Black Friday ve Alışveriş Psikolojisi
Dünya genelinde kasımın son haftası, alışveriş çılgınlığıyla geçti. Yapılan indirim ve kampanyalar, tüketicilerin alışveriş açlığını doyurdu.
Mağazaların dışarılarına taşan ödeme kuyrukları, göz kararı ile denemeden alınan kıyafetler ve ihtiyacımız yok iken sadece indirim için alınan onlarca şey… bunları okuyunca herkesin aklına Black Friday çılgınlığı gelir.
Yanlış görmüyorsunuz. Videolardaki insanlar kıtlıktan çıkmadı ya da dünyanın sonu gelmedi, bu çılgınlığın adı Black Friday.
Herkes indirimi sever, bir çocuğun sihirbazlığı sevdiği gibi; gerçek olmadığını bile bile yine de kanar çünkü o sihir mutluluk verir. Black Friday günü de buna benzer biraz.
Senelerdir satıcıların satışlarının tavan yaptığı, müşterilerinde yarın yokmuşçasına ürünleri satın aldığı bu akımın başlangıcı nedir? Daha önemlisi kendimizi nasıl bu kadar kaptırıyoruz…
Black Friday nedir?
Amerika Birleşik Devletleri’nde Kasım’ın 4. Perşembesi Şükran Günü olarak kutlanır. Bir sonraki günü de 1952’den beri Noel alışverişinin başlangıcı olarak kabul edilir ve mağazalar indirime girer. Black yani ‘Kara’ denilmesi ise 1960'lara dayanıyor.
Dükkanların o gün daha hava aydınlanmadan çok erken açılması ve kararmadan kapanmaması, bunun yanı sıra alışveriş caddelerinde yaşanan yoğun araç ve insan trafiğinin neden olduğu günlük hayatı etkileyen olumsuzluklar bugüne ‘Kara Cuma’ denmesine sebep oluyor. (euronews, 19)
Online alışveriş ile dünyaya yayıldı
İndirim talebi arttıkça ve online alışveriş sayesinde fiziksel olarak orada bulunma şartı kalkınca ABD’de gerçekleşen bu gün uluslararası çapta bir akıma dönüştü ve tüm dünyada benimsendi.
Tabiki her zaman bu indirimler gerçek olmuyor. Yandaki videoda da görülebileceği üzere Black Friday öncesi aynı fiyatların üstüne aynı fiyat yazılı olan sarı indirim etiketleri yapıştırılıyor. Etiketin sarı olması tüketici üzerinde sahte bir indirim algısı yaratıyor.
Mağazalar neden Black Friday yapıyor?
Mağazalar kendilerine zararı dokunacak bir günü, sadece gelenek diye devam ettiremezler. Onların bu akıma uymasının birkaç gizli nedeni var.
İlk olarak, sene boyunca bir mağazanın en çok satış yaptığı ve tanınırlığının arttığı gün Black Friday.
Bunun yanında kasım sonu yıl sonuna çok yakın. Yani mağazaların elinde kalan tonla ürün olur. Bunları yeni yıla ne kadar az taşır, ne kadar çoğunu eritebilir ise kar. Videolarda yapılanların sebebi satılamayan ürünü indirim algısı ile deyimi yerindeyse ürünü müşteriye ‘kakalamak’.
Aynı zamanda bu indirimler insanların dikkatini dağıtmak için yapılıyor, aynı daha önce benzettiğim sihir gösterilerindeki gibi. Sihirbazın hokus pokus demesi ile aynı. Kocaman, büyük puntolar ile yazılan İNDİRİM yazıları dikkat dağıtarak en altta karınca duasını aratmayacak boyutta yazan detayları göz ardı etmemize neden olur.
Yazan indirim yazıları gözümüzü boyar ve alışveriş yapmamızı sağlar, daha sonra kasaya gittiğimizde beklediğimiz süre ve kalmayan sabrımız nedeni ile genellikle elimiz mahkum alırız.
Elimizi attığımız ürünler indirim de olmaz veya doğru bedeni bulamayız ve hayal kırıklığı ile elimiz boş çıkarız.
Bunu yapmanın bazı yolları ise:
- Belirli/seçili ürünlerde
- Stoklarla sınırlı
- kısa süreli/belirli saatlerde
- 3 al 2 öde gibi ifadeler.
İndirim İsteğinin arkasındaki psikolojik nedenler
Halk neden bu çılgınlığa uyuyor ve kendini bu kadar kaptırıyor? Mağazalar bunu neden yapıyor? İşte bu soruların hepsinin cevabı aslında çok daha derin.
Yapılan tüketici araştırmalarına göre aldığımız bir ürünü vermeye hazır olduğumuz miktardan ya da standart fiyatından ucuza alırsak bu bize tatminlik aşılıyor. İhtiyacımız olmasa bile, ödediğimiz ücret üzerinde kendimizi mutlu hissedebiliriz.
Black Friday’in günlük indirimden farkı sadece pazarlama taktiği ve sürü psikolojisi. Çünkü, yıl boyunca zaten bir sürü kez yaklaşık olarak aynı oranlarda mağazalar zaten indirime giriyor: özel günlerde, bayramlarda gibi… Black Friday olunca kısa süreli olunca, bir güne indirgenince, özel ve tek önyargısı oluşuyor. Böylece alışveriş yapmak bir görev-başarı, heyecan ve FOMO etkisi yaratıyor.
FOMO, “fear of missing out” yani gurup dışında kalma, dışlanmış hissetmemiz. Bize ihtiyacımız olmasa bile herkes alışveriş yaptığı için sahte bir dürtü oluşturuyor ve teşvik ediyor.
Ayrıca CNBC’nin yayınladığı bir makaleye göre alışveriş yaparken “shopping momentum” adı altında bir etkiye giriyoruz. Makaleye göre bir ürün alırken alakalı ya da alakasız ikinci bir ürün almamız için beynimizde psikolojik bir dürtü oluşuyor.
“Alışveriş yapmak daha fazla alışverişe yol açıyor”
Black Friday zamanı mağazanın ilk olarak yapmak istediği şey sizi ‘indirimler’ ile içeri çekerek, yeni sezon ürünlerine ya da fiyatı yüksek olan ,satılmayan ürünleri aldırmak. Örnek vermek gerekir ise, normalde alışveriş yapmadığımız bir mağazaya giderek ordan bir ürün alırken mesela, palto yanında ihtiyacımız olmasa bile atkı, eldiven gibi ürünler alma ihtiyacı duyuyoruz.
Türkiye’de Black Friday;
Türkiye’nin en yaygın dininin İslam olması nedeni ile son yıllarda Black Friday ‘Efsane Cuma’, ‘Süper Cuma’ ve ‘Beklenen Cuma’ gibi farklı isimlerle ile karşımıza çıkmaya başladı. Cuma gününün kutsal ve mübarek gün kabul edilmesinden dolayı o güne ‘Kara’ denilmesi tepki çekti. Bunu fark eden firmalar yavaş yavaş ‘Hayırlı Cuma’ ya da ‘Muhteşem Cuma’ ismini kullanmayı tercih etmeye başladı.
Ümraniye’de bir giyim mağazası Black Friday ismine tepki göstermek için Hayırlı Cumalar kampanyası düzenledi.
Amacının halkı uyandırmak ve bu algının kırılması olduğunu çektiği video da dile getiriyor.
Dükkanının bulunduğu sokağa “Onların Black Friday’i var ise, bizim de hayırlı cumalarımız var” adlı bir afiş astı.
Her ne kadar farklı isimlerle anılsa da, Türkiye de “Black Friday” çılgınlığına katılan ülkelerin başında yer aldı.
2019 Black Friday Türkiye’de nasıl geçti?
Black Friday Global’ın yaptığı dataları analiz ettiğimizde bir sürü çarpıcı bilgi ile karşılaşıldı. Örnek olarak, herkes kadınların daha çok alışveriş yaptığını düşünür fakat erkekler kadınlara göre %45 daha fazla alışveriş yaptı.
Webtekno’nun paylaştığı verilere göre ise bu sene Türkiye’de yapılan alışveriş oranı geçen seneye göre 45% artmış durumda. Ayrıca satınlan ürünler rekor bir rakam ile, 2 milyon 265 bine ulaşmış.
Türkiye’nin indirime bu kadar ihtiyacının olması, ülke ekonomisinin çok da parlak olmadığını gösteriyor. TL’nin dolar, euro gibi para birimlerine karşı değer kaybetmesi ürünlerin standart fiyatlarının bir hayli artmasına neden oldu. Ayrıca halkın giderleri gelirlerini geçmeye başladı.
İkisi birleşince insanların alışverişe ayıracak ne zamanı ne parası oldu.
Halk Black Friday konusunda ne düşünüyor?
29 Kasım 2019 günü arkadaşımın ısrarı ile sabah saat 10'da GazşOptimum AVM’deydik. Burcu, o gün adeta beni yanında mağaza mağaza sürükledi. Gezdikçe gördüklerime inanamadım, 20 TL indirim için insanlar yarım saat kuyrukta bekliyor, tabi öncesinde de yarım saat kabinde deneme sırasında durduklarını unutmayalım.
Burcu ile alışveriş sonrası kendimizi ödüllendirmek üzere dondurma yerken kendisiyle röportaj yaptım. Burcu orta sınıf bir aileden gelen, aldığı KYK ile harcamalarını karşılayan bir üniversite öncesi. Sadece indirimde alışveriş yapmak için 2 aydır hiçbir şey almıyordu çünkü pahalı geliyordu. Fakat o gün yaptığı alışveriş ayırdığı bütçeden bile fazla oldu, çünkü kendini tutamadı. Örnek olarak, şampuan alırken ihtiyacı olmamasına rağmen yanında dayanamadığı için saç şekillendirici jel ve köpük aldı.
Burcu kendini Black Friday ihtişamına kaptıran insanlardan sadece birisi. İndirim sayesinde yaşadığımız mutluluk, kar etmemiz, ihtiyaçlarımızı karşılamak olsun bir sürü farklı nedenden dolayı kendimizi bu akımın bir parçası olarak içinde bulunuyoruz.
Her sene artan satılan ürün sayısı, elde edilen cirolar artmaya devam ettikçe, Black Friday de dünyanın ortak geleneği olmaya devam edecek.
Kaynaklar:
- https://tr.euronews.com/2019/11/29/alisveris-kampanya-cilginligi-black-friday-yaklasiyor-ama-neden-kara-ve-neden-cuma
- https://www.cnbc.com/2019/11/29/psychology-of-black-friday-shopping-phenomenon-and-crowds-explained.html
- https://black-friday.global/tr-tr/
- https://www.webtekno.com/turkiye-2019-black-friday-satis-verileri-h80913.html
