Kokunun İz Bıraktığı Hafıza Kırıntıları
Sizlere edebiyatın sinir bilimsel ve psikolojik bir fenomene kaynak olduğunu söylesem, tepkiniz ne olurdu?
Marcel Proust isimli Fransız bir roman yazarı “Kayıp Zamanın İzinde” isimli romanında şu cümlelere yer vermiş:
“…Az sonra, yaptığım şeye dikkat etmeden, yumuşasın diye içine bir parça madlen attığım çaydan bir kaşık alıp ağzıma götürdüm. Ama içinde kek kırıntıları bulunan çay damağıma değdiği anda irkilerek, içimde olup biten olağanüstü şeye dikkat kesildim. Sebebi hakkında en ufak bir fikre bile sahip olmadığım, soyutlanmış, harikulade bir haz, benliğimi sarmıştı. Çayın ve kekin tadıyla bir bağlantısı olduğunu ama onu kat kat aştığını, farklı bir niteliği olması gerektiğini seziyordum…”
Şimdi, bir soruna dikkat kesildiğinize eminim.
E iyi de, burada tattan bahsetmiş, kokudan değil ki?
Sorunuzun cevabı burnumuzun derinlerinde gizli. Genzimizde koku soğanı adında sarımsı tüyler bulunmakta. Bu tüyler sayesinde koku alma faaliyetinin büyük çoğunluğu gerçekleşiyor. Ayrıca geniz adını verdiğimiz boşluğu sadece burnumuz değil, ağzımız da paylaşıyor. Böylece aldığımız tatları anlamlandırabiliyor, adını koyabiliyoruz.
Koku soğanının konumuzla alakası ise işin çetrefillendiği , dallanıp budaklandığı yer oluyor.
Bu yapının genzimizin en üst tarafında bulunduğunu söylemiştim. Dolayısıyla da beynin hemen aşağısında bulunuyor. Yani beynimizle arasında aracı bir yapı bulundurmayan, doğrudan beyne bağlanan bir yapıdan bahsediyoruz.
Koku alma soğanı dediğimiz yapı aynı zamanda vücudun duyusal verisini yorumlayan amigdala ile beynin bir nevi bilgileri depolayan hard diski olan hipokampüsüyle kapı komşusu oluyor. Komşuda pişen onlara da düşüyor anlayacağınız. Ardından koku bilgisi öncelikle amigdala yardımıyla yorumlanıp ardından o ortamın bilgisi, kişinin anıları vs. ile birlikte birleşerek hipokampüste saklanıyor. Bu da beyne doğrudan bir bilgi akışının olduğu anlamına geliyor. Bu üçlünün birlikte oluşturduğu yapıya limbik sistem diyoruz.
Neden görme ve duyma gibi verilerin koklamaya nazaran daha az ayrıntıyı tutma kapasitesi vardır peki?
Çünkü diğer veriler ilgili organın talamus adı verilen beynin başka bir yapısına sinyal göndermeden bu bilgiyi yorumlayamazken limbik sistem ile koku soğanı doğrudan iletişim halinde olduğundan fazladan bir aracıya gerek duymamaktadır. Ondan ötürü gördüklerimiz ve duyduklarımız daha sönük kalıyor kokuya göre.
Üstelik talamus adını verdiğimiz yapı ilgili organdan kendisine gelen verileri filtrelemeye tabi tutarken limbik sisteme gönderilen koku verisi hiçbir filtrelemeye tabi tutulmadan doğrudan doğruya beyin ile paylaşılır ve yorumlanır.
Bu da haliyle koku ile edinilen anıyı daha değerli ve kıymetli yapıyor. Çünkü o anıyı yaşarken duyduğumuz haz yok sayılmıyor. Birlikte olduğumuz insanların anılarını da çağrıştırıyor o bilgiler.
Evlatlarını olmadık zamanda kaybeden anneleri bilirsiniz. Çocuğu kanser olan bir anne o çocuğunu kaybettiğinde onunla geriye kalan mutlu anılarını eşyalarını koklayarak hasret giderir.
Veyahut şehit annesi bir kadını hayal edelim. O anne her ne kadar oğlunu vatanını korumak uğruna şehit verdiğini bilse de bir daha göremeyecek olması o anne için ne acı vericidir. Kendini evladının kokusunun sindiği bir eşya ile avutmak zorundadır.
Böyle bir mekanizmanın daha bir çok şeye faydası olduğu su götürmez bir gerçek. Sizin de aklınıza gelen örnekler olursa, yorumlara beklerim. Ayrıca araştırma kaynaklarımı da paylaşacağım. Son olarak kendisinden bahsettiğimiz yazar Marcel Proust’un yaşadığı haz ve ânıyla birlikte yazıma son vereceğim. Bir dahaki yazıma kadar hoşça kalın dostlar.
“Bu tat, Combray’de pazar sabahları Léonie halamın, günaydın demeye odasına gittiğimde, çayına ya da ıhlamuruna batırıp bana verdiği bir parça madlenin tadıydı…’’
https://www.bezelyedergi.net/post/proust-etkisi-kokular-neden-an%C4%B1lar%C4%B1-hat%C4%B1rlat%C4%B1r
Editör: Berfin Yeşilyurt
