İnsan Hakları İçin Veri Gazeteciliği: Suriye Örneği
Suriye, 2011 yılından beri yüzyılın en şiddetli savaşlarından birine ev sahipliği yapmakta. Halkın protestolarına hükümet, orantısız şiddet ile karşılık verdi. Bunun üzerine çok sayıda ülkenin katıldığı, çok sayıda menfaatin çakıştığı ve vekalet savaşlarının yürütüldüğü bu coğrafya şiddetli hak ihlallerine tanık olmakta. Ancak insan hakları ve veri gazeteciliğini harmanlayan nadir örneklerden biri olarak karşımıza çıkan İhlalleri Belgeleme Merkezi ciddi tehdit ve risklere rağmen tam bir hassasiyetle çalışmaya devam ediyor.
Aktivistler ihlalleri belgeliyor
İhlalleri Belgeleme Merkezi (VDC) 2011 yılının Haziran ayında Suriye’de gerçekleşen hak ihlallerini rapor etmek için kuruldu. 2012 yılında ülkede artan şiddet ile gazeteci ve sosyal medya aktivistleri VDC’den “yeni sistematik şiddet olaylarını” raporlamayı kendi çalışma alanına katmasını istediler. Böylece VDC, çalışma alanını genişleterek, ülkenin her bölgesinde ve çoğu şehrinde bir temsilciliği bulunan, çok büyük bir insan hakları örgütü haline geldi. Ekip, büyük risk alarak Suriye Rejiminin ve diğer silahlı grupların uyguladığı şiddeti rapor ediyor.
VDC, aslında 2004 yılında kurulan Suriye Medya ve İfade Özgürlüğü Merkezi’nin (SCM) bir kolu olarak çalışmaya başlamıştı. Fakat Suriye Güvenlik Güçleri tarafından kurumun başkanı Mazen Darwish ve 16 ekip üyesinin bir baskın sırasında tutuklanmasıyla, VDC bağımsız bir kuruluş olarak çalışmaya başladı. 9 Aralık 2013 tarihinde VDC’nin Duma’daki ofisine bir grup silahlı kişi saldırdı ve VDC’nin başkanı Razan Zaitouneh’i, ekipten Wael Hamada ve eşini, Samira al-Khalili ve Nazem Hamadi’yi kaçırdı. Bu tarihten beri bu kişiler hakkında hiçbir bilgi alınamadı.
Kar amacı gütmeyen kuruluş
VDC, İsviçre’de kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kayıtlı. Bağışçılar yoluyla fon alıyor ve etkin bir biçimde gözlemleyebilmek ve rapor edebilmek için iç düzenlemeler yapıyor. Böylece sahadan topladığı verilerle aylık ve yıllık periyotlarla şiddet raporları yayınlıyor. Bağışçıları arasında International Media Support, The Asfari Foundation ve Open Society Foundations bulunuyor.
Mağdurlar hakkında kapsamlı arama fonksiyonu
İhlalleri Belgeleme Merkezi aylık ve yıllık olarak ihlaller hakkında yayınladığı raporlar dışında Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ)sistemine benzer bir sistem kullanıyor. Ayrıntılı arama fonksiyonuna sahip olan bir arayüz ile tarih, şehir, cinsiyet, yaş, sivil/silahlı, ihlal türü ve öldürülme şekli gibi filtrelerle çabuk hedefe ulaştıran, kullanışlı bir sistem sunuyor.
Yanı sıra sahada incelemelerde bulunarak; mağdurlar, ambulans personeli, hastaneler ve kurtarma ekipleriyle görüşerek özel raporlar yayınlıyor. Bu özel raporlar kimyasal silah kullanımı, sivillerin Doğu Halep’ten tahliyesi süreci gibi konularda kapsamlı incelemelere dayanıyor.
Veri ile çalışma yöntemleri
İhlalleri Belgeleme Merkezi’nin veri toplama sürecinde gösterdiği hassasiyet çok değerli. İnsan hakları ve saha aktivistlerinden, muhabirler ve veri uzmanlarından oluşan 35 kişilik bir ekip çok riskli şartlar altında yoğun bir çalışma ortaya koyuyor. Bu süreci VDC resmi sitesinde şöyle anlatıyor:
“1. Evre: Bilgi, merkez tarafından farklı bölgelerde görevlendirilen bir grup insan hakları ve saha aktivistleri ve muhabirlerden oluşan veri toplayıcıları tarafından toplanıyor ve belgeleniyor. Buna ek olarak bölge hastaneleri, mezarlıklar, mağdurların yakınları ve belirli medya merkezleri gibi güvenilir kaynaklardan veri toplanıyor. Verinin güvenilirliği sağlandıktan ve görselleştirildikten sonra veritabanı yönetim ekibine yollanıyor. Ekip enformasyonu karşılaştırarak teyit ediyor.
2. Evre: Olaya müteakiben video, resim ve mağdur ile alakalı her türlü bilgi toplanıyor. Bu veriler, veri denetçilerine, yani Suriye’nin farklı eyaletlerinde bulunan uzmanlara, sunuluyor. Bu süreç veri tabanına eklenmeden evvel verinin kesinliğini, doğruluğunu ve tamlığını garanti ediyor.
3. Evre: Takip ve güncellemeler günlük ve aylık olarak veri tabanına giriliyor. Bilgi tekrar saha aktivistlerine gönderiliyor ki, hatasız olsun. Buna ek olarak yeni bilgi, fotoğraf ve video gibi materyaller giriliyor. Bu iş veri toplayıcıları ve veri denetçileri tarafından yapılıyor. Her iki grup da, merkez tarafından belgelenen bilgilerle karşılaştırılmak üzere, farklı şehir ve köylerdeki kayıplar hakkında eksiksiz bilgi listelerini karşılaştırıyor. Yürütme ekibi, verileri kaydederken oluşabilecek hataları en aza indirmek için veritabanını düzenli olarak inceliyor.”
Veri, yayınlanmadan önce üç aşamalı çok ciddi bir denetleme sürecinden geçerek yayınlanıyor. Ve yayınlandıktan sonra bile her zaman yine kontrol ediliyor ve gerekirse güncelleniyor. Bu açıdan ele alındığında hem birçok veri ile çalışan kuruluşlara örnek teşkil etme hem de Suriye’nin geleceği açısından çok önemli bir yöntem ile karşı karşıya olduğumuzu anlıyoruz. VDC’nin yöntemi haber merkezleri tarafından mutlaka incelenmeli ve örnek alınmalı.
