Çağımızın Hastalığı Obezite’nin Farkında Mıyız?

Obezite günümüzde hem gelişmiş ülkelerin hem de gelişmekte olan ülkelerin en büyük sorunlarından biri konumundadır. Özellikle Covid-19 döneminde artan hareketsizlik ve tüketim alışkanlıkları, sağlık başta olmak üzere birçok konuda dengeleri bozacak gibi görünüyor. Bu noktada, bizim farkındalık ve bilinç oluşturmak için çalışmalarda bulunmamız çok önemli. Üreten bir toplum yapısından, tüketen bir toplum yapısına evrimleşmek istemiyorsak; sorumluluk alıp spor yapmayı, sağlıklı ve dengeli beslenmeyi teşvik edecek projeler yazmamız ve bunların hayata geçirilmesi için aktif olarak görev almamız gerekiyor.

Blog yazımda obeziteyi çeşitli yönleriyle ele alarak, “Neden Obeziteye Karşı Savaşmalıyız?”ın cevabını vermeyi amaçlıyorum.

Obezite Nedir?

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) obeziteyi şöyle tanımlamıştır:

“Sağlığı bozacak ölçüde yağ dokularında anormal veya aşırı miktarda yağ birikmesidir.”

Obezite, vücuttaki yağ oranının yükselmesi ile endokrin ve metabolik sistemdeki değişimler sonucu oluşan karmaşık, birçok faktörün etkisinde olan kronik bir rahatsızlıktır (Artan, 2003). Bir başka bir ifadeyle; yağ oranının toplam vücut ağırlığının kadınlarda %30, erkeklerde ise %25’den fazla olması obezite şeklinde adlandırılır (Ak, 2012).

Obezite Nasıl Belirlenir?

Obezitenin belirlenmesi için kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Bunlar doğrudan ve dolaylı ölçüm yöntemleri olmak üzere iki başlık altında toplanır (Bunsuz, 2018). Doğrudan ölçüm, toplam vücut suyu hesabı, bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MRG), bioelektrik impedans analizi (BİA) benzeri yöntemlerle yapılır. Ancak bu yöntemler pratik değildir, genellikle araştırma amacıyla kullanılan yöntemlerdir (Purnell, 2018). Dolaylı ölçüme ise; beden kitle endeksi yöntemi (BKİ) örnek verilebilir (Bunsuz, 2018).

Beden kitle endeksi en çok kullanılan ölçüm yöntemi olarak ifade edilir. BKİ, vücut ağırlığı (kg) ve boy ölçümü (metre) faktörlerini kullanarak bireylerin obez olup olmadığını belirleyen güvenilir, objektif ve pratik ölçüm yöntemidir. BKİ, vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun (metre) karesine bölünmesiyle elde edilir (Ak, 2012).

Benden kitle endeksinizi BURAYA tıklayarak hesaplayabilirsiniz.

Obezitenin Epidemiyolojisi

Gelişmişlik düzeyi yüksek olan ülkelerde, obezitenin görülme sıklığı halk sağlığını ciddi anlamda olumsuz etkilemektedir. Obezitenin, görülme sıklığı ülkelere ve bölgelere göre değişse de günümüzde az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülme sıklığının arttığını, bu doğrultuda da farkındalık oluşturmak için toplumsal kampanyalar yürütülmeye başlanmıştır (Serter, 2003).

“Obezitenin en sık görüldüğü ABD’de Kronik Hastalıkları Önleme ve Kontrol Merkezi (CDC) tarafından NHANES (ABD-Ulusal Beslenme ve Sağlık Araştırması) çalışmasına göre 2003–2004 yılında obezite (BKI > 30) prevalansının erkeklerde %31.1, kadınlarda %33.2, 2005–2006 yılında ise erkeklerde %33.3, kadınlarda ise %35.3 olarak tespit edildiği açıklanmıştır. Avrupa’da yetişkinlerde fazla kilolu olma prevalansı erkeklerde %32–79, kadınlarda ise %28–78 arasında değişmektedir. Fazla kilolu olma durumunun en yüksek olduğu ülkeler Arnavutluk, Bosna-Hersek ve İngiltere (İskoçya bölgesinde)’dir. Türkmenistan ve Özbekistan ise prevalansın en düşük olduğu ülkelerdir. Bu ülkelerde obezite prevalansı ise erkeklerde %5–23, kadınlarda %7–36 arasında değişmektedir.” (HSGM, 2021).

Ülkemize baktığımız zaman bu konuda yapılan çalışmaların oldukça sınırlı ve yetersiz olduğunu görüyoruz. Fakat yapılan çalışmalar ülkemizde de obezite görülme sıklığının arttığımı gösteriyor (OTTK, 2017). Ayrıca ülkemizde ergenlik çağındaki gençlerde obezitenin ciddi bir artış gösterdiği tespit edilmiştir. Bilim dünyası ve doktorlar her ne kadar tespitlerde bulunsalar da gençlerimiz bu hastalığın farkında olmayarak, “Ben kendimle barışığım.” gibi cümlelerle geçiştirmeyi tercih etmektedirler. Bu durum hastalığın teşhis ve tedavisini güçleştirdiği gibi ilerde geri dönüşü olmayan rahatsızlıklara sebep olmaktadır (Acaroğlu, 2020). İşte, tam olarak bu yüzden obezite konusunda farkındalık ve bilinç oluşturulmasını istiyorum.

Obezitenin Etiyolojisi

Yüksek enerji içeren besinlere kolay erişilebilirliğinin artması ve fiziksel aktivitelerde meydana gelen düşüşler sonucunda, alınan enerji ve yapılan fiziksel aktivitelerde dengesizlik oluşması, obezite epidemisinin dünya genelinde yayılım göstermesine neden olmaktadır (Eknoyan, 2006). Ayrıca genetik yatkınlık, düşük yağ oksidasyonu, azalmış sempatik aktivite, psikolojik stres, sosyoekonomik düzey (Eker ve Şahin, 2002), yeme bozuklukları, iştahı etkileyen ilaç kullanımı, kronik stres (Schwartz, 2017; Lu, 2018 ve Durerr S., 2019) gibi faktörler de obezite etiyolojisinde yer alan etmenlerdir.

Obeziteyle İlişkili Hastalıklar

Obezitenin gün geçtikçe artarak devam etmesi birçok hastalığın ve risk faktörünün ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Obezite, gerek vücut sistemleri (endokrin sistem, solunum sistemi, kas iskelet sistemi, kardiyovasküler sistemi vb.), gerek de psikososyal durum üzerinde olumsuz etkiler bırakmaktadır. Bu etkileri dikkate alınarak obezitenin morbidite ve mortaliteyi arttırdığı yapılan çalışmalarla tespit edilmiştir. Obezitenin sebep olduğu bazı sağlık problemleri şöyledir (HSGM*, 2021);

• İnsülin direnci,
• Hiperinsülinemi,
• Tip 2 Diabetes Mellitus (Şeker Hastalığı),
• Hipertansiyon,
• Koroner arter hastalığı,
• Safra kesesi hastalıkları,
• Metabolik sendrom,
• Astım,
• Solunum Zorluğu…

Peki, obeziteden korunmak için ne yapmalıyız?

Obezite tanısı konduktan sonra uygulanacak belli başlı tedaviler mevcut. Bunlar; diyet tedavisi, fizik egzersiz, fizik egzersiz ile diyetin kombine edilmesi, davranış tedavisi, farmakoterapi, cerrahi tedavi şeklinde sıralanabilir (Ertem, 2017). Fakat, obezitenin hayatımız için çok büyük bir tehdit olduğunu artık biliyoruz. Obezite tanısı konmasına izin vermemek, korunmak ve daha kaliteli bir yaşam sürmek için dikkat edeceğimiz dört temel faktörü sizinle paylaşmak istiyorum:

• Sağlıklı ve Dengeli Beslenme
• Düzenli Spor Aktiviteleri
• Düzenli Uyku
• Stres, Kaygı Yönetimi

Bu konularda yeterli bilginiz yoksa veya nasıl ilerleyeceğinizi bilmiyorsanız uzman hekim veya diyetisyenden destek almanız çok faydalı olacaktır. Uzun ve zorlu bir araştırma sonucunda öğrendiklerimi filtreleyip, size aktarmaya çalıştım. Umarım farkındalık ve bilinç oluşturulması için küçük de olsa bir katkım olmuştur.

Sağlıklı ve bilinçli bir gelecek için çalışmaya devam…

— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —

KAYNAKÇA

Acaroğlu, T. (2020). Spor politikası olarak gençlerin sportif aktivitelere yönlendirilmesi, sağlıklı beslenme ve obezite farkındalığı. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Ak, G. Ş. (2012). Abdominal obezite ile insülin direnci arasındaki İlişkinin değerlendirilmesi. Haliç Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.

Artan, N. (2003). Zayıflama diyeti uygulanan yetişkin kadınlarda biyokimyasal ve antropometrik bulguların izlenmesi. Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara.

Bunsuz E. (2018). Kadınlarda bel çevresi ve beden kitle indeksi ve Beck Depresyon Envanteri puanlaması arasındaki ilişkinin saptanması. Erciyes Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.

Durrer Schutz D, Busetto L, Dicker D, Farpour-Lambert N, Pryke R, Toplak H, et al. (2019). European practical and patient-centred guidelines for adult obesity management in primary care. Obesity Facts. 12(1):40–66.

Eker, E. ve Şahin M. (2002). Birinci basamakta obeziteye yaklaşım.

Eknoyan G. (2006). A history of obesity, or how what was good became ugly and then bad. Adv Chronic Kidney Dis. 13(4):421–7.

Ertem, M. (2017). Obezite epidemiyolojisi ve korunma. Klinik Tıp Bilimleri Dergisi. 5 (5), 29.

Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM). (2021). Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/obezite/dunyada-obezitenin-gorulme-sikligi.html.

Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM*). (2021). Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/obezite/obezitenin-yol-actigi-saglik-problemleri.html.

Lu D., Che J-Y., Lu Y., Yarla Ns, Xu B, Wu S-Y, et al. (2018). Obesity, risks and managements. metabolomics. 8:156.

Obezite Tanı ve Tedavi Kılavuzu (OTTK). (2017). Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği; Obezite, Lipid Metabolizması, Hipertansiyon Çalışma Grubu.

Purnell JK. (2018). “Definitions, classification, and epidemiology of obesity”.

Schwartz MW, Seeley RJ, Zeltser LM, Drewnowski A, Ravussin E, Redman LM, et al. (2017). Obesity pathogenesis: an endocrine society scientific statement. Endocr Rev. 38(4):267–96.

Serter, R. (2003). Obezite Atlası. S.B. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Kliniği.