Het MBO als ventiel.

Wat een toren, een plein, de elite en VUCA met elkaar te maken hebben

Op de interwebs kwam ik het blog tegen van Peter Turchin.

Oxford Professor,

Geen lachebekje als je zn stukjes leest.

Turchin heeft een interessante term: “Elite overproduction.”

In een notendop komt zijn theorie er op neer dat we teveel mensen hebben die onderdeel kunnen gaan uitmaken van ‘de elite’; een bovenlaag in de samenleving waar steeds meer mensen concurreren om de beschikbare macht en middelen.

Zie het als een grotere groep mensen die een zaal in wil vol stoelen maar waar uiteindelijk te weinig stoeltjes voor beschikbaar zijn.

Wat krijg je dan?

Inderdaad: Het betere duw -en trekwerk.

Ruzie onderling tussen goed opgeleide, dus welgebekte mensen die allemaal het ‘grote onrecht’ willen rechtzetten dat de situatie hen aandoet (“want ik heb ook recht op zo’n plek”).

Die eis komt voor uit de verwachting van mensen dat zij het minstens zo goed zullen hebben als in het huis waarin ze opgroeiden.

Is dat niet zo, of dreigt dat te gebeuren?

Dan heb je de poppen aan het dansen.

Natuurlijk ben je als Nederlandse Z’er beter af als bewoner van een arbeiderswijk in een gemiddelde Nederlandse stad dan een inwoner van Gaza of voor mijn part een 19e eeuwse krottenwijk in Amsterdam.

En het hoeft niet allemaal in de soep te lopen.
Maar ja: Je hebt geen dikke baan, een Tesla, dat koophuis en een Havucapu terwijl dat wel in de planning lag.

Of je hebt uberhaupt geen baan op jouw niveau…

Of een tijdelijk contract

Geen pensioen

Huis kopen? HAHAHAHA

Een steeds hoger opgeleide bevolking, een samenleving die langzaam vergrijst met een toenemend aantal uitdagingen op het gebied van zorg, wonen en werk. Dit alles in een wereld waarin (geo)politieke machtsverhoudingen verschuiven en klimaat een steeds acuter probleem vormt..

Welkom in de zogenaamde VUCA world: een wereld waarin verandering de enige constante is.

Volatility (onvoorspelbaarheid en snelheid van veranderingen),

Uncertainty (bijvoorbeeld baan- en inkomensonzekerheid),

Complexity en Ambiguity (dubbelzinnigheid, grenzen aan wat je kunt plannen en wat niet);

In haar essay ‘Eigen welzijn eerst’ van Roxanne van Iperen haalt zij de ‘fear of falling’ theorie aan van de Amerikaanse journalist Barbara Eichenreich. Zij ziet hun angst om af te glijden ziet als aanleiding voor de ruk naar rechts in deze middenklasse.

‘Ik heb hier recht op, ik laat mijn leven niet afpakken door….’

Zie de recente uitkomst van de verkiezingen en voila.

Het is geen haat naar anderen, het is angst voor de eigen positie in een VUCA wereld; waarin iedereen wil opklimmen op de ladder naar de ‘elite’.

Ok en het mbo dan?

We hebben een overbevolkte zaal waar hoogopgeleiden om de stoeltjes knokken en mensen elkaar blijven wijsmaken dat je daar naar binnen moet..

Ik denk dat de toenemende aandacht voor het beroepsonderwijs een belangrijke rol kan spelen in deze ontwikkelingen. De emancipatie die onder Robbert Dijkgraaf is ingezet is niet alleen een podium voor een ondergewaard deel van de beroepsbevolking.

Het kan een ventiel zijn op de elite overproducerende manier van werken die we onszelf in hebben aangeleerd.

Een groeiend aantal mbo studenten is niet alleen nodig voor onze energietransitie; het is ook een instrument tegen ‘elite overproduction’.

De mbo’er is niet ‘de nieuwe elite’ zoals VPRO’s Tegenlicht deze groep deelnemers op de arbeidsmarkt doopte.

Het is een antistof in een polariserende samenleving vol mensen die rammelen aan de deur waardoor ze naar binnen willen maar waar eigenlijk geen plek voor hen is.

De deuren moeten open, de elite die wij bedacht hebben is niet langer het antwoord op vooruitgang..

Er zijn ook andere routes.

Een vak leren bijvoorbeeld.

Het lijkt op wat Niall Ferguson in zijn boek Het Plein en de Toren beschrijft: Hij ziet dat de samenlevingen door de eeuwen heen afwisselend door overwegend hiërarchieën dan wel door netwerken bestierd zijn

Daarbij is er continue strijd tussen de Toren en het Plein om de voorrang. De Toren is daarbij de metafoor voor de verticale, hiërarchische macht van grote en sterke instituties.

Het Plein is een metafoor voor horizontaal georganiseerde macht in tijdelijke samenwerkende netwerken van publieke, private en plurale organisaties.

Ik denk dat we wellicht in een overgangstijd leven waarin de de ‘Toren’ plaatsmaakt voor het ‘Plein’. Een tijd waarin het officiële verhaal over Nederland en wat succes is plaatsmaakt voor een ander verhaal over succes en wat waardevol is; dat een vak beheersen minstens zoveel waard is als een hoger onderwijsdiploma (misschien wel meer).

Het is een verhaal dat net als veel andere tegenbewegingen uit de haarvaten van de samenleving ontstaat en het officiele verhaal van de troon aan het stoten is; zoals John Bodnar mooi beschrijft in het favoriete boek dat ik tijdens mijn studie geschiedenis las.

We moeten onze studenten en stagiairs een ander verhaal vertellen over loopbaan, over toekomst en over de vraag wat ‘elitair’ is.

De huidige geidealiseerde route zorgt voor onvrede, frustratie en uiteindelijk desintegratie van de samenleving.

Dus hup,

Het torentje uit,

Het plein op.