Beslenme Okuryazarlığı Nedir?
Dijital okuryazarlık, medya okuryazarlığı, finansal okuryazarlık gibi pek çok kavram duyuyoruz. Peki hiç beslenme okuryazarlığını duydun mu?
Merhaba sevgili okur!
Beslenme okuryazarlığı, çok fazla gündemde olmasa da aslında oldukça önemli bir kavramdır. Sizlere bugün beslenme okuryazarlığının ne olduğundan, hangi bileşenleri içerdiğinden ve bu yeteneğinizi geliştirmek için neler yapabileceğinizden bahsedeceğim.
Beslenme okuryazarlığını daha iyi anlamak için önce “okuryazarlık” kavramını anlamalıyız.
Okuryazarlık ne demektir?
Okuryazarlık deyince aklımıza ilk başta “okuma ve yazma yeteneğine sahip olmak” gelebilir. Türk Dil Kurumu (TDK) da dahil olmak üzere birçok yerde okuryazarlık, bu şekilde tanımlanmaktadır. Ancak okuryazarlık terimi, bundan daha fazlasını ifade etmektedir.
Günlük yaşamda okuma-yazma (reading-writing) ve okuryazarlık (literacy) kavramları sık sık birbirinin yerine kullanılsa da aynı anlama sahip değildirler.
Okuma-yazma, “alfabe aracılığıyla yazılı metinleri okuyabilme ve yazabilme becerisi” demektir. Bireyler bu beceriye ya sahiptir ya da sahip değildir. İkisinin ortası mümkün değildir.
Okuryazarlık, değişmekte ve gelişmekte olan bir kavramdır. Kesin olarak tanımlanabilmiş değildir.
Genel anlamda okuryazarlık, “toplum tarafından var olan kaynakların etkili bir şekilde kullanılabilmesi yeteneği” olarak tanımlanmaktadır.
Okuryazarlık; bireyin topluma katılmak, hedeflerine ulaşmak, bilgisini ve potansiyelini geliştirmek amacıyla yazılı metinleri anlama, değerlendirme, kullanma ve bunlarla ilişki kurma yeteneğine sahip olmasıdır. (OECD: Survey of Adult Skills)
Okuryazarlık yeteneği; kendimizi net bir şekilde ifade etmemize, başkalarını dinlememize, bilgi edinmemize ve çevremizdeki dünya hakkında bir anlayış geliştirmemize olanak tanır.
Okuryazarlık bir yetenektir ve geliştirilebilir, öğrenme sürekliliğini içerir. Herkes aynı seviyede değildir.
Harf sistemlerinin çözülmesi okuma-yazma davranışına işaret ederken; çözülen bu kodların anlamlandırılma süreci okuryazarlığa işaret etmektedir. Bir metni okuma-yazma becerisine sahip herkes okuyabilir ancak bireyin okuryazarlık seviyesine göre bu metinden çıkardığı anlam değişecektir.
Okuma yazma için simgeleri tanıma durumu yeterlidir. Okuryazarlık daha üst düzey bir beceri olan anlamlandırma kabiliyetini de gerektirir.
Beslenme Okuryazarlığı ne demektir?
İnsan sağlığı; beslenme, kalıtım, iklim ve çevre koşulları gibi birçok faktörün etkisi altındadır. Bu faktörlerin başında beslenme gelir.
Beslenme; büyüme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için besinlerin kullanılmasıdır. Beslenme, bizim için nefes almak kadar önemlidir, temel bir ihtiyacımızdır.
Bedensel ve zihinsel gelişim ancak kaliteli ve dengeli bir beslenme ile mümkündür.
Bu temel ihtiyacımızı en doğru ve etkili şekilde gerçekleştirebilmek için beslenme okuryazarlığına sahip olmak büyük önem taşımaktadır. Çünkü bir evin inşasında tuğla kullanılması gibi insan vücudunun inşası da yediğimiz yiyecekler ile sağlanır. Yediğimiz bütün yiyeceklerin kalitesi ve besin değeri, vücudumuzun sağlığını belirler.
Dünya çapında her beş ölümden biri sağlıksız beslenmeden kaynaklanmaktadır (1). Aynı zamanda sağlıksız beslenme; diyabet, obezite, hipertansiyon, kanser gibi birçok kronik hastalığa sebep olmaktadır.
Beslenme eğitimleri, bireylerin beslenme bilgisini arttırmaya yardımcı olsa da yeterli değildir. Beslenme bilgisini sahip olmak, her zaman sağlıklı beslenme düzeni ile sonuçlanmaz. Beslenme okuryazarlığı, hem bu bilgiye sahip olmayı hem de kullanabilmeyi içerir.
Beslenme okuryazarlığı, uygun beslenme kararları vermek için gerekli beslenme bilgilerini ve becerilerini elde etme, anlama ve değerlendirme yeteneğini ifade eder. Doğru besinlerin seçilmesi yoluyla sağlığın teşviki ve geliştirilmesine yardımcı olur.
Beslenme okuryazarlığı daha yüksek olan bireylerin, beslenme gerçeklerini daha iyi anlayabildikleri ve sonuç olarak sağlıklı bir beslenme düzenine sahip oldukları bulunmuştur. Bu insanlar, sağlıksız beslenme ve hastalık arasındaki ilişki hakkında daha bilinçlidir.
Yüksek beslenme okuryazarlığı, insanların daha sağlıklı yiyecekler seçmesine ve daha az kalori tüketmesine yardımcı olmaktadır. Düşük gelirli yetişkinlerde yapılan araştırmalar, beslenme okuryazarlığı düşük olan kişilerin önerilen miktarlardan daha az meyve ve sebze tükettiklerini ortaya koymuştur.
Beslenme okuryazarlığı, hastalık yükünün azaltılmasına yardımcı olabilirken düşük beslenme okuryazarlığı olumsuz sağlık etkilerine ve kronik hastalıkların prevalansında artışa yol açabilir.
Beslenme Okuryazarlığı neleri içerir?
Beslenme okuryazarlığı yetkinliğine sahip bir birey,
- Sağlıklı bir hayat sürmek için nasıl beslenmesi gerektiğini bilir ve besin seçimlerini buna göre yapar.
- Besinleri doğru saklama ve pişirme yöntemlerini bilir ve uygular.
- Medyada yer alan beslenme konulu haberleri, eleştirel bir şekilde değerlendirebilir.
- Beslenme alanında doğru bilgiye nasıl erişebileceğini, hangi kaynakları takip etmesi gerektiğini bilir.
- Besin etiketlerindeki enerji değeri ve besin içeriği gibi bilgileri etkin olarak kullanabilir.
- Besin ve beslenme rehberlerindeki yazılı ve görsel mesajları
yorumlayabilir.
Beslenme Okuryazarlığımı Nasıl Geliştirebilirim?
- Beslenme konularını, güvenilir kaynaklardan takip edin.
- Beslenme alanında uzman kişilerin paylaşımlarını takip edin.
- Sosyal medyada hem doğru hem de yanlış bilgiler çok fazla. Doğru bilgi nasıl ayırt edilir, bilgi doğrulama nedir? öğrenin.
- Temel beslenme bilgisi veren kitaplar okuyun.
- Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER)-2022'yi okuyun.
Unutmamanız gerekir ki; beslenme okuryazarlığı, geliştirilebilen bir yetenektir. Doğru kaynakları kullanarak siz de bu yeteneğinizi geliştirebilirsiniz.
KAYNAKLAR
- Kurudayıoğlu, YDDM, Tüzel, AGMS. “ 21. Yüzyıl Okuryazarlık Türleri, Değişen Metin Algısı ve Türkçe Eğitimi”. Türklük Bilimi Araştırmaları (2010): 0–298 <https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubar/issue/16969/177280>
- Taylor, Matthew K et al. “Nutrition literacy predicts adherence to healthy/unhealthy diet patterns in adults with a nutrition-related chronic condition.” Public health nutrition vol. 22,12 (2019): 2157–2169. doi:10.1017/S1368980019001289
- Yarmohammadi P et al. “Nutrition literacy and its related demographic factors among workers of Taraz Steel company, Chaharmahal and Bakhtiari, Iran.” Front. Public Health (2022) 10:911619. doi: 10.3389/fpubh.2022.911619
Haftaya görüşmek üzere :)
Yazımı beğendiyseniz alkış atarak bana destek olabilirsiniz. (Maksimum 50'ye kadar alkış atılabildiğinizi biliyor muydunuz?)
Beni instagramda @dytrumeysayolcu hesabımdan takip edebilirsiniz.
Diğer içeriklerimi okumak isterseniz:
Editör: Berfin Yeşilyurt
