1711’de tamamen ibadete açılan Yeni Valide Camii, Valide-i Cedid olarak da bilinir. Üsküdar merkezde, iskeleye yakın bu eser, II. Ahmet’in ve III. Mustafa’nın annesi Emetullah Rabia Gülnuş Sultan tarafından Kayserili Mehmet Ağa’ya yaptırılır. Cami ile yüz yüze geldiğinizde kulağınıza Yahya Kemal fısıldayacaktır: “Yıllar geçtikçe İstanbul, bana sade coğrafya olarak değil, tarih olarak da çok derin göründü.” Burası aynı zamanda, Fethullah Gülen’in Peygamber Efendimiz’in (sas) hayatlarını anlattığı ‘Sonsuz Nur’ vaazlarını verdiği camidir.
Yeni Cami (Eminönü): Eminönü denince akla gelen ilk cami, Yeni Cami, diğer adıyla Valide Sultan Camii. 1597’de III. Murad’ın eşi Safiye Sultan’ın emriyle temeli atılır. Bir başka valide sultan olan Hatice Turhan Sultan’ın gayretleriyle 1663’te ibadete açılır. Caminin merdivenleri İstanbul’a gelenlerin dinlenme yeri gibidir. Güvercinleri ise cami yapıldığından beri oradalarmış hissi uyandırır insanda…
Originally published at www.tr724.com on January 11, 2018.
