Yaya olmak — a UX Research Case Study
Karşıya geçmek ya da geçmemek, işte bütün mesele bu.
Son zamanlarda hayatlarımız çok fazla dijital oldu. Evde ve elektroniğin içinde çok bunaldım. Bu durum, kullanıcı deneyiminin ve araştırmasının fiziksel kısmına olan ilgimi tetikledi. Bir süredir de kentsel deneyim ve şehirlerin tasarlanmasındaki süreçler, araştırmalar hakkında vaktim olduğunca okumaya, dinlemeye ve ilgili kişilerle sohbet etmeye çalışıyorum.
Okuyacağınız bu araştırmayı önceden planlamadım. Aniden, kendimce kent içinde bir araştırma deneyimi yaşamak istedim ve yürüttüğüm bu araştırma sürecini tüm detaylarıyla samimi bir şekilde aktarmaya çalıştım.
Olaylara biraz farklı bakmaya çalışıp fiziksel yani günlük hayatımızdaki deneyime, metodolojik yaklaşıma ve sürece odaklandım. Keyifli okumalar!
Markete giderken sıkça kullandığım ve istisnasız her seferinde beynimde bir ağırlık yaratan o yoldan bugün de geçtim. Ve “acaba?” dedim, gölgeye geçip yoldaki insanları gözlemlemeye ve düşünmeye başladım.
Peki aklımı kurcalayan neydi?
Araştırmaya konu olan yolun karşısına geçmek için 2 yaya geçidi ve aradaki bağlantı yolunu kullanmak gerekiyor. Ben bu uzun yaya geçidini her seferinde hızlıca geçmeye çalıştığımı fark ettim. Kendimce hızlı geçmek için sebeplerim vardı, olay ilginç geldi ve araştırmaya değer diye düşündüm.
Kenara çekilip müzik dinlerken 10–15 dakika boyunca bu geçidi kullanan insanları gözlemledim ve çoğu kişinin buradan geçerken hızlanmaya çalıştığını, acele ettiğini gördüm. İlk başta yaya geçidi uzun olduğu için doğal olarak ışık süresinden ötürü acele ediliyor diye düşündüm, lakin kırmızıda bekleyip yeşil yanınca geçen insanlar bile gelen araç olsun ya da olmasın hızlı hareket ediyorlardı. Çalışma sonrası eve dönerken diğer yaya geçitlerinde de bu davranışı gözlemlemek için biraz vakit harcadım. Benchmark gibi benchmark 🤣
Öncelikle karşıya hızlıca geçen 3 ayrı kişiyi durdurdum. Biraz safa yatıp, “polis mi geliyor (kısıtlamalardan ötürü) neden acele ediyorsunuz” diye sorduğumda gülüp hayır dediler. Ardından, ne oldu peki diye sorduğumda “kaç tane araba otobüs bekliyo öyle bilmem koştum işte” ve “bilmiyorum hızlı geçesim geldi” cevaplarını aldım. Sonuncu kişi ise “e yasak var” dedi.
Ben ufak bir çalışma yapmaya yetecek kadar içgörüyü aldığıma inanıp bir ağaç gölgesinde, telefonumun not defterini açıp hızlıca bir planlama* yaptım.
*Elbette telefondaki planlama aşağıdaki gibi düzenli değildi. Eve gelince temize çekip parçaları birleştirdim.
Araştırma Planı ve Süreç Akışı
Araştırma hedefi
Yayaların karşıdan karşıya geçerken sergiledikleri davranışların arkasındaki motivasyonları anlamak ve anlamlandırmak.
Araştırma sorusu
Bu yaya geçidini kullanan insanların deneyimleri nasıl?
Metot
Birebir görüşme, gözlem, shadowing, gerilla vs. fark etmez, adının ne kadar şekil olduğunun önemi yok. Kendimi dinledim, insanları izledim ve yüz yüze görüşmeler yaptım :) Ardından yayılım anketi oluşturdum.
- Katılımcı sayısı: 7— Fatih (23), Cenk (30), Özge (28), Birol (58), Aliye (34), Funda (40) ve eşi Halit (40), 5 kişi hızlı geçen, 2 kişi hızlı ve araçların arkasından dolanan kişilerdi.
- Seçim kriteri: 1+ senedir bu çevrede yaşamak ve ilgili yaya geçidini rutin olarak kullanıyor olmak.
- Katılımcı ayarlama: İnsanlara uzun yıllardır burada oturduğumu ve yayalar için gönüllü bir araştırma yaptığımı, uygunsa birkaç sorum olacağını söyledim. 7 kişiyle konuşmak için 18 kişiye selam vermem gerekti. 6 kişi sadece teşekkür etti, 2 kişi ses kaydını kabul etmedi, 1 kişi yeni taşındım dedi, 1 kişi hiç cevap vermedi, 1 kişi ise bozuğum yok dedi :D
- Süre: 1 görüşme için 7–8 dakika
- Not alma: Eve geçince notlarımı toparlamam lazım diyerek ses kaydı için izin istedim. Dinledikten sonra sileceğimi ve başka kimsenin dinlemeyeceğini belirttim. Pandemiden ötürü mesafeyi korumak adına kulaklığımın mikrofonunu uzatarak süreci ilerlettim.
- Konum: Kaldırım
- Havuç (teşvik): İçten bir teşekkür ve bayram tebriği. Ek olarak, yaşanılan çevre ile ilgili görüş bildirmek ve bir şekilde bir işe yarayabileceğini hissetmek de katılımcılar için içsel bir motivasyon kaynağı oluyor.
UX Mentorluk / Danışmanlık hizmetim hakkında detaylı bilgi almak ve ön başvuru yapmak isterseniz bu kısacık formu doldurabilirsiniz.
Görüşme soruları
Çok keskin olmadan biraz da akışına bırakarak telefonun notlar kısmında soruları oluşturdum.
Isınma
-Kendinizi kısaca tanıtabilir misiniz?
-Ne zamandır ve ne sıklıkla bu yolu kullanıyorsunuz?
-Şu an nereden nereye gidiyorsunuz?
Derinlemesine sorular
-Az önce bu yoldan karşıya geçerken ne hissettiniz? Sizce neden?
Yönlü bir his belirtirse: Peki bu hissi en son başka nerede hissetmiştiniz?
-Yolu hızlı / arabaların arkasından dolanarak geçtiğinizi gördüm, bu esnada ne düşünüyordunuz? Neden sizce?
-Daha önceki geçişlerinizde de aynı şekilde mi geçmiştiniz? Neden?
-Araçlar beklerken önlerinden geçmek size ne hissettiriyor? Neden?
-Sizce sürücüler siz geçerken sizinle ilgili ne düşünüyor olabilir? Neden?
-Bir aracın içindeyken yayaların hareketlerini inceler misiniz? Neden?
-Araç kullanıyorsanız son zamanlarda ışıkta yayalar önünüzden geçerken ne düşündüğünüzü hatırlıyor musunuz?
Bitirirken
-Benim sorularım bu kadardı. Vaktiniz için çok teşekkür ederim.
-Eklemek istediğiniz herhangi bir şey var mıdır?
-Çalışmayı paylaştıktan sonra okumak isterseniz e-posta adresinizi alabilirim. (2 kişi e-postasını, 1 kişi e-posta ile uğraştırma diyerek telefonunu verdi)
Not: E-posta yerine Medium hesabımı söyleyebilirmişim, aklıma gelmemiş…
Anket
Bulgularımı olabildiğince farklı çevrelerden ve fazla sayıda kişiye ulaştırarak çıktıların yayılımını bir nebze de olsa ölçmek istedim. Slack, Whatsapp ve çeşitli Facebook grupları ile linki paylaştım. 140 kişi katılım gösterdi.
Senaryo: Yaya olarak karşıdan karşıya geçeceğinizi ve araçlara kırmızı, size yeşil ışık yandığını düşünün.
- Kırmızıda bekleyen araçlar varsa hızlı yürümeye çalışırım.
- Kırmızıda bekleyen araçlar varsa onların önünden değil, arkasından dolanarak geçerim.
- Kırmızıda bekleyen araçlar varsa yaya geçidini kullanırken kendimi çok da rahat hissetmem.
- Kırmızıda bekleyen araç olup olmamasına göre yaya geçidini kullanırken düşüncelerim ya da davranışım değişir.
Seçenekler: Bu cümle beni anlatıyor. Bu cümle bazen de olsa beni anlatıyor. Bu cümle beni anlatmıyor.
Açık uçlu soru 1: En az 1 cümle sizi anlatıyorsa, hangi durumun sizce neden öyle olduğunu paylaşabilir misiniz?
Açık uçlu soru 2: Konu ile ilgili eklemek istediğiniz bir şey varsa
Analiz
Görüşme ses kayıtlarını dinlerken notlarımı bu sefer Miro’da değil, tamamen keyif için kağıt kalem ile temize çektim. Bağıntı şeması oluşturarak çıktıları kendi içinde temalarına göre gruplandırdım.
Anket sonuçları online’da olduğu ve Excel’den Miro’ya kopyalayınca her not ayrı birer not kağıdı olarak geçtiği için açık uçlu soruların incelemesini kolayca Miro üzerinde yaptım.
Bu çalışmada, etki alanımın kısıtı nedeniyle çözüm veya tasarıma götürecek bir analiz aktarımı yerine, var olan durumu olabildiğince ortaya çıkarmaya odaklandım. Belediyeden bu yazıyı okuyan kimse varsa görüşüp, etki alanını genişletmek isterim :))
Yaya geçidini kullanmadan geçişe başlayıp bitirirken de yine arabaların önünden geçmemek için görseldeki çimlerden geçip arabaların arkasından gidildiğini gözlemledim. Elbette kestirmeyi tercih etmek bu yere, bu duruma özgü bir olay değil fakat buradaki akışı anlamama yardımcı oldu.
Çıktılar
Çalışmanın tümüne baktığımda, bilinmeden (just because) veya belli motivasyonlar ile sergilenen yaya geçidini hızlı geçme davranışı mevcut.
Birebir görüşme
Görüşmelerin analizinde, yaya geçidindeki hızlanma davranışını bilinmez bir hızlı yürüme isteği, sürücüleri bekletme, gözlenme hissi / tuhaflığı ve güvenlik sorunu temaları altında topladım.
Görüşmelerden birkaç alıntı paylaşmak isterim,
“Sürücülere karşı ayıp oluyo, araçları bekletirken yavaş yavaş yürümek olmuyo niyeyse”
“Direksiyondayken bu ve benzeri durumlarda eğer polis veya kamera olmadığına eminsem ve yol uygunsa kırmızıda geçiyorum yani anlamsız çünkü o insanı orada bekletmek bana tuhaf geliyor hani, yeri geliyo ben de aynı durumda kalıyorum”
“Bir de en kötüsü yaya ve araca aynı anda kısa bir süre kırmızı yandığı o an. Telefona bakıp arabaların geçmesini bekliyosun. Yola atlasan hızlı koşman lazım, beklesen araba da duruyo aynı anda. Tuhaf oluyo yani, o yüzden ortam uygunsa ışıklardan değil, ışıkta bekleyen araçların bittiği yerden karşıya geçerim”
“Çoğu zaman arabaların önünde ikilemde kalmamak için duran arabaların arkasından geçiyorum. Özellikle 1–2 araba varsa kesin arkalarından geçiyorum. Ne zaman hareket edecekleri belli olmaz, hem tuhaf oluyo kocaman alan kocaman araç ama o hareket etmiyo ben yürüyorum”
“Genelde yürürken rahat yürürüm ama burada bazen sıkıntı ouyo, koşma isteği hissediyorum. Saçma olabilir ama koşmazsam arabalar üstüme gelecek sanki”
“Biz eşimle geçen haftalarda bu konuyu konuşmuştuk. Yaya geçidinden geçsek ayrı dert geçmesek arkadan geçsek bi ayrı dert. Şu an siz söyleyince şaşırdık”
“Arabaların arkasından geçince hem acele etmek zorunda kalmıyorum hem de arabadakileri orada ben bekletiyo gibi olmuyorum hem de daha güvenli”
“Arabaların önünden geçmek güvenli hissettirmiyo bana. Yol çok geniş, sanki arabalar bir anda üstüme gelecekler. Böyle bir olaya da şahit olmadım ama insan güvenemiyor. Ben de arkadan dolanıyorum. Kafam rahat.”
“Kalabalık olarak karşıya geçiyorsak sorun yok ama az kişi isek hele ki teksem daha rahatsız oluyorum arabaların önünde. Aslında yol benim ama…”
1 kişi kırmızıda bekleyen birçok araç olmasına rağmen diğer herkese kıyasla gayet yavaş yürüdü. Yola çıktığında yayaya yeşil yanıyordu, yolu tamamlamak üzereyken ışık kırmızı oldu. Hemen yanına gittim. Çalışmamdan bahsettiğimde kendisi 23 sene Almanya’da yaşadığını, 2 sene önce ülkeye döndüğünü söyledi :) Davranışın sebebi sanırım belli oldu.
Anket
Ankete 140 kişi katıldı.
Anket yanıtları görüşmelerdeki bulguları destekler nitelikte. Etki alanı çok geniş olmasa da yadsınamaz gözüküyor.
Araçların (sürücülerin) önünden geçerken oluşan olumsuz hislerde ve geçitten hızlı geçme isteğinde güvenlik kaygısı büyük etken. Araçların ışığa ve trafik kurallarına uymaması ve yeşil yanmadan acele etmeleri de yayaları rahatsız edip hızlanmalarına sebep olan ciddi bir etken, maalesef.
Sonuçlar gösteriyor ki bir yerlerde daha da derinleştirilmesi gereken sadece deneyimsel değil, daha kapsamlı sorunlar var.
Anketteki açık uçlu soruların yanıtlarını görmek ve detaylı incelemek isterseniz buraya tıklayın.
Sonuç
Görüştüğüm kitlenin bu yaya geçidini kullanma sürecindeki tereddütlerini keşfettim ve gözlemlerimi destekleyen içgörülere ulaştım. Temel olarak:
- Işıkta bekleyen arabaların önünden geçmek çeşitli olumsuz duygular, korkular uyandırıyor.
- Temel olarak insanların, trafiğe ve sürücülere güvensizliği yaya geçidi kullanırken hızlanma davranışına büyük bir etken (surprise surprise).
- Yeşil-kırmızı ışığın ne zaman yanacağının bilinmediği zamanlarda kaygı daha da artıyor.
Görüşmelerin ardından yaptığım yayılım anketinde, görüşmelerdeki ve gözlemlerimdeki hızlanma davranışını destekleyici bulgulara ek olarak, sürücülere ve trafiğe olan güvensizlik daha bir ön planda çıktı.
Olay gerçekleştiği an görüşmeyi yapmak ya da anket şeklinde sormak bu farka da sebep olmuş olabilir belki.
UX Mentorluk / Danışmanlık hizmetim hakkında detaylı bilgi almak ve ön başvuru yapmak isterseniz bu kısacık formu doldurabilirsiniz.
Notlarım
- Hem kısıtlamalar hem de pandemi sebebiyle çok planlı ve derinlemesine bir araştırma olmadı, açıkcası öyle olsun da istemedim. Bu şekilde olması hem keyifli oldu hem de deneyim olarak hoşuma gitti.
- Problem arayışında ve yanlı bir araştırma gibi olmamasına da dikkat ettim. “Acaba insanlar da bu sorunu yaşıyor mu?” demek yerine acaba onlar ne hissediyor, ne düşünüyor diye yaklaştım ve elde ettiğim içgörüler beni aynı noktaya getirdi. Tam tersi de olabilirdi. Bu, araştırmalarda yanlı sonuçlar elde etmemek için dikkat edilmesi gereken bir durum.
- Duran, yol veren arabanın önünden hızlıca geçmek benim çok gözlemlediğim ve yaşadığım bir durumdu, muhtemelen bu yazıyı okuyan çoğu kişi için de öyledir. Bu yaya geçidinde daha sık ve spesifik olduğunu fark ettim.
Ufak bir ekleme: Bir araç herhangi bir yerde yol verince önünden bazen hızlı geçip daha çok yoruluyorum, halbuki yol vermese arkasından da araba gelmiyorsa ben rahat rahat karşıya geçmiş olacaktım. :)
Çıkan içgörülerin daha trafik ve ulaşım psikolojisi, sosyoloji ve kentsel kapsamda ele alınıp incelenecek davranışlar olduğu düşüncesindeyim. Konu ile ilgilenen birisiyseniz, daha fazlasını sizden dinlemek, öğrenmek ve karşılıklı paylaşımda bulunabilmeyi çok isterim.
Peki ya sonra?
- Çalışmanın ardından kendimce çözüm önerilerim, fikirlerim oluştu, ama şehircilik ve planlama açısından pek bir teknik bilgim olmadığından bunları paylaşmak istemedim. Belki ileride daha çok öğrendikçe geriye dönüp eklemeler yapabilirim.
- Çıkan içgörüler üzerine farklı paydaşlarla bir araya gelip fikir üretilebilir.
- Benim gibi daha çok sürece değil, sonuca odaklanıp olayı çok daha farklı boyutlara taşıyacak adımlar atılabilir.
- GSM operatörlerine ödeme yapıp çıktılar üzerinden bu bölgedeki kişilere yayılım anketi atabilsem aslında, ne güzel olur. 🧐
- Bir sonraki çalışma olarak, hızlı yürümeyen, arabaların arkasından dolanmayan kişilerle de görüşülebilir ve onların davranışlarındaki farklılıklar irdelenebilir.
- Farklı konumlarda ve günün farklı saatlerinde bu gözlemler ve görüşmeler yapılabilir.
- Çok daha detaylı ve kapsamlı bir anket çalışması ile her konumdan insana ulaşılıp daha spesifik bir hedef kitle ve detaylı sorulara odaklanılabilir.
- Yapılan ankette iletişim bilgisi alınıp, bir screening gibi kullanılarak daha derinlemesine uzaktan görüşmeler yapılabilir.
Belirttiğim gibi, şehircilik ile ilgili teorik veya pratik bilgim var diyemem, sadece ilgim var :) Kendimce farklı bir süreç yürütmek istedim. Her şey çok anlamlı ya da anlamsız gelebilir. Eleştirileriniz ve yorumlarınız beni çok mutlu eder. Bana dileğiniz zaman ulaşabilirsiniz.
Çalışmayı İngilizce okumak için buraya tıklayın.
