UX/UI Nedir ve Farkları Nelerdir?
Son yıllarda artan hızla etrafımızı kuşatan dijital teknoloji ve onun getirdiği kolaylıklarla doğrudan bağlantılı bir çok yeni kavram da literatürde yerini almaya başladı. Dijital alanda çalışan ve işverenlerin de bir o kadar anlam karmaşası yaşadığı iki kavramdan bahsetmek istiyorum. Kullanıcı Deneyimi Tasarımı (UX) ve Kullanıcı Arayüzü (UI) Tasarımı. Bir kullanıcı deneyimi tasarımcısı olarak amacım, iki disiplinin birbirinden ayrılan tarafları ve benzer yönleri ile daha iyi anlaşılmasını sağlamak. Aynı zamanda UX/UI alanında çalışan veya işverenlerin de yararlanabileceği bir kaynak oluşturmak istedim.
Ele alacağım konular;
- Kullanıcı Deneyimi (UX) nedir?
- UX Tasarımı Nedir?
- UX’i Etkileyen Faktörler ve Honeycomb Şeması
- Kullanıcı Arayüzü (UI) Nedir?
- Kullanıcı Arayüzünün Kısa Bir Geçmişi
- UX ve UI Arasındaki Fark Nedir?
- UX Tasarımcısının Temel Sorumlulukları Nelerdir?
- UI Tasarımcısının Temel Sorumlulukları Nelerdir?
- UX ve UI Tasarımcıları Arasındaki Farklar Nelerdir?
Kullanıcı Deneyimi (UX) Nedir?
Kullanıcı deneyimi olarak bilinen UX, henüz yeni duyulan bir kavram gibi görünse de aslında çok da yeni sayılmaz. UX tasarımından önce kullanıcı merkezli tasarım denen bir kavram vardı. UX kavramı ise 1990'ların başında, Donald Norman tarafından ortaya atıldı. Norman, Apple için bilişsel bir bilim adamı olarak çalışırken kullanıcı deneyimi tasarımı kavramının altını çizmiş ve ilk kez farklı bir disiplin olarak literatürde yer edinmesini sağlamıştır. Norman aynı zamanda bir kullanıcının bir ürünle etkileşimde bulunurken nasıl hissettiğini belirleyen tüm farklı unsurları kapsamak için kullanıcı deneyimi terimini de bulan kişidir.
Norman, Kullanıcı deneyimi tasarımının endüstriyel tasarım, grafikler, arayüz, fiziksel etkileşim dahil olmak üzere kişinin bir sistemle olan deneyiminin tüm yönlerini kapsaması gerektiğine inanıyordu. O zamandan bu yana da bu alanların her biri kullanıcıların ihtiyaçlarına göre kendi uzmanlık alanlarına doğru genişledi ve farklı birer disiplin olarak ilerleme kaydetti.
UX temelde araştırmaya, kullanıcı davranışına, iş hedeflerine ve sürece odaklanır. UX tasarımcıları tipik olarak kullanıcı arayüzü tasarımcılarına site haritaları, wireframe denen tel kafesler ve kullanıcı hikayeleri sağlar.
İyi bir kullanıcı deneyimi, kullanıcıyı A noktasından B noktasına kolayca götürür. Aradıkları bilgileri, ürünü veya hizmeti almak için bir site veya uygulama onu doğru yönlendirmelerle amacına ulaştırır.
Kötü bir kullanıcı deneyimi ise tüm bunların tersine kullanıcıyı zora sokar, bilgiye ulaşma yolunda onu yanlış yollara sürükler. Sonuç olarak amacına ulaşmayan bir tasarımla kullanılmayan bir ürün haline gelmesine sebep olur.
UX Tasarımı Nedir?
Kullanıcı deneyimi (UX), bir kullanıcının bir ürün veya hizmetle yaptığı herhangi bir etkileşimi ifade eder. UX tasarımı ise bu deneyimi şekillendiren her bir unsuru, kullanıcıya nasıl hissettirdiğini ve kullanıcının istediği görevleri yerine getirmesinin kolaylığını hedef alır. Fiziksel bir ürünü elinize aldığınızda hissettikleriniz, online bir alışveriş sırasındaki ödeme adımlarından kolayca geçebilmeniz gibi konuları ele alır. Kısaca UX tasarımının amacı; kullanıcı için kolay, verimli, alakalı ve çok yönlü hoş deneyimler yaratmaktır.
Kullanıcı deneyimi; son kullanıcının şirketle, hizmetleriyle ve ürünleriyle etkileşiminin tüm yönlerini kapsar.
Don Norman, Bilişsel Bilim İnsanı ve Kullanıcı Deneyimi Mimarı
UX’i Etkileyen Faktörler ve Honeycomb Şeması
Kullanıcıların ürün ve hizmetlerde bulduğu değerlerin toplamına kullanıcı deneyimi diyebiliriz. Kullanıcı deneyiminin alt dallarından birisi olan bilgi mimarisi konusunda uzman Peter Morville, bu değerler bütününü User Experience Honeycomb şeması ile ifade eder.
Aynı zamanda kullanıcının anlamlı ve değerli bir deneyim sağlamasını hedefleyen tasarımda bu 7 maddenin olmazsa olmaz olduğu gerektiğini de vurgular. Bal peteğinin bu 7 maddesini biraz daha açalım.
- Yararlı olmalı (useful) : İçeriğiniz orijinal olmalı ve bir ihtiyacı karşılamalıdır.
- Kullanılabilir olmalı (usable) : Kullanımı kolay olmalıdır.
- Arzu edilen olmalı (desirable) : Duygu ve takdir uyandırmak için imaj, kimlik, marka ve diğer tasarım öğeleri kullanılmalıdır.
- Bulunabilir olmalı (findable) : İçeriğin hem yerinde hem de site dışında gezilebilir ve bulunabilir olması gerekir.
- Erişilebilir olmalı (accessible) : İçeriğin herkes için erişilebilir olması gerekir.
- Güvenilir olmalı (credible): Kullanıcılar söylediklerinize güvenmeli ve inanmalıdır.
- Değer Katmalı (valuable) : Ürününüz veya hizmetleriniz işletmeye ve müşteriye değer katmalıdır.
UI Nedir?
Basitçe ifade etmek gerekirse, kullanıcı arayüzü(UI), bir kullanıcının dijital bir ürün veya hizmeti kullanmak için etkileşime girebileceği her türlü şeydir. Kullanıcı arayüzü tasarımı ise genellikle bir kullanıcının bir web sitesinde veya teknolojik üründe etkileşime girebileceği öğelerin görsel düzenini ifade eder. Bir web sitesinin ana sayfa görsel düzenlemesi veya bir radyonun kontrol düğmeleri kullanıcı arayüzüne örnek verilebilir. Kullanıcı arayüzü tasarımlarının kullanıcılar için sadece çekici olması değil, aynı zamanda kullanımı da düşünülerek tasarlanmış olması gerekir.
Kullanıcı arayüzünü görebileceğimiz alanlar; göstergeler, dokunmatik ekranlar, klavyeler, butonlar, sesler ve hatta ışıklar gibi bir çok şeyi içerir. Bununla birlikte, kullanıcı arayüzünün gelişimini anlamak için, geçmişini ve en iyi uygulamalara ve bir mesleğe nasıl dönüştüğü hakkında biraz daha fazla bilgi edinmek faydalı olacaktır.
Kullanıcı Arayüzünün Kısa Bir Geçmişi
İyi bir kullanıcı arayüzü, herhangi bir görevin sorunsuz bir şekilde tamamlanmasına izin vermek ve deneyimi keyifli hale getirmekle ilgilidir. 1970'li yıllarda bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız, komut satırı arayüzünü kullanmak zorundaydınız. Bugün kullanılan grafik arayüzler henüz ticari olarak mevcut değildi. Bir bilgisayarın çalışması için, sonsuz kod satırı gerektiren programlama dili aracılığıyla iletişim kurması gerekiyordu. Bu da bilgisayar kullanımını oldukça zora sokan bir dizi işlem demekti.
1980'lerde ilk grafik kullanıcı arabirimi (GUI), Xerox PARC’daki bilgisayar bilimcileri tarafından geliştirildi. Bu çığır açan yenilikle, kullanıcılar artık simgeler, düğmeler, menüler ve onay kutuları aracılığıyla görsel olarak komutlar göndererek kişisel bilgisayarlarıyla etkileşime girebilirmişlerdi.
Şimdilerde ise ister dizüstü bilgisayar ister akıllı telefon olsun her donanım parçası harika bir kullanıcı deneyimine katkıda bulunmaya çalışan bir kullanıcı arayüzü (UI) tasarımına sahiptir. Kullanıcı arayüzü tasarımı gün geçtikçe de bu ilerlemesini zamana karşı adeta bir yarış halinde sürdürmektedir.
UX ve UI Arasındaki Fark Nedir?
En temel düzeyde UI, bir kişinin bir ürün veya hizmetle etkileşime girmesini sağlayan tüm unsurlardan oluşur. UX ise, o ürün veya hizmetle etkileşime giren bireyin tüm deneyimden aldığı şeydir.
Dünya çapında kullanıcı deneyimi konusunda çalışan Nielsen Norman Grubu kurucuları Don Norman ve Jakob Nielsen bu ayrımı farklı bir bakış açısıyla özetlemiştir.
“Kullanıcı arabirimi açıkça tasarımın son derece önemli bir parçası olsa da, toplam kullanıcı deneyimini kullanıcı arabiriminden (UI) ayırmak önemlidir. Örnek olarak, film incelemeleri içeren bir web sitesi düşünün. Bu web sitesinde bir filmi bulmak için mükemmel tasarlanmış bir kullanıcı arayüzü olabilir. Ancak temeldeki veritabanı yalnızca büyük stüdyolarda çekilen filmleri içeriyorsa, küçük bir bağımsız film şirketi hakkında bilgi isteyen bir kullanıcı için UX tasarımı zayıf olacaktır. “
UX Tasarımcısının Temel Sorumlulukları Nelerdir?
- Tasarlamayı hedefledikleri ürün için kullanıcı araştırması yapma (research),
- Ürünü kullanacak kişileri belirlemek amaçlı kullanıcı kişilikleri (persona) oluşturma,
- Tasarladıkları ürünün bilgi mimarisini (information architect) oluşturma,
- Kullanıcı akışları (user flow) ve wireframe tasarlama,
- Ürünü kullanıcıya son haline getirerek prototip oluşturma,
- Nihai ürün için kullanıcı testi yapma.
UI Tasarımcısının Temel Sorumlulukları Nelerdir?
- Gerçekleştirilecek olan tasarıma özgü ruh hali panoları (mooboardlar) oluşturma.
- Wirefameler aracılığıyla konsept tasarımın bir plan içinde taslağını çıkarma.
- Tasarımda kullanılacak ögeleri (tipografi, renk paletleri, menüler, düğmeler gibi) konsepte uygun şekilde ele alarak tasarımı son haline getirme.
- Son hale gelen tasarımın arayüzünü prototiplere dönüştürme.
UX ve UI Tasarımcıları Arasındaki Üç Temel Fark
- UX, ürünün amacı ve işlevselliği ile ilgilenir. UI, son kullanıcının ürünle sahip olduğu etkileşimin kalitesiyle ilgilenir.
- UI tasarımı, tasarım ve ürünle arayüz ile ilgili olduğu için sanatsal bir bileşene sahiptir. Son kullanıcının gördüklerini, duyduklarını ve hissettiklerini etkiler. UX, pazar araştırması ile kullanıcıların ihtiyaçlarının ne olduğunu anlamak ve onlarla iletişim kurmak için daha fazla sosyal bileşene sahiptir.
- UX, fikir oluşturma, geliştirme ve teslimat aşamalarının tamamı boyunca proje yönetimi ve analizine odaklanır. UI, bitmiş ürün için tasarım bileşenlerini üretmek amaçlı daha teknik bir bileşenlere sahiptir.
