Tiyatro Nasıl Ortaya Çıktı?
Bütün sanatları kullanıp bunları uyumlu bir biçime dönüştüren tek ve en eski sanat türlerinden biri olan Tiyatro nasıl ortaya çıkmıştır?
Tarihi milattan önce 6.yüzyıla kadar uzanan tiyatro; duyguların, düşüncelerin ve durumların sahnede sergilenmesi esasına dayanır. Yunanca, theatron kelimesinden türemiştir, seyirlik yer anlamına gelir. Tiyatronun Antik Yunan’da bağ bozumu tanrısı Dionysos adına yapılan dinsel törenlerde doğduğu kabul edilir. Ancak yapılan son arkeolojik çalışmalarla ortaya çıkarılan mağara resimlerinde çeşitli kılıklara girmiş insanların ritmik hareketler yaptığı görülmektedir. Bu sebeple tiyatronun tarihinin çok daha eskilere dayandığı tahmin edilmektedir.
Gelin, geçmişten günümüze tiyatro hangi aşamalardan geçmiş hep birlikte bakalım!
Antik Yunan Tiyatrosu ve Özellikleri
Milattan önce 6. ve 3. yüzyıllarda Atina merkezli bir tiyatro geleneği olan Antik Yunan Tiyatrosu oyunlarının konusunu Mitolojik hikâyeler ve Efsaneler oluşturmuştur. Gülünç durumların anlatıldığı komedya ve acıklı durumların anlatıldığı tragedya (trajedi) olmak üzere iki ana biçim vardır. Sonradan bu iki biçimin birleşmesiyle dram ortaya çıkmıştır.
Tragedyaların ana hatları Aristo tarafından Poetika isimli kitapta ifade edilmiştir. Üç birlik kuralı denilen; olay, yer ve zaman birliği bu oyunların en önemli özelliğidir. Ayrıca oyunlarda anlatıcı görevi üstelenen bir de koro vardır. Seyircilere açıklanması gereken olayları açıklar ve sahneler arasında bir köprü işlevi görür. Tragedyadan sonra ortaya çıkan komedya türü ise halkın daha çok ilgisini çekmiş ve sevgisini kazanmıştır. Tragedyada soylulara ve üst sınıfa ait konular ele alınırken komedyada sıradan insanların komik hikâyeleri anlatılmıştır. Antik Yunan döneminin en önemli oyun yazarları Sophokles, Euripides ve Aiskhyleos’tur.
Roma Tiyatrosu ve Bilinmesi Gerekenler
Romalılar tiyatro sanatına yenilikler getirmektense Yunan tiyatrosunun takipçisi olmayı tercih etmişlerdir. Ancak Antik dönemin aksine tiyatro oyunları dinsel bir nitelik taşımamıştır. Cumhuriyet döneminin Roma’sında tiyatronun toplumsal ve eğitici yönü ön plana çıkarken, imparatorluk döneminde eğlenceli, komik ve heyecan uyandıran etkinlikler tercih edilmiştir. Önemli komedya yazarları Plautus ve Terentius’tur. Seneca ise ünlü tragedya yazarlarındandır.
Orta Çağ Tiyatrosu
Yaklaşık bin yıllık süreci kapsayan ve İstanbul’un fethiyle sonlanan dönem olan Orta Çağ’da, Avrupa’daki yetkileri neredeyse sınırsız bir boyuta ulaşmış olan Katolik Kilisesi, bu dönemde halkın, bilimin ve sanatın üzerinde yoğun baskı kurar. Tiyatro da bu baskıdan payına düşeni alır. Ancak sonradan tiyatronun gücünü fark eden din görevlileri halkı kendi görüşlerini kabul ettirmek için dini oyunlar sergilemeye başlar. Zamanla daha da çok sevilen tiyatro 1600’lü yıllardan sonra kilisenin hakimiyetinden kurtulur ve halka geri döner.
Rönesans Tiyatrosu Kökeni ve En Belirgin Özelliği
Tiyatronun efsanesi William Shakespeare’in dünya sahnesine çıktığı dönemdir. Aynı zamanda tiyatronun şahlandığı, yetkin eserlerin verilmeye başlandığı ve modern tiyatronun temellerinin atıldığı dönemdir. Hem eğlence hem de sosyal, kültürel ve politik meseleler oyunların konusunu oluşturur. Rönesans’ı geç yaşamasına karşın İngiltere bu alanın en iyi örneklerini verir. Bu dönemde tiyatronun görevi eğlendirmek ve eğitmektir. Üç birlik kuralına genel olarak uyulmuştur. “Tiyatro okunmak için değil, oynanmak içindir” anlayışı benimsenmiştir. Dönemin ünlü yazarları William Shakespeare, Christopher Marlowe, John Webster ve Lope de Rueda’dır.
Romantik Akım Dönemi
18. yüzyılın sonlarında başlayıp 19. yüzyılın ortalarına kadar devam eden dönemdir. Romantik akım önce Almanya’da daha sonra da Fransa’da etkisini göstermiştir. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nin 1789’daki ilanından sonra özgürlük, eşitlik, kardeşlik gibi kavramların daha sık kullanılmaya başlanılmasının üzerine Romantik Tiyatro da bu kavramlar üzerinde durmaya, yüzünü aydınlık ve iyimser bir dünyaya çevirmeye başlamıştır. İnsan yaşamı değer kazanmış, coşkulu ve lirik anlatım tercih edilmiştir. Klasik tiyatroda akıl ön plana çıkartılırken romantik tiyatroda duygu ön plana çıkartılmıştır. Dönemin önemli yazarları Goethe, Friedrich Schiller ve Alfred de Musset’tir.
Çağdaş Tiyatro
20. yüzyıla geldiğimizde dünyanın neredeyse her yerinde önemli siyasi olayların yaşandığını söyleyebiliriz. Yaşanılan iki dünya savaşı ve getirdiği yıkımlar insanların hayata ve sanata bakışını değiştirdi, çeşitlendirdi. Bu çeşitlilik tiyatroya da yansıdı. Epik tiyatro, absürt tiyatro, dışavurumcu, gerçeküstü, varoluşçu gibi yeni biçimler ortaya çıktı. Ancak insanı insana en iyi şekilde anlatma çabası asla azalmadı, aksine bu istek katlanarak büyüdü. Bu dönemde katı kurallar reddedildi, gelenekselliğe karşı çıkıldı. Arayış ve yenilik dönemin karakteristik yapısını oluşturdu. Önemli yazarlar arasında Bertholt Brecht, Samuel Beckett, Albert Camus, August Strindberg ve Jean Paul Sartre vardır.
Tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatıdır
-William Shakespeare
Yazımı 8 yıllık tiyatro sürecimde beni en çok etkileyen alıntılardan biriyle bitirmek istedim. Tiyatronun hayatınızın bir köşesinde sizlere dokunabilmesi dileğiyle!
Kaynakça:
Geçmişten Günümüze Tiyatro ve Tiyatronun Tarihsel Gelişimi
Editör: nur
