BKİ Güvenilir Bir Sağlık Ölçüsü mü?
Günümüzde sıklıkla kullanılan Beden Kütle İndeksi (BKİ) nasıl ortaya çıktı? Sağlığımızı derecelendirmek için kullanılabilir mi?
Beden Kütle İndeksi (BKİ), bireysel ve toplumsal olarak sık sık kullanılmaktadır. Bireyler kendi BKİ’lerini hesaplayarak vücutları ve sağlıkları hakkında yargılara varmaktadır. Peki BKİ nedir ve nasıl ortaya çıkmıştır?
BKİ Nedir?
Açılımı “Beden Kütle İndeksi” olan BKİ, kilonuz ile boyunuz arasındaki ilişkiyi gösteren bir sayıdır. Birçok yerde “Beden Kitle İndeksi” olarak geçse de doğrusu “Beden Kütle İndeksi”dir.
Denklem, ağırlığın (kilogram) boy uzunluğunun karesine (metre²) bölünmesi anlamına gelir ve kg/m² ile ifade edilir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), bireyleri BKİ değerlerine göre sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma, beslenme durumunun göstergesi olarak kabul edilmektedir. DSÖ’ya göre:
- <18,5 BKİ = zayıf
- 18,5 - 24,9 BKİ = normal
- 25,0 - 29,9 BKİ = fazla kilolu
- 30,0 - 39,9 BKİ = obez
- ≥40,0 BKİ = ciddi obez
BKİ Nasıl Ortaya Çıktı?
BKİ, yaklaşık 200 yıl önce Adolphe Quetelet (1795–1874) tarafından icat edildi. Quetelet, Belçikalı bir matematikçi, astronom, istatistikçi ve sosyologdu. Tıp alanında eğitim almamıştı ve insan fizyolojisi hakkında bilgi sahibi değildi.
Quetelet’in amacı, BKİ’nin tıbbi bir değerlendirme aracı olarak kullanılması değildi, BKİ’yi sağlığın bir ölçüsü olarak tasarlamamıştı.
BKİ, Quetelet’in “l’homme moyen” (ortalama insan) kavramı üzerine yaptığı sosyolojik çalışma esnasında ortaya çıktı.
Quetelet, veri toplayabildiği bütün insan özelliklerinin ortalamasını hesapladı. Boy, ağırlık, ten rengi, evlenme yaşı, yıllık suç olayları, suç türleri, eğitim miktarı, yıllık intihar oranı….
BKİ, başlangıçta “Quetelet İndeksi” olarak adlandırılıyordu. Ancel Keys, 1972’de yaptığı çalışmada Quetelet İndeksi’nin geçerliliğini doğruladı ve adını “Beden Kütle İndeksi” olarak değiştirdi. Bu çalışmayla beraber BKİ kullanımı yaygınlaştı.
BKİ Güvenilir Bir Sağlık Göstergesi mi?
Kilonuzu, boyunuzun karesine bölerek yani BKİ’nizi hesaplayarak vücudunuz ve sağlığınız hakkında kesin bir yargıya varabilir misiniz? Üstelik bunu sağlık alanında bilgisi olmayan, sosyoloji alanında çalışma yapan bir bilim adamının ürettiği formülü kullanarak yapabilir misiniz?
BKİ, toplum bazında yapılan çalışmalarda nüfusun genel durumunu ortaya koymak için hızlı ve kolay bir araçtır. Ancak bireysel sağlık söz konusu olduğunda yetersiz kalır, kesin sağlık göstergesi olarak kullanılamaz.
BKİ, kusurlu bir ölçümdür. Vücut kompozisyonu (vücut kas-yağ miktarı ve dağılımı), etnik köken, cinsiyet, ırk ve yaş gibi faktörleri hesaba katmaz. Bu yüzden tek başına ne kadar sağlıklı veya sağlıksız olduğunuzu söyleyemez.
BKİ; vücuttaki kemik, kas ve yağ oranlarını hesaba katmaz. Aynı hacimde kas, yağdan daha ağırdır. Aynı ağırlığa sahip yağ da kastan daha fazla yer kaplar. Bu nedenle güvenilir bir rehber değildir.
- Çok sayıda kas dokusuna sahip bir kişi örneğin bir sporcu daha yüksek bir BKİ’ye sahip olabilir ve yine de BKİ sınıflamasının aksine sağlıklı olabilir.
- Yaşlı bireyler ve kas kaybetmiş hastalar düşük BKİ’ye sahip olabilir. Ancak vücutlarındaki yağ oranı daha fazla olabileceği için bu sağlıklı oldukları anlamına gelmez.
- Çok uzun veya çok kısa bireylerin BKİ değerleri sapma gösterebilir.
- Hamile veya emziren kadınlar için BKİ doğru sonuç vermez. Bu bireylerde, içinde bulundukları özel durumdan dolayı geçici kilo artışı gerçekleşmiştir.
Sağlık durumunu belirlemek için BKİ ile birlikte bel çevresi, kalça çevresi ve bel/kalça oranı en sık kullanılan ölçümlerdir. Bu ölçümler, beraber değerlendirildikleri zaman daha doğru sonuçlar elde edilmektedir.
Sonuç olarak, BKİ’nin toplumsal bir tarama aracı olduğunu; vücut kompozisyonu, etnik köken, cinsiyet, ırk ve yaş gibi faktörleri hesaba katmadığı için bireysel sağlığı ölçmede başarısız olduğunu unutmamalıyız. İnsanları BKİ’lerine göre “sağlıksız” olarak etiketlemeyi bırakmalıyız!
KAYNAKLAR
- Garabed Eknoyan, Adolphe Quetelet (1796–1874)—the average man and indices of obesity, Nephrology Dialysis Transplantation, Volume 23, Issue 1, January 2008, Pages 47–51, https://doi.org/10.1093/ndt/gfm517
Sağlıklı günler :)
Yazımı beğendiyseniz alkış atarak bana destek olabilirsiniz. (Maksimum 50'ye kadar alkış atılabildiğinizi biliyor muydunuz?)
Beni instagramda @dytrumeysayolcu hesabımdan takip edebilirsiniz.
Diğer içeriklerimi okumak isterseniz:
