De coöperatie Mondragon wonder of mythe?
#inspiratie
Inc. geeft je 52 weken een blik achter de schermen waar we werken aan organisatie- en conceptontwikkeling. Deze week ging Bjørn Grundel met de Rabobank op werkbezoek naar Mondragon in Spanje om met eigen ogen het wonder van Baskenland te aanschouwen. Hij deelt zijn indrukwekkende ervaring.
In Baskenland (Noord-Spanje) ligt op ongeveer een uur rijden van Bilbao de grootste coöperatie ter wereld: Mondragon Cooperation. Deze coöperatie wordt met 14,7 miljard omzet, meer dan 83.000 medewerkers en vestigingen in 17 landen gezien als ‘het Wonder van Baskenland’. Na de oorlog begon José María Arizmendiarrieta de coöperatie die tot op de dag van vandaag een grote rol speelt in de Baskische samenleving. Toen de Rabobank mij twee maand geleden uitnodigde om mee te gaan naar Mondragon twijfelde ik geen seconde. Na het zien van Tegenlicht waarin ‘het Wonder van Baskenland’ uitvoerig werd beschreven wilde ik maar één ding weten: bestaat het wonder, heeft deze coöperatie in deze tijd nog bestaansrecht en wordt het gedragen door de medewerkers?
De vier poten van Mondragon
Zoals zoveel belangstellenden die vanuit de hele wereld naar Mondragon komen belanden wij als eerste in het hoofdkwartier van Mondragon dat hoog boven de vallei gelegen is. Een opvallend detail: er zijn hier maar 64 mensen werkzaam. Wel wat weinig als je bedenkt dat De Mondragon Cooperation 289 coöperaties telt en meer dan 83.000 werknemers. Daarmee werd wel duidelijk dat het zwaartepunt bij de coöperaties zelf ligt. Mikel Lezamiz (onze gastheer) vertelde met enorme trots de ins en outs van Mondragon. Hij laat zien dat de coöperatie op vier poten staat.
Poot 1 is onderwijs waarmee alles 70 jaar geleden begonnen is. Mondragon heeft inmiddels een eigen universiteit.
Poot 2 is een stevige financiële poot, namelijk 1,82 miljard eigen kapitaal opgebouwd door de medewerkers.
Poot 3 is research en development. Een motor die moet zorgen voor de economische innovatie en de dynamiek van de coöperaties.
Poot 4 is voor de sociale zekerheid. Dit is inclusief de zorg voor een slimme aanpak voor herverdeling van werk indien nodig. Niemand binnen de coöperatie wordt namelijk werkloos omdat ontslag niet mogelijk is. Het verhaal van Mikel doet ons geloven dat de coöperatie groter is dan een leuk verhaal maar we proeven links en rechts wel wat zorgen.
De bank van 18 miljard
We beginnen de tweede dag bij de bank (poot 2) en al gauw wordt duidelijk dat het ontvangen van delegaties en het houden van het verhaal niet door iedereen even enthousiast wordt gedaan. Saaie powerpoints en gebrekkig Engels sukkelen ons langzaam maar zeker in slaap. Wat desondanks opvalt zijn de resultaten die de bank maakt. (Ik zag af en toe opgetrokken wenkbrauwen bij de mensen van de Rabobank.) De Laboral Kutxa Bank is opgericht in 1959 en telt op dit moment 460 kantoren en heeft deposito’s met een waarde van 18 miljard). Na de bank zijn we vertrokken naar één van de productie bedrijven. Hier worden machines voor de verpakkingsindustrie gemaakt. We hadden ons verheugd op een rondleiding in een geavanceerde fabriek maar helaas kwamen we opnieuw in een presentatieruimte waar een exportmanager keurig zijn verkooppraatje afdraaide. Wat ons hier wel duidelijk werd is de hiërarchie binnen de coöperatie. Het viel ons op dat de verkoopmanager onze vragen beantwoorde maar niet voordat hij een goedkeurend knikje had ontvangen van Mikel.
De universiteit voor coöperaties
Aan het eind van de dag bezochten we de universiteit. De universiteit is de broedmachine voor nieuwe coöperaties (poot 3) en met 4000 studenten een heus researchcentrum. Mondragon is voor een groot stuk gebouwd op een sterke combinatie van leren en werken. Die band komt tot uiting in het systeem waar jongeren halftijds leren en halftijds werken. In 2012 ging er 165 miljoen euro naar research en dat leverde 716 patenten op. Dit moet er toe leiden dat dit minstens 20% van de verkoop producten betreft die vier jaar geleden niet bestonden. Daarom richt men elk jaar nieuwe coöperaties op die klein beginnen. Maar net als in het eerdere bezoek aan de fabriek bekroop me hier het gevoel van hiërarchie. Niets werd uitgesproken zonder gevoelsmatige goedkeuring of een knikje van Mikel en een scène uit Tegenlicht waarbij fanatieke aanhangers van een vrij en onafhankelijk Baskenland samen chauvinistische liederen zongen speelde door mijn hoofd.
15.000 euro voor levenslange zekerheid
Tijdens deze drie bezoeken werd ons ook het een en ander duidelijk wat betreft de sociale zekerheid en werkgelegenheid (poot 4). Werknemers leggen ieder 15.000 euro in. De inleg wordt betaald in maximaal 60 maanden (soms met regeling van eigen bank). De loonspanning tussen laagste en hoogste brutolonen mag maximaal een verhouding hebben van 1 op 4,5 (als de minst verdiende met 15.000 naar huis gaat kan de meest verdiende maximaal 65.000 euro verdienen.) Hoe wordt de winst verdeeld? 15 tot maximaal 40% van de brutowinst gaat naar eventuele herstructureringen in de sector. 14% belandt in een onderwijs-, solidariteits- en investeringsfonds. De netto winst hiervan gaat voor 10% in een fonds voor vorming (wettelijk bepaald) 45% (veel meer dan de wettelijke 20%) gaat naar de reserves van de coöperaties. De resterende 45% gaat naar de leden. Deze opbrengsten worden niet uitgekeerd maar gekapitaliseerd. Zo kan een kapitaalinleg van 15.000 euro op het einde van een loopbaan uitgroeien tot een kapitaal van 100.000, 200.000 of zelfs 300.000 euro. Wie met pensioen gaat krijgt het opgebouwde kapitaal mee.
Werkloosheid bestaat niet
Je kunt niet worden ontslaan. Wanneer er te weinig werk is wordt er minder gewerkt eerst 8 uur minder en dan nog eens 8 uur enzovoort. Deze tijd kan later als het beter gaat worden ingehaald. Mocht er structureel te weinig werk zijn dan wordt het werk binnen de coöperaties herverdeeld. Medewerkers worden bijvoorbeeld ondergebracht bij een andere coöperatie. Dan zie je ook het nut van de fondsen want medewerkers krijgen 1 à 2 jaar de kans om te worden omgeschoold. De cijfers van dit systeem liegen er niet om. Terwijl Spanje kampt met 26% werkloosheid gaat het in Baskenland om 16% en in Mondragon om 10%.
Wonder en Mythe
Toeval of synchroniciteit? We verbleven in Bilbao tijdens de Semana Santa (Palmzondag tot Paaszondag) en waren op witte donderdag getuige van een indrukwekkende processie van broederschappen. Deze broederschappen hebben een diepe indruk op mij gemaakt. Niet alleen de kledij, de muziek en de prachtige beelden maar ook de enorme saamhorigheid bij de broeders was voelbaar in de stad. Ik realiseerde me toen dat er wel degelijk verbanden zijn tussen de enorme successen, de saaie presentaties, de gesloten houding, de scène uit Tegenlicht en de hierarchische trekjes van Mikel. Er speelt in Mondragon veel meer dan wij als buitenstaander ooit kunnen bevatten of te zien krijgen. Er bestaat geen systeem of bedrijf dat zo krachtig is als de Baskische broederschap. Ik realiseerde mij langzaam maar zeker de samenhang tussen het wonder en de mythe van Baskenland.
Met regelmaat gaan we op zoek nieuwe ideeën, concepten en organisaties die een andere kijk op zaken hebben. Wil jij vernieuwen met jouw eigen organisatie of wil je geïnspireerd worden door meer voorbeelden uit de praktijk? Neem contact op via 0541-672011 of hallo@incmerkbeleving.nl
