Je bent een aap met een smartphone

Je bent een aap! Nee, ik ben je niet aan het uitschelden, maar je bent niet meer dan een aap. Ik ben ook niet meer dan een aap. We zijn allemaal apen. We slingeren misschien niet meer tussen de lianen en we lopen rechtop, maar onder de motorkap, in ons brein en in ons DNA, zijn we nauwelijks veranderd. Sterker nog, het DNA van chimpansees verschilt maar 1,2% van dat van de mens.

In ons lichaam huist een aap, die gestuurd wordt door twee instructies: overleven en propagatie van de soort. Het geheim voor een gezond, gelukkig en productief leven is om deze aap te temmen.

In dit artikel gaan we in op de eerste stappen om deze evolutionaire bagage te leren herkennen bij onszelf en er slim op in te spelen om eenvoudiger onze doelen te behalen.

Oervoedsel

In het eerste deel van het bestaan van de mensheid leefden we dan ook aanzienlijk minder gecompliceerd als nu. We waren jagers-verzamelaars en leefden we van het land. Hoewel het dieet van de oermens verschilt van plaats tot plaats, zijn er wel overeenkomsten. Veel jagers-verzamelaarsvolken aten vlees, vis, relatief veel zaden en noten en veel groenten, fruit en wortelgewassen (zoals witlof, knolselderij en rode bieten). Veel van dit voedsel werd gekookt voordat het gegeten werd, al werd orgaanvlees en fruit vaak rauw gegeten.

De ontdekking van het vuur, volgens sommige wetenschappers meer dan 1,5 miljoen jaar geleden, stelde mensen (homo sapiens) en hun nabije verwanten zoals de Neanderthaler in staat om hun eten te koken.

Met name de consumptie van vlees heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de fysiologische ontwikkeling van de mens. Vuur stelde ons in staat om vlees makkelijker te consumeren. Weleens geprobeerd een speklap rauw op te eten? Kost aanzienlijk meer moeite, zeker voor ons mensen!

Mensen hebben de minst ontwikkelde kaken van de primaten. Dit klinkt in eerste instantie ongunstig, maar wetenschappers denken dat verkleining van de kaakspier een randvoorwaarde is geweest voor de ontwikkeling van onze relatief grotere hersenen.

Vuur zorgde ervoor dat deze mensen meer voedingsstoffen tot zich konden nemen in minder tijd, hetgeen onze ontwikkeling gunstig beïnvloed heeft. 1.2% om precies te zijn ten opzichte van onze dichtstbijstaande collega-primaat.

Werken en niet sporten

Jagers-verzamelaarsvolken waren fysiek erg actief. Vrouwen waren vaak verantwoordelijk voor het vergaren van groenten, fruit, noten, zaden en wortelgewassen. Hierbij droegen ze vaak kinderen op hun arm of op hun rug. Mannen waren meestal aan het jagen. Deze verschillen in rolverdeling zijn ook in belangrijke mate verantwoordelijk voor het grote verschil in psychologie tussen man en vrouw.

Zo winkelen mannen en vrouwen vaak op een andere manier. Mannen gaan recht op hun doel af, als een jager, terwijl vrouwen iedere winkel bekijken, zoals vrouwen vroeger langs de struiken gingen om te kijken welk fruit al rijp was.

Een van de belangrijkste redenen voor het succes van mensen bij het jagen was ons uithoudingsvermogen. De meeste dieren kunnen veel sneller sprinten dan wij omdat ze vier poten hebben. Maar als dieren een lange periode hard moeten rennen, bijvoorbeeld omdat ze op de hielen worden gezeten door mensen, kunnen ze hun warmte alleen maar kwijt door te hijgen. Omdat mensen zweten zijn zij beter in staat om het teveel aan lichaamswarmte kwijt te raken. Dit betekent dus wel dat mensen vroeger erg veel liepen, gemiddeld tussen de 6 en de 16 kilometer per dag.

Ook andere onderdelen van het dagelijks leven waren zwaar. Nadat een prooi gevangen was, moest deze teruggebracht worden naar het kamp. Het aanmaken van een vuur was ook niet zo makkelijk. Het kostte veel tijd en moeite om gereedschappen te vervaardigen. Er moesten boomstammen en stenen verplaatst worden. Oermensen gebruikten hun lichaam dus aanzienlijk meer als wij met onze huidige zittende levensstijl.

Als jouw projecten op mijn projecten lijken, dan kan het met alle deadlines, afstemmingsoverlegjes, stakeholders en op te leveren documenten en producten soms best een uitdaging zijn om je 3 uurtjes sportschool per week te klokken.

Ik kan echter niet genoeg benadrukken dat deze investering zich echter wel dubbel en dwars terugverdiend. Als jij effectief, productief, gemotiveerd en daadkrachtig wil kunnen opereren in je leven, dan kan trainen je daarbij enorme benefits bieden. Ons lijf is gebouwd om te bewegen en heeft daarom beloningsystemen in zich om dit gedrag aan te moedigen. Daarnaast komen er bij een goede training hormonen vrij die ons sterker maken en onze mindset positief beïnvloeden. Net zoals caffeïne je meer focus kan geven, kan testosteron je een gevoel van daadkrachtigheid en motivatie geven. Testosteron helpt je tevens met je spierherstel, geeft je energie en maakt je sterker. Hier kun je niet alleen slim gebruik van maken in je volgende work-out, maar ook in je volgende vergadering.

Een troep apen

Ook de sociale verbanden van de oermensen waren anders dan tegenwoordig. Uit historische gemeenschappen zou zijn gebleken dat de meeste groepen van jagers-verzamelaars bestonden uit ongeveer 30–50 mensen. Deze groepen maakten deel uit van grotere groepen die bestonden uit ongeveer 150 mensen. Onze hersenen zijn, zoals we later zullen zien, hier nog steeds op aangepast.

Alle leden van deze groepen werkten samen omdat zij samen verantwoordelijk waren voor het overleven van de groep. De groepen hadden geen dominante leiders. Leider werd je omdat dat een toegevoegde waarde was voor de groep.

Hoe de aap uit zijn habitat gehaald werd

Van binnen lijken we nog voor meer dan 99% op de oermens. Hoewel een aantal genetische mutaties relatief jong zijn, zoals de mutatie die ervoor zorgt dat sommige mensen blauwe ogen hebben, is het grootste deel van ons DNA nog exact hetzelfde als dat van de oermens. Toch zijn we qua levensstijl en leefomgeving door de jaren heen steeds verder van de oermens af gaan staan.

Het begon ongeveer 15.000 jaar geleden toen mensen voor het eerst nederzettingen begonnen te bouwen. Mensen slaagden er langzaam aan in om allerlei gewassen en dieren te domesticeren. Dit had grote gevolgen voor onze levensstijl. Mensen hoefden minder energie te verbranden om hun aan voedsel te komen.

Een groot deel van het voedsel bevond zich namelijk gewoon in de achtertuin. Er werd nog wel gejaagd, maar dan alleen op soorten die niet gedomesticeerd konden worden. Natuurlijk besteden mensen nog wel veel energie aan het onderhouden van hun gewassen en weiden. Doordat mensen dichter op elkaar gingen wonen, kregen besmettelijke ziekten meer kans om zich te verspreiden.

Het ontstaan van nederzettingen had verdergaande gevolgen. Allereerst ontstonden er conflicten over landeigendom. Waar conflicten vroeger opgelost werden doordat een groep besloot om verder te verhuizen, werden er nu oorlogen gevoerd om grondstoffen of land. Dit leidde er uiteindelijk toe dat er nieuwe vormen van leiderschap ontstonden die anders waren dan voorheen gebruikelijk. Er ontstonden kleine staatjes die geleid werden door koningen of andere leiders die niet automatisch de meeste toegevoegde waarde hadden voor groepen. Deze leiders waren meestal de leiders omdat zij dominant waren.

Niet meer leven van het land

Als gevolg van vooruitgangen in de landbouw ontstonden er voedseloverschotten. Hierdoor konden de eerste specialismen ontstaan. Een boer kon wat van zijn voedsel afstaan aan een smid, die vervolgens een ploeg voor de boer maakte. De smid werd hierdoor beter in het maken van ploegen, waardoor hij voor meer boeren ploegen kon maken, en hij al zijn tijd aan het smeden kon besteden.

Leiders van nederzettingen eisten vaak een belasting in ruil voor bescherming tegen aanvallen van buitenaf. Deze belastingen waren vaak gebaseerd op de hoeveelheid gewassen die een boer oogstte, of op de hoeveelheid dieren die een boer hield. Er zijn voorbeelden bekend van wetboeken van 4000 jaar oud. De aanwezigheid van wetboeken duidt erop dat er in die tijd al mensen waren, zoals bijvoorbeeld rechters of ambtenaren, die uitsluitend met informatie werkten.

Wil je meer weten over de impact van de agrarische revolutie, neem dan eens een kijkje op Crash Course History.

Industriële revolutie

Na jaren van relatief kleine veranderingen in de middeleeuwen volgden er een aantal belangrijke ontdekkingen op het gebied van natuurkunde, scheikunde en biologie. Mede door deze ontdekkingen kwam in de 18de eeuw de industriële revolutie letterlijk op stoom. Deze revolutie begon oorspronkelijk in Groot-Brittannië en breidde zich later uit over Europa, Amerika, en uiteindelijk over de hele wereld. Belangrijkste kenmerken van de industriële revolutie waren verregaande industrialisatie, de uitvinding van machines en het gebruik van andere, niet biologische brandstoffen, zoals steenkool en later olie.

De industriële revolutie leidde tot een groot aantal veranderingen in de manier waarop mensen leefden en werken. Allereerst vond er grootschalige verstedelijking plaats. In 1801 woonde 17% van de Engelse bevolking in steden. In 1891 was dit 72%. De industriesteden waren erg vervuild en de mensen leefden onder slechte omstandigheden. Aanvankelijk maakten mensen lange werkdagen, tot wel 16 uur per dag.

De moderne economie

Later verbeterden de omstandigheden in de fabrieken en werden de arbeiders productiever, waardoor er minder arbeiders nodig waren om de fabrieken te doen draaien. Er kwam een post-industriële samenleving die gericht was op dienstverlening. Nieuwe technologieën, zoals aanvankelijk de typmachine en de radio zorgden ervoor dat er meer informatie voorhanden was dan ooit. Een nieuwe revolutie, de informatierevolutie was geboren.

Als gevolg van de informatierevolutie moeten mensen steeds grotere hoeveelheden informatie verwerken. Hierbij gaat het niet alleen om informatie die in je werk tot je komt. Ook mensen die fysiek werk doen, worden thuis overstelpt met informatie. Als het niet is omdat ze ergens formulieren in moeten vullen, dan is het wel omdat ze ’s avonds televisie kijken of hun tablet pakken.

Het moge duidelijk zijn dat de mens door de jaren heen steeds verder af is komen te staan van de natuur. Toch draaien we nog voor een belangrijk deel op hardware die bedoeld is om te bestaan in onze oorspronkelijke omgeving. We hebben een rugzak met evolutionaire bagage.

Maar als we terugkijken naar de ontwikkelingen van de laatste vijftienduizend jaar, dan moet onze innerlijke aap af en toe wel gek worden. Onze levens zijn totaal anders dan die van de oermens. Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar hoe we eten, hoe we onze dag indelen, hoe we werken en hoe onze sociale levens eruit zien.

Je bent wat je eet

Wat wij eten is in de laatste vijftig jaar meer veranderd dan in de miljoenen jaren daarvoor. Veel van de producten die we eten bestonden vroeger niet. Dan gaat het niet alleen om chemische producten zoals zoetstoffen, maar ook om producten die een natuurlijke oorsprong hebben, zoals granen, zuivel en peulvruchten. Deze producten zijn we pas in de laatste 10.000 jaar gaan eten. 10.000 jaar is over de gehele evolutie van de mensachtigen, 2.5 miljoen jaar, slechts een oogwenk. Andere producten, zoals bepaalde geraffineerde koolhydraten eten we pas enkele tientallen jaren.

Het is dan ook niet zonder reden dat de laatste jaren het zogeheten paleo- of jagers-verzamelaarsdieet erg populair is. In dit dieet wordt het eetpatroon uit de oude steentijd zoveel mogelijk nagebootst. In een later artikel gaan we uitgebreider in op hoe ons dieet een van de belangrijkste peilers is voor voldoende beschikbare energie. Iets eenvoudiger verwoord: dat wat je in je hoofd duwt, bepaald hoe je je voelt en hoeveel zin jij hebt om werk te verzetten. Als je doelstelling is het maximale uit je leven te halen, lijkt mij dat een variabele om aandacht aan te besteden!

Met de regelmaat van de klok

Als je mensen twee weken lang in een tentje laat overnachten zonder licht, dan gaan ze na verloop van tijd met de kippen op stok en worden ze wakker als de zon opkomt. Precies zoals mensen dat voor het grootste deel van de geschiedenis hebben gedaan. Dit is wat men het circadische ritme noemt. Dit is tevens het principe waar een Philips Wake-up light op in probeert te spelen.
Langzamerhand hebben we ons steeds beter afgeschermd van de invloeden die ervoor zorgen dat ons circadische ritme goed loopt. Tijdens de industriële revolutie werd op grote schaal kunstlicht ingevoerd. Huizen hebben centrale verwarming, waardoor het nauwelijks meer uitmaakt of het nu winter of zomer is.
Ons circadische ritme heeft een belangrijke invloed op een groot aantal processen in ons lichaam. Zo wordt de aanmaak van het slaaphormoon melatonine bepaald door deze biologische klok. Maar ook een reeks minder voor de hand liggende processen staan onder invloed van het circadische ritme, zoals het immuunsysteem en met mechanisme in het lichaam dat overbodige cellen opruimt. Het is dan ook niet voor niets dat bijvoorbeeld piloten en mensen die in ploegendienst werken grotere kans op hebben op bepaalde ziekten.

Jagen op een hert of jagen op promotie

Waarin we wellicht nog het meest verschillen van onze voorouders is de manier van werken. Zoals we eerder beschreven leverden de oermensen de hele dag lang fysiek werk aan de dag, omdat ze moesten overleven. Als gevolg van de informatierevolutie werkt het grootste deel van de mensen met informatie, in plaats van met hun handen.

De hoeveelheden informatie die het menselijk brein te verwerken krijgt zijn niet mis. De gemiddelde kantoorwerker is 28% van de tijd, dat is dus meer dan 2 uur op een gemiddelde werkdag, bezig met het behandelen van hun e-mail. In deze tijd verwerkt men 105 e-mails. Het menselijk brein lijkt niet gebouwd te zijn voor dergelijke tsunami’s van informatie. Als ik in mijn workshops vraag wat mensen de afgelopen drie dagen gegeten hebben, weten de meesten dat niet meer. Hun harde schijf is vol.

On a side note: heroverweeg de effectiviteit van email. In deze London Real Podcast vertelt 4 Hour Work Week auteur Tim Ferriss over hoe elke mail die hij verstuurde hem 1.7 mail terug opleverde. Email genereert meer werk dan het verzet. Iets om over na te denken. Dat zit hem voor een belangrijk deel in het feit dat e-mail enkel geschikt is om te informeren, niet om te communiceren. Om te communiceren vertrouwen we als sociale dieren op meer dan inhoud alleen. 80% van onze communicatie is non-verbaal. Ik heb veel misverstanden via e-mail zien ontstaan in onderlinge communicatie die met 1 telefoontje voorkomen had kunnen worden. Je herkent dergelijke situaties vaak aan de snel groeiende CC-lijst.

Ander bewijs dat mensen niet gemaakt zijn voor het huidige werk is de grote hoeveelheid timemanagement technieken die bedacht zijn. Onze hersenen hebben moeite met het vasthouden van enorme hoeveelheden operationele kennisfeitjes en taken. Onze hersenen moeten worden ondersteund met een extern systeem zodat ze in staat zijn om productief kenniswerk te verrichten.
Timemanagement methoden als Action Method of Getting Things Done spelen in op deze mentale tekortkomingen en leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan een vitaler leven. Grip op je eigen tijd en precies weten wat je lopende privé en zakelijke projecten zijn, voorkomt dat bijna paniekerige stress gevoel dat je je overzicht volledig kwijt bent.

In essentie stellen deze methoden dat het beter is om je informatie toe te vertrouwen aan een onfeilbaar systeem buiten je hoofd en het terugbrengen van voortgang naar eerst volgende acties. We zijn te snel geneigd enkel over het eindresultaat te mijmeren. Daarnaast stellen deze methoden dat het van groot belang is om je brein regelmatig rust te geven.

Het omgaan met (papieren) tijgers

Ook in andere opzichten zijn we weinig veranderd sinds we nog jagers-verzamelaars waren. De manier waarop we op gevaar reageren is niet veranderd. Het woord gevaar moet hier breed opgevat worden.
Wat is het verschil tussen een deadline, functioneringsgesprek, presentatie geven en een 600 KG wegende Grizzlybeer? Als je het aan je lymbisch systeem (het gedeelte van je hersenen waar je fight, flight or freeze reactie woont) vraagt: GEEN VERSCHIL. De manier waarop onze hersenen deze 4 situatis afhandeld is hetzelfde: STRES!

Als een oermens tijdens het jagen een roofdier tegenkomt zijn er drie keuzes. Vechten, vluchten of bevriezen (fight, flight of freeze). Razendsnel maakt het lichaam een taxatie. Hoe overleef ik deze situatie? Kan ik vluchten? Kan ik een gevecht winnen? Of is de situatie hopeloos en kan ik beter doen alsof ik dood ben?

Het lichaam reageert ook fysiek op dit gevaar. Ons lichaam zal afhankelijk van de ernst van de ervaren bedreiging adrenaline gaan produceren. Dit geeft ons een verhoogde alertheid, energie en vergrote pupillen voor een verbeterd zicht. Tevens wordt de spijsvertering vertraagd en libido onderdrukt. Op dat moment is dat nodig om te overleven. Kop erbij! Zodra het gevaar is geweken wordt door middel van het hormoon cortisol het lichaam weer in een normale staat (homeostase) gebracht.

Het fight, flight or freeze mechanisme heeft ons doen overleven in de tijd dat onze levens geregeld in gevaar waren. Maar in de huidige kantoorjungle komen er veel meer ‘gevaren’ op ons af dan voorheen. We gaan op dezelfde manier met deze gevaren om. Als je probeert om een moeilijk gesprek door een collega te laten uitvoeren, ben je eigenlijk aan het vluchten. Als je een nacht doorwerkt om een deadline te halen ben je aan het vechten. Als je een moeilijke brief moet schrijven, maar je krijgt maar niets op papier, dan ben je aan het bevriezen.

De innerlijke aap is erop gebouwd om af en toe een slang te ontvluchten of een tijger te verslaan. Als er continu presentaties, deadlines en andere uitdagingen aankomen raakt je lichaam in een continue ‘vechtstaat’. Op de langere termijn leidt dit tot allerlei gezondheidsproblemen. Deze worden met name veroorzaakt door de langdurige blootstelling aan het stresshormoon cortisol. Het immuunsysteem wordt minder effectief. Je krijgt hartkloppingen. De slaap wordt verstoord en de motivatie en het energielevel gaan omlaag.

Het managen van bedreigingen

Om productief en gezond te werken in de kantoorjungle is het dus nodig om te leren gaan met de bedreigingen die op ons af komen. Niet vechten, niet vluchten, maar de bedreigingen managen en je ervan bewust zijn welke biomechanische processen er spelen. Je moet doorgronden welke triggers aan deze processen ten grondslag liggen en hoe hier in het dagelijks leven proactief mee om te gaan. Je kunt deze mechanismen ook voor je laten werken namelijk.

Een goed voorbeeld hiervan komt uit de TED-talk van Amy Cuddy. In deze TED-talk laat zij op overtuigende wijze zien dat er een belangrijke relatie is tussen je lichaamshouding en je hormoonspiegel. Haar onderzoek liet zien dat wanneer je een zogeheten ‘power pose’, een krachtige houding, aanneemt, je lichaam meer testosteron aanmaakt en minder cortisol. Dit zorgt ervoor dat je beter om kunt gaan met stress. Het interessante hieraan is dat je je hormoonhuishouding op deze manier zelf kunt reguleren. Als je voor een sollicitatiegesprek een krachtige houding aanneemt, zal je een betere indruk maken tijdens het sollicitatiegesprek. Als je dan vervolgens aangenomen wordt, voel je je zekerder, waardoor je uit jezelf sneller power poses zult aannemen. In de woorden Cuddy: “You can fake it ’til you become it.”

Het sociale dier

Hoewel mensen niet de enige wezens zijn die met elkaar kunnen communiceren is er geen diersoort die de beschikking heeft over zoveel communicatiemiddelen tot z’n beschikking heeft als de mens. We kunnen brieven schrijven, tweets versturen of mensen bellen. Onze hersenen zijn ook wat communicatie betreft nog in de steentijd.

De Britse antropoloog Dunbar redeneert dat mensen, zonder enige vorm van ondersteuning, met maximaal 150 mensen een betekenisvolle vriendschap kunnen hebben. Dit nummer komt precies overeen met de grote van groepen gedurende de steentijd, zoals we eerder hebben gezien. Ook in het middeleeuwse Engeland hadden de meeste dorpen precies 150 inwoners. In het moderne leven ontmoeten we veel meer mensen dan vroeger, maar onze hersenen zijn daar niet op gebouwd.

Tem je innerlijke aap

Over de laatste 15.000 jaar, sinds we in nederzettingen zijn gaan wonen, zijn we steeds verder af komen te staan van de natuur. We eten anders. We bewegen anders (en veelal minder). Ons werk is veranderd. Onze leefomgeving is veranderd. Natuurlijk biedt de moderne tijd enorm veel voordelen, zoals de mogelijkheid om te reizen en de moderne gezondheidszorg. Maar wij zijn van binnen nog steeds apen en daar moeten we rekening mee houden, omdat de aap ons anders gaat overheersen.

Een stuk bewustwording van deze evolutionaire bagage is de sleutel naar het temmen van je innerlijke aap, maar ook naar een aanzienlijke hoeveelheid meer beschikbare energie om je doelen te behalen.

In het XII Waves Protocol bieden we je daarom handvaten om de innerlijke aap te temmen. Met een goede mix van moderne inzichten en traditionele methoden kun je de innerlijke aap niet alleen temmen, maar maak je de innerlijke aap zelfs blijer, gezonder, fitter en productiever.