Deneme Türünün Yıllar İçerisindeki Başarısız Denemeleri
Öyle bir edebi tür ki bu, daha adından bahtsız zaten. Deneme diye bir yazı türü mü olur?
Bugün sizlere bir deneme yazısı deneme kararı aldım. Yanlış anlamadınız, bütün yazı boyunca ‘deneme’ kelimesi üzerinden yapılabilecek bütün esprileri yapacağım. Tüm yazı bundan ibaret olmayacak tabi ama önemli bir kısmı da bundan ibaret olacak.
Deneme Hakkında Konuşmayı Denemeden Önce Deneme Türüyle Nasıl Karşılaştığımı Anlatmayı Deneyeyim
Bu türle Türkçe dersini almaya başladığımdan beridir karşılaşıp duruyordum ama ne olduğunu merak etmem lisenin son sınıfını buldu. O zamanlar düzenli kitap okumaya yeni yeni başlamış biri olarak edebiyat derslerini ayrı bir ciddiyet ile dinlemeye çalışıyordum. O sırada öğretmenimiz bize edebi türlerden bahsetmekteydi tabi ki.
İşte o noktada, can kulağıyla dersi dinleyen birkaç öğrenciden biri olduğum için deneme diye bir edebi tür olduğunu öğretmenden duydum. O an, ilk an değildi denemene türünün varlığını öğrendiğim ama işte her ne olduysa, hangi gezegenler yan yana geldiyse ben bir anda deneme türünü merak ettim.
Öğretmen o esnada deneme türünün ilk örneğini veren Montaigne ve onun Denemeler isimli kitabından bahsediyordu. Dedim ki, “Hocam hocam, yazarın yazdığı bu kitabı günümüzde okumak mümkün mü?”
Hoca da dedi ki “Evet mümkün evladım kitapçıya git bak bulursun.” Beni bir şaşırma almıştı. Derste bahsedilen bir kitabı kitapçıda bulabileceğimi bir an hiç düşünememiştim. Aslında Denemeler ’den bile çok önce yazılmış olan kitapları kitapçıda bulup satın alabiliyorduk ama her nedense, hala tam nedenini bilmiyorum ama o gün o sınıfta, Denemeler kitabını bir kutsal yazma, bir antik parşömen falan sandığım için öğretmenim kitabı kitapçıda bulabileceğimi söylediğinde gerçeği sindirebilmem bir dakika sürdü.
İki gün sonra kitapçıda Denemeler kitabına rastladım ve satın aldım zaten. İşte deneme isimli edebi tür ile yolum tam olarak böyle kesişti.
Benden Bir Tavsiye: Deneme Kitabını Anlamayı Deneme
Kitabı satın aldıktan sonra büyük bir merakla okudum ama tam olarak da okuyamadım. Düzenli okurluğuma yeni başladığım sıralarda okumaya yeltendiğimden kitap bana ağır geldi ve yarısında bıraktım. Sonrasındaysa tarafımca bir daha okumak adına bir deneme gerçekleştirilmedi.
Yıllar içerisinde başka deneme kitaplarını okudum ve sevdim. Genel olarak deneme türünü severim, Türk edebiyatının en underrated türü değildir ama günümüz dünyasında hakkı da verilmiyordur. Aslında burada yazdığımız her şey bir deneme ama kaçımız bu Medium isimli platformda yazdığımız içeriklere deneme diyor ki?
Benim anlamadığım şey, bu Medium içeriklerini yazanlar yazılan şeylere makale diyor, Medium’un kendisi ise hikaye diyor ama aslında cevap ikisi de değil. Bu yazdığımız şeyler birer deneme. Bu yazılar ne makale olacak kadar karmaşık ve detaylı ne de hikaye olacak kadar yalan.
Medium yazıları birer denemedir ve Medium tarihin en güzel denemesidir.
Makale denmese bile yazılı içerik deniyor. Bu bence çok üzücü. Çok başarılısın, herkes senin örneklerini yazıp çiziyor ama seni yazıp çizdiklerini bilmiyorlar. Onlara sorsan makale yazıyorlar ama aslında hepsi birer denemeci. Deneme deniyorlar ama farkında değiller.
İşin kötüsü deneme deneyenlere deneme deneme sakın da diyemiyorsun. İstedikleri denemeleri istedikleri gibi denemekte serbestler. Diyebiliriz ki denemeler başarılı birer deneme olsalar dahi birer deneme olmaya mahkumdurlar.
Bu Konudaki Farkındalığımızı Arttırmamız İçin Yapabileceklerimiz
Biliyorsunuz ki farkındalığınızı güçlü tutmak 2023 dünyasında bir hayli önemli bir özellik. Farkındalığımızı tıpkı diğer tüm konularda olduğu gibi bu konuda da güçlü tutmamız gerekli.
Deneme konusunda farkındalık kazanmak bize ne yarar sağlar peki? Merak etmeyin ben sizin için bunu düşündüm ve sıraladım.
- Eğer bir Medium yazarıysanız ne yazdığınızı bilirsiniz.
- Ne yazdığınızı bilirseniz kendinizi geliştirmek adına daha iyi araştırmalar yapabilirsiniz.
- Başka insanları gerektiğinde uyarabilir daha bilgili olabilirsiniz.
- Geçmişten ders almak için deneme türünün ustalarıyla, daha ortada Medium yokken Medium yazarlığı yapmış insanların eserlerini okuyabilirsiniz.
- İnsanlara deneme kitapları tavsiye ederek edebiyatın harbi içinden biri olduğunuzu ispat edebilirsiniz.
Eğer edebi deneme kaleme almaya çalışırsanız hem edebi deneme kaleme almış olursunuz hem edebi kaleme almış olursunuz hem de kendinize edebi denememek üzere tavsiye vermiş olursunuz.
Hayır, deneme türünün ismiyle yapabileceğim espriler hala bitmedi, bitmeyecekte. Bu konudaki denemelerim asla son bulmayacak.
Şakasını yapmak böyle güzel zevkli de ben sahiden bu türün yeterli tanınırlığa kavuşamamasına üzülüyorum. Tanınırlığa kavuştu ama aynı konsepti alıp adını değiştirdiler.
Bir zamanlar kompozisyon vardı mesela, ben ilk ve ortaokuldayken. Hala var mı bilmiyorum, varsa da ilkokul yıllarından sonra ortalıkta görünmüyor olmalı ki hiç rastlamadım kendisine. İşte belki de sorun buradadır.
Aynı şeye hem kompozisyon diyoruz hem deneme diyoruz hem içerik diyoruz hem makale diyoruz hem de hikaye diyoruz. Aynı metne bu kadar farklı isimlerle seslenmek önce metinde ardından metnin ait olduğu türde bir karışıklığa neden olabilir. Bu karışıklığı önlemek için de ne yazdığımızı bilmemiz gerekiyor diye düşünüyorum.
Eğer deneme yazdığınızı bilmeden denemeye devam etmeyi denemeye devam ederseniz olmaz. Ne yazdığınızı tam olarak bilirseniz o zaman hem denemeleriniz hem de denemeleriniz başarılı olacaktır.
Sonuç:
Montaigne’in Denemeler isimli kitabından beridir ‘deneme’ dediğimiz türün adı yakında değişecek bence demedi demeyin. Adının değiştiğini fark etmeyeceğiz ama. Bir gün yatağımızdan kalkacağız ve denemelere deneme demeyi bırakmış olacağız, onlardan yeni bir isimle bahsetmeyi deneyeceğiz hep beraber.
Bu duruma da ben hariç kimse üzülmeyecek sanırım. Bazen şu türü şu ülkede yaşatmaya çalışan bir ben varmışım gibi hissediyorum. Kurgu dışı kitapların sadece kişisel gelişim oldukları vakit kurgu kitaplar kadar konuşulduklarının farkındayım. Deneme kitabı hakkında ne konuşan insan gördüm ne de okuyan insanın yorumunu gördüm.
Bu da benim denemeleri kurtarma denemem, bundan böyle bir daha denemem.
Ciğerim şişti aynı kelime üzerinden şaka türetmekten. Bu noktaya kadar içiniz daralmadıysa sizi tebrik ederim. Size yapmış olduğum denemeyi başarıyla atlattığınızı.
Diyorum ki keşke Montaigne modern zamanlarda yaşasa, bir gün yanıma gelse, yazarlığından emin olup olmadığını sorgulasa. Kendini bir yazar olarak görmek konusunda sıkıntı yaşadığından bahsetse. Kurgu bir eser yazmayı düşündüğünü söylese. Ben de ona dönsem, yüzüne bakıp şöyle yavaşça gülümsesem ve desem:
Haklısın Montaigne. Denemeden bilemezsin.
Sonraki yazılarda görüşürüz
Görüşeceğiz de…
Editör: Berfin Yeşilyurt
