จากพรอสิเมียนถึงมนุษย์ : สารพัดวงศ์ตระกูลในอันดับวานร

ปีใหม่นี้ตรงกับปีนักษัตรวอก ซึ่งมีสัญลักษณ์แทนเป็นลิง สัตว์ที่เราคุ้นหน้าคุ้นตากันเป็นอย่างดี ซึ่งในวงศ์ตระกูลของลิงหรือที่เรียกกันว่าอันดับวานร (Primate Order) มีความซับซ้อน และมนุษย์เองก็เป็นหนึ่งในวงศ์ตระกูลของพวกมันด้วย ในบทความนี้จะนำทุกท่านมาทำความรู้จักกับญาติวงศ์พงศาของสัตว์สัญลักษณ์ปีนักษัตรนี้กัน ว่าพวกมันมีอะไรบ้าง และเราอยู่ตรงไหนในแผนผังเครือญาตินี้

อันดับวานรนั้นมีอันดับย่อย (Suborder) อยู่ 2 อันดับ อันดับย่อยแรกคือ “Strepsirrhini” ซึ่งเป็นอันดับของพรอสิเมียน (Prosimian) ที่มีความเก่าแก่กว่าลิงที่เรารู้จักกัน คือคาดว่ามีอันดับย่อยนี้มาตั้งแต่ 65 ล้านปีก่อน ปัจจุบันสัตว์ในอันดับย่อยนี้มีอยู่สองอันดับฐาน (Infraorder) คืออันดับฐาน “Lemuriformes” ซึ่งเป็นของพวกลีเมอร์ และอันดับฐาน “Lorisiformes” ของบรรดาลิงลม

Lemur/Photo credit: Roger The Dodger

ลีเมอร์ (Lemur) มีอยู่ประมาณ 100 ชนิด ลักษณะโดยทั่วไปของทุกชนิดจะคล้ายกับลิงอื่น ๆ แต่มีจมูกปากแหลมยาวเหมือนเหมือนสุนัขจิ้งจอก มีหางยาวเหมือนกระรอก มีขนาดโดยเฉลี่ยใกล้เคียงกับแมวบ้าน แต่บางชนิดตัวเล็กพอกับหนู อาศัยอยู่รวมกันเป็นฝูง กินใบไม้ ผลไม้ และแมลงเล็ก ๆ เป็นอาหาร บางครั้งอาจขโมยไข่นกมากินเป็นอาหาร

Loris/Photo credit: Krully (EUW)

ลิงลม (Loris) มีลำตัวที่อ้วนป้อม ดวงตากลมโต บางชนิดมีรอยขีดบนใบหน้า ในปากมีสองลิ้น กระดูกสันหลังบิดได้เหมือนงู ช่วยในการปีนป่าย ปกติแล้วจะเป็นสัตว์ที่เคลื่อนไหวเชื่องช้าในเวลากลางวัน แต่เมื่อเวลากลางคืนที่ออกหากิน หรือยามที่ลมพัดแรงจะเคลื่อนไหวรวดเร็วมาก จับแมลง สัตว์เลื้อยคลาน นก ค้างคาวเป็นอาหารหลัก กินผลไม้เป็นอาหารรอง มีพิษสภาพคล้ายน้ำมันซึ่งมีฤทธิ์ทำลายเนื้อเยื่อในร่างกาย มักใช้พิษผสมน้ำลายในการกัด จัดว่าเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมชนิดเดียวที่มีพิษ

อันดับย่อยต่อมาคือ “Haplorrhini” หรือไพรเมตที่จมูกแห้ง ต่างจากพวกพรอสิเมียนที่จมูกเปียก มีสองอันดับฐาน คือ “Tarsiiformes” ซึ่งเป็นอันดับฐานของทาร์เซียร์ และ “Simiformes” อันเป็นอันดับฐานของลิงอื่น ๆ รวมไปถึงมนุษย์

Tarsier/Photo credit: wikipedia

ทาร์เซียร์ (Tarsier) เป็นสัตว์ท้องถิ่นอินโดนีเซียและฟิลิปปินส์ มีความยาวเฉลี่ยเพียง 5 นิ้ว หนักไม่ถึง 150 กรัม มีกระดูกคอที่หมุน 180 องศาได้เหมือนนกเค้าแมว มีหางที่ยาวกว่าลำตัว 2 เท่าเหมือนกับค่าง ออกหากินกลางคืน ส่วนกลางวันเชื่องช้าเช่นเดียวกับลิงลม กินแมลงเป็นอาหาร สามารถเคลื่อนที่ได้อย่างว่องไวและมีพลังขามหาศาล สามารถกระโดดได้ไกลถึง 40 เท่าของความยาวร่างกาย ซึ่งถ้าขนาดเท่ามนุษย์ มันสามารถกระโดดได้ไกลกว่า 30 เมตร

อันดับฐาน “Simiformes” แบ่งออกเป็นสอง Parvorder คือ “Platyrrhini” คือจำพวกลิงโลกใหม่ และ “Catarrhini” คือบรรดาลิงโลกเก่า ลิงเอป และมนุษย์

NEW WORLD MONKEY/Photo from: whyevolutionistrue.wordpress.com

ลิงโลกใหม่ (New World Monkey) คือลิงพื้นถิ่นของทวีปอเมริกา แบ่งออกเป็นอีก 5 วงศ์ ซึ่งมีลักษณะที่แตกต่างกันออกไป ทว่ามีจุดร่วมเดียวกัน คือไม่สามารถงอนิ้วหัวแม่มือได้ ฟันกรามบนล่างข้างละ 6 ซี่ และสามารถควบคุมหางในการเกาะเกี่ยวยึดจับต้นไม้ได้ ซึ่งลิงโลกเก่าและพรอสิเมียนทำไม่ได้ เนื่องจากใช้หางในการทรงตัวเท่านั้น

OLD WORLD MONKEY/ Photo credit: Papa Lima Whiskey

ส่วน Parvorder Catarrhini นั้น แม้มีลักษณะร่วมกันคือฟันกรามบนล่างข้างละ 4 ซี่ แต่ก็แบ่งออกเป็นสองมหาวงศ์ คือ “Cercopithecoidea” คือของบรรดาลิงโลกเก่า แบ่งออกเป็นสองวงศ์ย่อย คือ ”Cercopithecinae” คือบรรดาลิง (Monkey) ทั้งหลายที่เราคุ้นหน้าคุ้นตากันดี เช่นลิงแสม ลิงกัง ลิงเสน ลิงวอก รวมไปถึงลิงในแอฟริกา เช่นลิงบาบูน ซึ่งแต่ละชนิดจะมีพฤติกรรมต่างออกไป มีภาษาของตนเอง และกินได้ทั้งพืชและสัตว์ และอีกวงศ์ย่อยคือ ”Colobinae” คือพวกค่าง

Langur/ Photo credit: Getty

ค่าง (Langur) มีอยู่กว่า 50 ชนิด แต่มีจุดร่วมคือจะมีลำตัวเพรียวกว่าบรรดาลิงในอีกวงศ์ย่อย กระเพาะย่อยได้แค่พืช ออกหากินกลางวันและใช้ชีวิตบนต้นไม้มากกว่าบนดิน สิ่งที่แตกต่างจากลิงในอีกวงศ์ย่อยอย่างเห็นได้ชัดคือมีหางที่ยาวกว่าลำตัวของตนเอง ต่างจากลิงที่หางสั้นกว่าลำตัว

อีกหนึ่งมหาวงศ์ใน Parvorder Catarrhini คือ “Hominoidea” หรือบรรดาไพรเมตที่ปราศจากหางทั้งหลาย ซึ่งมีสองวงศ์คือ “Hylobatidae” ของลิงไร้หางขนาดเล็กเช่น ชะนี และ “Hominidae” ของบรรดาลิงไร้หางขนาดใหญ่และมนุษย์นั่นเอง

Gibbon/Photo credit: Martin HARVEY

ชะนี (Gibbon) มี 12 ชนิด แต่ละชนิดจะตัวสูงน้อยกว่า 1 เมตร หนักประมาณ 7 กิโลกรัม มีแขนขาเรียวยาว ฟันเขี้ยวแหลมคม และอยู่บนต้นไม้มากกว่าพื้นเหมือนกับค่าง มักอาศัยในป่าดิบชื้น กินผลไม้ ใบไม้ ดอกไม้เป็นอาหารหลัก กินสัตว์เล็กเป็นบางครั้ง เป็นสัตว์ที่มีผัวเดียวเมียเดียวตลอดชีพ และอาศัยอยู่กันเป็นครอบครัว

ส่วนวงศ์ Hominidea นั้นมีวงศ์ย่อยอยู่สามวงศ์ ซึ่งคงเป็นที่รู้จักกันดี ได้แก่

-วงศ์ย่อย “Ponginae” ของบรรดาลิงอุรังอุตัง

-วงศ์ย่อย “Gorillinae” ของลิงกอริลล่า

-วงศ์ย่อย “Homininae“ ของลิงชิมแปนซี ลิงโบโนโบ และมนุษย์

จากที่กล่าวมา จะเห็นได้ว่า บรรดาวงศาคณาญาติของลิงนั้นมีอยู่มากมาย และมนุษย์ก็เป็นหนึ่งในบรรดาญาติของพวกมันด้วย ดังนั้นเราก็ควรจะอนุรักษ์และดูแลญาติของพวกเราเอาไว้ให้อยู่คู่โลกเช่นเดียวกับเรา ไม่ล่าหรือทำลายป่าอันเป็นที่อยู่อาศัยของพวกมัน

BY นายรักต์ศรา

อ้างอิง :

anthro.palomar.edu/primate/table_primates.htm
a-z-animals.com/animals/tarsier/
www.panda.org/about_our_earth/teacher_resources/best_place_species/current_top_10/gibbons.cfm
www.nap.edu/read/4909/