Akraba Evliliği ve Nadir Hastalıklar
Neden akrabanız ile evlenmemelisiniz? (Bilimsel Açıklama)
Ülkemizde sıklıkla rastlanan bir durum olan akraba evliliğinin bir hata olduğunu sizlere açıklamak, etik sorunlar dışında bir de olaya bilimsel bir bakış açısı getirip akraba evliliğinin neden gerçekleştirilmemesi gerektiğine dair bir farkındalık oluşturmak amacıyla bu yazıyı yazmaktayım.
Her şeyden önce; akraba evliliğinin bilimsel olarak en büyük sıkıntısı ‘nadir genetik hastalıklar’ olarak adlandırdığımız, zorlu hayat koşullarına ya da ölüme neden olan tehlikeli hastalıklara sahip bireylerin doğum oranını arttırmasıdır.
Temel Genetik Bilgilendirmesi
Nadir genetik hastalıkları açıklamadan önce size genetiğin nasıl işlediğini çok kısa ve basit bir şekilde açıklamak istiyorum. Lisede gördüğümüz bir konu olan Mendel Genetiğine dayanmakta bu açıklayacaklarım.
Temel olarak genler iki şekilde var olmaktadır: baskın genler ve çekinik genler. Baskın genler kendini dış görünüşte belli eden genlere denirken çekinik genler ise geri planda kalan, kendini başka bir çekinikle baş başa kalmadığı sürece belli etmeyen genlere denir. Bunun dışında eş baskınlık diye de bir kavram vardır. Eş baskınlık durumu ise iki farklı genin birbirine üstünlük kuramaması olayıdır.
Yukarıdaki üç tanımı en kolay açıklayabileceğim örnek ise kanımca kan gruplarıdır. Hepimizin bildiği gibi (rh faktörünü saymadığımız takdirde) dört farklı kan grubu vardır: 0, A, B ve AB. Bu bildiğimiz dört farklı kan grubu, fenotip dediğimiz dış görünüştür. Dışarıdan bakıldığında bu şekilde görürüz. İşin aslı ise elimizde dörtten fazla genotip (iç görünüş) mevcuttur. Bunlar AA,A0,BB,B0,AB ve 00'dır. Bu bilgilerden yola çıkarak A’nın ve B’nin 0'a baskın olduğunu, 0'ın çekinik olduğunu ve A ile B’nin birbirlerine eş baskın olduğunu diyebiliyoruz.
Nadir Genetik Hastalıklar
Nadir genetik hastalık dediğimiz hastalıklar ise bu çekinik genlerin meydana getirdiği hastalıklardır. Çekinik oldukları için tek başlarına hiçbir zararları yoktur, birey sadece taşıyıcı olmuş olur. (Bazı hastalıklarda taşıyıcı olmanın da sağlığa etkileri mevcuttur.) Bu hastalıklar ancak başka bir taşıyıcı bireyle çaprazlandıklarında ortaya çıkar. Nadir hastalıklarda, bahsettiğimiz genin bir bireyde bulunma olasılığı oldukça düşüktür.
Akraba evliliği sonucu nadir genetik hastalık sahibi bir bebeğin doğması çok daha yüksek bir olasılıktır. Bunun nedeni, bahsedilen nadir genin bir soy ağacında fazlaca bulunmasıdır. Hastalık geni sahibi bir bireyin tüm çocuklarına bu geni verdiğini varsayalım. Bu farklı çocukların da çocuklarında, ilk bireyin torunlarında, tekrardan bu gen aktarılarak tüm torunlar da taşıyıcı olur; böylece tüm aile taşıyıcı bireylerden oluşur. Bu taşıyıcı aileden iki bireyin evlenmesi durumunda hasta bir bebeğin doğması, taşıyıcı bir bireyin rastgele biriyle evlenmesi durumunda hasta bir bebek sahibi olması ihtimalinden oldukça yüksektir. Tekrar ediyorum, nadir genetik hastalıklardan bahsediyoruz. Dolayısıyla rastgele bir bireyin taşıyıcı olma olasılığı oldukça düşük.
Sonuç olarak etik olayları kenara bıraktığımız takdirde, akraba evliliği bilimsel olarak mantıksız bir durum olmaktadır. Özellikle ülkemizde sık yaşanan bir olay olduğundan bu yazıyı biraz bilgilendirmesi, farkındalık yaratması için yazma kararı almış bulunmaktayım. Umarım amacıma ulaşmış, bunu yaparken de kırıcı olmamayı başarabilmişimdir.
Editör: Sinem Karakuş
