Psikolojik İlk Yardım: Depremin Etkileri

Published in

Yazı Rehberi

8 min readMar 5, 2023

Herkese merhaba.

Biliyorsunuz ki ülkemizdeki depremlerden dolayı oldukça zor bir dönemden geçiyoruz. Hem fiziksel hem de ruhsal yaralar çok fazla ve böyle zamanlarda ellerimiz kollarımız bağlı bir şekilde durmanın, yoğun çaresizlik hissetmenin acı verici olduğunun farkındayım. Bu durum karşısında sosyal medyadan ve duyduğumuz tüm haberlerden biz de oldukça etkilendik ancak depremde zarar görmüş tüm o insanlar için güçlü durup yardım etmemiz gerektiği de kaçınılmaz bir gerçek, öyle değil mi? Bu yazının kazazedelere yardım edebilecek, onlara ulaşacak ve psikolojik destek sağlayabilecek durumda olan insanlara az da olsa yardımcı olmasını umuyorum.

Kriz sonrasında psikolojik ilk yardıma her zamankinden çok ihtiyaçları var ve ruhları, her zamankinden çok kanıyor. Yine de eğer denersek onlara küçük bir yara bandı olabiliriz belki, değil mi?

Psikolojik İlk Yardım Nedir?

Psikolojik İlk Yardım (PİY), acı çeken ya da desteğe ve yardıma ihtiyaç duyan kişiye sunulan insani ve destekleyici müdahale olarak tanımlanmaktadır. Psikolojik ilk yardım, tabii ki önce temel ihtiyaçlar karşılandıktan sonra yapılacak bir eylemdir. Onları rahatlatmayı, sakinleştirmeyi ve destek sağlamayı amaçlar.

Kimler Psikolojik İlk Yardım Yapabilir?

PİY kesinlikle profesyonel psikolojik danışmanlık değildir. Bundan dolayı, sadece profesyonellerin yapacağı bir eylem de değildir. Yeterli bilgiye sahip olduğunuz takdirde siz de psikolojik ilk yardım yapabilirsiniz.

Ancak unutmamanız gerekir ki PİY durumu analiz etmez, olay üzerine detaylı konuşmasını istemez çünkü bu durumda travma tetiklenecektir. Unutmayın, buradaki amacımız korkularını hafifletmek ve onları sakinleştirmektir. Bunu istemedikleri takdirde ise onları buna zorlamak yine çok daha kötü sonuçları olan bir eylem. Yardıma ihtiyaçları olduğunda kolayca ulaşabilir olursak bu onlara yeterli gelecektir.

Psikolojik İlk Yardım Yaparken Nelere Dikkat Edilmeli?

Öncelikle yerine getiremeyeceğiniz sözler vermemelisiniz. Biliyorum, böyle bir kriz atlatmış birine umut vermek en doğru seçenek gibi görünebilir ancak sonuçları yıkıcı olabilecek eylemlerden kesinlikle kaçınmalısınız.
Kendi inançlarınız ve kültürünüz dışındaki insanlarla tanışabilirsiniz, bu durumda kesinlikle kendi önyargılarınızı bir kenara bırakabilmeniz çok önemli. Bir kadın kültürel geçmişinden dolayı sadece bir kadınla konuşmak isteyebilir, belirli bir şekilde giyinmiş ya da örtünmüş kişilerle iletişime geçmek isteyebilir. Bu durumda önemli olan, onlar konuşmaları için kendilerini güvende ve rahat hissettirmek olduğundan gereklilikleri sağlamanız gerekir.
Gizliliğe önem vermeniz, onlar istemedikçe hikayelerini kimseyle paylaşmamanız gerekir.
Fiziksel temasa ancak uygun olduğuna emin olduğunuzda geçin. Bazı kültürlerde hoş karşılanmamakla birlikte kişiyi rahatsız hissettirebilir.
Önce kendi iyiliğinizden emin olmalısınız. Kriz durumundan etkilenmiş, herhangi bir yakınınızı kaybetmiş olabilirsiniz. Bu durumda kesinlikle psikolojik ilk yardım yapılmamalıdır. Kanayan yerleriniz varken başkalarına yara bandı olamazsınız, onlara yardım etmek istiyorsanız önce siz iyi olmalısınız.

Psikolojik İlk Yardım Hizmeti Sunma

1- Etkili İletişim

Anahtarımız bolca anlayış! Kriz durumlarında insanlar beklediğinizden farklı tepki gösterebilir, kendilerini suçlayabilir. Bu durumda sizin onları anlayabilmeniz, empati yapabilmeniz çok önemli.

Nasıl hissettiğini biliyorum.
O (kaybedilen kişi) şimdi çok daha iyi bir yerde.
En azından sen hayattasın, bunun için şanslı hissetmelisin.
Kaldıramayacağımız yükler bize verilmez, şimdi çok daha güçlüsün.
Her şeyin olmasının bir sebebi vardır.
Yakında iyi hissedersin, rahatlaman gerek.
Bunu aşmak için çabalamalısın.

gibi cümleleri kurmaktan kesinlikle kaçının. Bu cümlelere onlara anlaşıldıklarını hissettirmeyecek aksine hislerinden dolayı yargılandıklarını düşündürecektir.

İletişime “Çok zor şeyler atlattığının farkındayım. Sana yaşadıklarınla ilgili birkaç soru sorabilir miyim?” tarzında bir cümleyle başlayabilirsiniz. Unutmayın, kimseyi konuşmak için zorlamamalı ve güvende hissettiklerinden emin olmalıyız.

İletişim esnasında konuşmayı yarıda kesmemeniz, onlara ihtiyaçları olan zamanı vermeniz, sessiz ve dikkat dağıtıcı faktörlerden uzak bir ortamda konuşmanız gerekir.

Dinlediğinizi bilmelerini sağlayın; göz teması kurun, başınızı sallayın, “hı hı, evet” gibi seslerle destekleyin. Bir kayıptan ya da önemli bir olaydan bahsettiklerinde “Senin için ne kadar kötü olduğunu hayal edebiliyorum.” gibi bir cümleyle anladığınızı belli edin.

Özellikle sessizlikten kaçınmaya çalışmayın. Bazen sessizlik ve biraz zaman tanıyabilirsiniz, özellikle birinin onlarla sabırlı olmasına ihtiyaçları var. Sessizlik için kendinizi suçlamayın, onlara biraz zaman verin sadece.

Kendinizin ya da bir başkasının sorunundan kesinlikle bahsetmeyin. Bu onları gerebilir, odak noktalarını başka bir yere çekebilir.

2- Hazırlık — Durum Hakkında Bilgi Toplama

Müdahale etmeden önce bilgi sahibi olmalıyız! Neyin ne olduğunu, durumu anlamamız; onların hislerini anlamamızda kesinlikle çok önemli bir adım. Hadi ne olduğunu biliyor muyuz diye bir kontol listesi yapalım!

Ne oldu?
Ne zaman, nerede oldu?
Kimler ve kaç kişi etkilendi?
Temel ihtiyaçları kim karşılıyor ve insanlar bu ihtiyaçlara nasıl ulaşabilir?
Kriz devam ediyor mu? (artçı sallantılar oluyor mu?)
Etrafta ne tür tehlikeler var? (İsyancılar, hırsızlar vb.)

Tüm bu soruların cevaplarını bildiğimizden eminsek çok daha etkili bir psikolojik ilk yardım hizmeti sunabiliriz demektir.

3- Psikolojik İlk Yardımın İlkeleri: İzle, Dinle ve Bağ Kur

PİY’in üç temel ilkesi; yani izlemek, dinlemek ve bağ kurmak kriz durumda insanlara nasıl yaklaşabileceğimiz ve ihtiyaçlarını nasıl anlayabileceğimiz konusunda bize yardımcı olurlar.

İzle

Kriz alanına girmeden önce mutlaka güvenlikten emin olun. Eğer birdenbire kendinizi böyle bir ortamda bulursanız, birkaç dakika etrafı izleyin. Bu size hem sakinleşmeniz hem de durumu analiz etmeniz konusunda yardımcı olacaktır.
Acil temel ihtiyacı olanları kontrol edin.
Ciddi stres tepkileri gösteren insanları kontrol edin. Başkalarına tepki veremeyen, şok durumundaki kişiler mutlaka önceliğiniz olsun.

Dinle

Desteğe ihtiyacı olan insanları bulun ve yaklaşın.
Onların ihtiyaçlarını, kaygılarını dinleyin. Bu kısım oldukça önemli. Tüm dikkatiniz onlarda olduğunu hissetmeleri için gözlerle dinlemeniz, kaygılarını gerçekten duyduğunuzu hissetmeleri için kulaklarla dinlemeniz ve burada olduğunuzu, anladığınızı, yalnız olmadıklarını hissetmeleri için kalbinizle dinlemeniz gerek!
Sakinleşmelerine yardımcı olun. Yoğun stres durumundaki insanları sakinleştirmek için yumuşak ve şefkatli bir ses tonu kullanın. Eğer güvendelerse, güvende olduklarını hatırlatın ve göz kontağı kurun.

Bazı yoğun stres durumlarında kişi çevresinden soyutlanır. Bu durumda çevreyle tekrar bağ kurmasına yardım etmelisiniz. Bu adımları izleyin:
Ayağını yere koymasını ve zemini hissetmesini sağlayın.
Elleriyle hafifçe kucaklarına vurmalarını isteyin
Çevrede gördükleri ve duydukları şeyleri söylemelerini isteyin.
Nefeslerine odaklanmalarını ve nefes almalarını isteyin.

Bağ Kur

İnsanlara temel ihtiyaçlarına ulaşmaları ve yardım almaları konusunda destek sağlayın.
Problemlerini çözmede yardım edin, burada olduğunuzu bilmelerini sağlayın.
Elinizden geldiğince bilgi verin, bilginiz olmadığı bir konuda “Şimdilik bunu bilmiyorum ama senin için öğreneceğim.” diyebilirsiniz.

4- Yardımı Sonlandırma

Evet, onlara yardım ettiniz ama ya sizden sonrası? Uzun bir ihtiyaç değerlendirmesinden sonra eğer yardımı sonlandırmanın vakti gelmişse bunu dürüstçe onlara açıklayın. Eğer psikolojik ilk yardım henüz tamamlanmamışsa ancak sizin bitirmeniz gerekiyorsa onları sizden sonra buna devam edecek kişiyle tanıştırın. Bundan sonra nelerle karşılaşacaklarını, onları nasıl bir sürecin beklediğini anlatın. Son olarak onlara iyi dileklerde bulunup yardımı sonlandırın.

5- Özel Yardıma Gereksinimi Olanlar

Çocuklar ve Ergenler

Kriz durumları çocukların güvende hissettikleri dünyayı alt üst eder. Tanıdık dünyalarından uzaklaştıkları bu kriz dönemlerinde ebeveynlerinin desteğine ihtiyaç duyarlar. Eğer kriz durumunda ebeveynlerini kaybetmişlerse ya da ulaşamıyorlarsa, bir yetişkin olarak önce güvende hissettiklerinden emin olmalısınız. Bunu da ancak siz sakin kalırsanız başarabilirsiniz, çevredeki yetişkinler sakinse çocuk da sakinleşecektir.

Çocuklar ve ergenler genelde yetişkinlerinkine benzer stres tepkileri gösterseler de bazı özel stres tepkilerine sahip olabilirler. Örneğin küçük çocuklar için altını ıslatma, parmak emme, oyunlarında stres duyulan olayı tekrar etme gibi tepkiler gösterebilirken okul çağındaki çocuklar kriz durumundan dolayı kendini sorumlu ve suçlu hissetme, yalnız hissetme, yeni korkular geliştirme gibi tepkiler verebilirler.

Ergenlerde durum biraz farklıdır. Çevrelerinden tamamen soyutlanabilirler, diğerlerinden farklı hissedebilirler hatta bazen “hiçbir şey” hissetmeyebilirler. Aslında bu travma karşısında normal bir tepki, bazı durumlarda ileri gidip tehlikeli davranış ve tutum bile gösterebilirler.

Peki onlara nasıl yardım edebiliriz?

Küçük çocuklar için ekstra zaman ve ilgi oldukça önemli. Onlara zaman ayırın ve birlikte oyunlar oynayın! Korktuklarında size sarılarak rahatlamalarına izin verin. Eğer ne olduğuyla ilgili kafaları karışıksa dürüstçe ancak korkutucu ayrıntılara girmeden basitçe onların sorularına cevap verin. Son olarak sık sık güvende olduklarını hatırlatın.

Büyük çocuklar ve ergenler için zaman ve ilgi olduğu kadar rahat bırakılmaları, mümkün olduğunca sıkılmamaları ve üzgün olmalarına izin verilmesi gerek. Onları rahatlatmak için onlarla konuşun, düşüncelerine ve korkularına önem verin. Ayrıca başkalarına yardım etmek kendilerini çok daha iyi hissetmelerini sağlayacaktır, onlara bu imkanı da sağlayabilirsiniz.

Sağlık Sorunları veya Fiziksel ya da Zihinsel Engeli Olanlar

Bir kriz olayını deneyimlemek hem sağlık problemlerini hem de ruhsal bozuklukları tetikleyebilir. Bu durumda onlara edeceğimiz ilk yardım onlar için güvenli bir mekan bulmak olacaktır. Düzenli olarak kullandıkları bir ilaç varsa temin etmelerini sağlayın, psikolojik ilk yardım yapmak için önce iyi olup olmadıklarından emin olmamız gerekiyor. İhtiyaçları olan servisi bulana kadar yanlarında kalın, destek olun ve bilgi verin. Emin olun bu onları rahatlatacaktır.

Vaka Senaryosu: Yardıma Hazır Mısınız?

Deprem sonrasında afet bölgesinde olduğunuzu hayal edin. Siz fiziksel ve zihinsel olarak iyisiniz, gerekli bilgiye sahip olduğunuzu ve yardım edebileceğinizi düşünüyorsunuz. Bu harika ancak öncesinde cevabını bildiğinize emin olmanız gereken birkaç soru var!

Yardıma hazır mıyım? Ne gibi kişisel kaygılarımın önemi olabilir?
Kriz durumu hakkında ne tür bilgilere sahibim?
Afet alanına yalnız mı yoksa çalışma arkadaşlarımla mı gideceğim? Neden?
Kriz bölgesinde olmak yeterince güvenli mi?
Çok açık ciddi duygusal tepkileri olan insanlar var mı?
PİY’i nerede sağlayabilirim?
İnsanlarla iletişim kurarken, onları nasıl en iyi şekilde dinleyebilirim?
Destek verirken kendimi nasıl tanıtmalı ve tanımlamalıyım?
Afetzedeleri en iyi nasıl rahatlatır ve desteklerim?

Bu soruların cevaplarını biliyorsak iletişime hazırız demektir! Hadi birlikte bir örnek senaryoya bakalım.

Bu diyalogda, görünürde fiziksel olarak yaralanmamasına rağmen titreyen ve ağlayan bir kadınla karşılaşıyorsunuz.

Siz: Merhaba ismim ………. . İzin verirseniz sizinle konuşabilir miyim?
Kadın: Her şey çok kötü, çok korkunç! Neler olduğunu anlamıyorum!
Siz: Evet, bir deprem oldu ve sizin için ne kadar korkunç olduğunu hayal edebiliyorum. İsminiz nedir?
Kadın: İsmim …… . Ben…burada duramam! Diğerlerinin iyi olup olmadıklarını bilmiyorum! Oraya gidip onları bulmam gerek!
Siz: …… Hanım, emin olun şimdi binaya girmek güvenilir değil, yaralanabilirsiniz. İsterseniz güvenli bir alan bulup konuşabiliriz, ben sizin yanınızda olacağım. Bunu ister misiniz?
Kadın: Evet, buradan uzaklaşmak istiyorum.
(Yıkık binalardan biraz daha uzakta, güvenli ve sessiz bir alana ilerliyorsunuz.)
Siz: Biraz su ister misiniz? Burada battaniyemiz de var, hemen sizin için getirebilirim.
Kadın: Sadece burada biraz oturmak istiyorum.
(Kadın konuşmaya başlayana kadar yanında sessizce oturuyorsunuz.)
Kadın: İnsanlara yardım etmek için binada olmalıydım! Burada böyle durarak çok kötü hissediyorum. Onları orada bırakıp kaçtım!
Siz: Bunu anlayabiliyorum. Böyle bir durumda ne yapacağını bilmek çok zordur. Ama sezgilerinizle hareket ederek binadan kaçmanız kulağa doğru gibi geliyor, yoksa yaralanabilirdiniz.
Kadın: Molozlardan bir ceset çıkardıklarını gördüm. Yüzünü gördüm, arkadaşımdı(ağlıyor)
Siz: Çok üzgünüm. Orada çalışan bir kurtarma ekibi var, daha sonra binanın içinde kimler olduğunu ve nasıl olduklarını öğreneceğiz, lütfen endişelenmeyin. Ben burada sizinle olacağım.
(Konuşma, kadının hikâyesini dinleyerek, ihtiyaçlarını ve kendi endişelerini sorarak bir 10 dakika daha devam eder.)
Kadın: Ailemin iyi olup olmadığını bilmem gerek fakat sallantı başladığında telefonumu kaybettim ve eve nasıl gidebileceğimi bilmiyorum.
Siz: Ailenizi aramanıza yardımcı olabilirim ve onlara nasıl ulaşabileceğinizi birlikte çözebiliriz.
Kadın: Teşekkür ederim. Bu çok yardımcı olur.