Yatırım Dünyasına İlk Adım: Borsanın Temelleri
Borsa Nedir ve Nasıl Çalışır?
Yatırımcılara Rehber Niteliğinde Bir Yazı!
Borsa, sermaye piyasasının en temel yapı taşlarından biridir. Hisse senetleri, tahviller, emtialar ve döviz gibi yatırım araçlarının alınıp satıldığı bir piyasadır. Yatırımcıların, şirketlerin ve devletlerin borçlanma araçlarını alıp sattığı bir pazar olarak da tanımlanabilir.
Borsanın çalışma prensibi oldukça basittir. Yatırımcılar, borsada işlem gören şirketlerin hisse senetlerini veya diğer finansal araçları satın alır veya satarlar. Borsa, alıcıların ve satıcıların bir araya geldiği bir pazar olarak işlev görür.
Bazıları için borsa, kolay para kazanma yoluna dönüşmüş olsa da, bunun bir parçası (veya kurbanı) olmamak elimizdedir. Borsa, kazançlı fırsatların ve finansal büyümenin merkezi olarak dikkat çeker. Bir gün içinde milyonlarca insanın aynı anda alım-satım yaptığı, trilyon dolarlık işlemlerin gerçekleştiği devasa bir pazar hayal ettiniz mi hiç? İşte borsa tam olarak böyle bir yerdir!
Bu karikatür, borsanın dinamik ve bazen kaotik doğasını mükemmel bir şekilde yansıtıyor. Görüyoruz ki, bir anlık değişimle “excel” kelimesi “sell” (sat) komutuna dönüşüyor ve ardından bir panik dalgası yayılıyor. Bu, borsadaki duygu değişimlerinin ve kitle psikolojisinin etkisini gösteriyor. Ancak dikkat ederseniz, panik satışları sırasında bile bazı yatırımcılar “buy” (al) diyor. Bu da borsadaki fırsatların ve risklerin bir arada var olduğunu gösteriyor.
Borsanın kökenleri, 1600'lü yıllarda Hollanda’da kurulan Doğu Hindistan Şirketi’ne kadar uzanır. İlk modern borsa ise 1773'te Londra’da kurulmuştur. Türkiye’de ise borsa tarihi Cumhuriyet’le yaşıttır. 1923'te Adil Bey tarafından yapılan ilk reform, modern Türk borsacılığının temelini atmıştır.
Ek Bilgi: Dünyanın en eski borsası olarak kabul edilen Amsterdam Borsası, 1602 yılında kurulmuştur. Bu borsa, dünyanın ilk halka açık şirketi olan Dutch East India Company’nin hisselerinin işlem gördüğü yerdi.
Cumhuriyet sonrası dönemde, 1447 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle “İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası” kurulmuştur. Ancak günümüz Borsa İstanbul’un gerçek öncüsü olan İMKB (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası), ilk işlemlerine 3 Ocak 1986 tarihinde Karaköy, Eren Han’da başlamıştır. Bu gelişme, Türkiye’nin global finans dünyasına entegrasyonunda önemli bir adım olmuştur.
O zaman soruyorum: Sizce Türkiye’deki borsa gelişimi, global borsa tarihiyle nasıl bir paralellik gösteriyor?
Borsa, ekonominin genel sağlığının bir göstergesi olarak kabul edilir. Borsa endekslerindeki yükseliş genellikle ekonomik büyümeye, düşüş ise ekonomik daralmaya işaret eder. Örneğin, 2022 borsa krizinde enflasyon baskıları, tedarik zinciri sorunları ve yükselen faiz oranları piyasanın düşük performansının büyük nedenleri olmuştur.
Ek Bilgi: “Boğa” ve “Ayı” terimleri borsada sıkça kullanılır. Yükselen piyasa “Boğa Piyasası”, düşen piyasa ise “Ayı Piyasası” olarak adlandırılır. Bu terimlerin kökeni, bu hayvanların saldırı biçimlerine dayanır: Boğalar boynuzlarıyla yukarı doğru, ayılar ise pençeleriyle aşağı doğru vurur.
Öte yandan, olumlu gelişmeler de borsayı etkileyebilir. Örneğin, 2023'ün ilk çeyreğinde, enflasyon baskılarının azalması ve merkez bankalarının faiz artırımlarını yavaşlatacağı beklentisi, küresel borsalarda bir toparlanma sağlamıştır.
Bireysel yatırımcılar için borsa, uzun vadede enflasyonun üzerinde getiri elde etme potansiyeli sunar. Ancak, kısa vadede dalgalanmalar ve riskler de içerir. Bu nedenle, borsaya yatırım yaparken dikkatli olmak ve bilgili kararlar vermek önemlidir.
John Nash’in “karma strateji” teoremi ve Nash dengesi kavramı, borsayı anlamak için önemli bir çerçeve sunar. Nash dengesi, her yatırımcının diğer yatırımcıların olası hamlelerini düşünerek en iyi yatırım kararını vermeye çalıştığı bir durumu ifade eder.
Ek Bilgi: John Nash, 1994 yılında Ekonomi alanında Nobel Ödülü’nü kazanmıştır. Nash’in oyun teorisi üzerine çalışmaları, sadece ekonomi ve borsayı değil, biyoloji, yapay zeka, muhasebe, politika ve askeri strateji gibi birçok alanı etkilemiştir.
Örneğin, bir hisse senedi alım-satım kararında:
- Eğer bir yatırımcı bir hisseyi alırsa, diğer yatırımcılar da o hisseyi almayı tercih edebilir, çünkü hissenin değeri yükselebilir.
- Eğer bir yatırımcı bir hisseyi satarsa, diğerleri de satmayı düşünebilir, çünkü hisse değeri düşebilir.
Bu teorinin borsadaki uygulaması, yatırımcıların sürekli olarak diğer yatırımcıların davranışlarını gözlemlemesi ve buna göre strateji belirlemesi gerektiğini gösterir. Ayrıca, piyasa psikolojisinin önemini ve borsanın dinamik yapısını açıklar.
O halde soruyorum: Sizce Nash’in teoremi, bireysel yatırımcıların borsa stratejilerini nasıl etkileyebilir?
Ek Bilgi: Borsa İstanbul (BIST), 2013 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), İstanbul Altın Borsası (İAB) ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın (VOB) tek çatı altında birleşmesiyle kurulmuştur. Bu birleşme, Türkiye’nin finansal piyasalarını daha entegre ve rekabetçi hale getirmeyi amaçlamıştır.
Kapanış Notları
Borsa, ekonominin nabzını tutan karmaşık ama heyecan verici bir piyasadır. Tarihsel gelişimi, ekonomiye etkisi ve yatırımcı davranışlarını şekillendiren teoriler, borsanın çok yönlü yapısını ortaya koyar. Doğru bilgi, strateji ve risk yönetimi ile yaklaşıldığında, borsa finansal hedeflerinize ulaşmanızda önemli bir araç olabilir. Ancak unutmayın, her yatırım kararı risk içerir ve borsa yatırımları da istikrarlı bir getiri garantisi vermez.
Gelecek hafta, “Borsa Terimleri ve Kavramları” konusunu ele alacağız. Bu yazı dizisiyle birlikte, borsa dünyasına adım atmak isteyenler için sağlam bir temel oluşturmayı umut ediyorum yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Siz de borsa hakkında merak ettiğiniz konuları yorumlarda paylaşabilirsiniz. Bir sonraki yazımızda bu sorulara da yer vermeye çalışacağız. Faydalanabileceğini düşündüğünüz kişileri bu bültenden haberdar etmeniz dileğiyle.
Editör: Berfin Yeşilyurt & Tuanna
