Önyargı Zinciri
Önyargıları kırmak bir zinciri kırmak kadar zor mudur? Nelere karşı önyargılıyız? Önyargılarımızın esiri miyiz? Bunun altında yatan sebepler neler? Hayatımızda ne kadar çok önyargılı yaklaşımla bir arada olduğumuzun farkında mıyız? İşte bu yazımızda biraz ahlaki olarak kendimizi sorgulayıp bu sorulara cevap arayacağız.
Kelimenin anlamını artık hepimiz az çok bilsek de kısaca tanımlamadan geçmek istemiyorum. Önyargı, bir kişiye ya da olaya karşı belirli şartlara dayanarak önceden edinilmiş olan düşünce ve kanılardır. Aslında bu yazıda en net şekilde açıklayabileceğim tek şey de bu kavramın tanımı olacak gibi hissediyorum çünkü önyargı, evrensel olarak çok hassas ve tartışmalı bir konu. Bu tartışma furyasına biraz da biz eklemeler yapalım bakalım.
Öncelikle bu konu hakkında yazı yazmaya dünyaca ünlü “Bülbülü Öldürmek” kitabından esinlenerek başladım ve kitabı da doğruca, anlayabileceğim bir yaşta, bazı şeylerin farkında olarak okumak bana çok şey kattı. Bunların ilki önyargıların geçmişi ve kökeniyle alakalı. Bu konuyla ilgili yapılmış çok fazla araştırma var ve konu doğrudan bilimsel/sayısal olmadığı için tek bir cevabı yok. Genel olarak araştırmalar şunu gösteriyor ki önyargılarımız evrimsel olarak geçirdiğimiz değişikliklerden ve beynimizin önyargıya yatkın olduğundan kaynaklanıyor. Yani temel sebepleri beynimizin karmaşık yapısı, hayat tecrübemiz ve geçmişte topluluklar halinde yaşamamızdan geliyor diyebiliriz.
Hayatımızda önyargıyla yaklaştıklarımıza bakacak olursak o kısım ise çok geniş bir yelpazeye sahip. Etrafımızda gördüğümüz, duyduğumuz veya hissettiğimiz tüm her şeye önyargıyla yaklaşabiliriz. Çünkü üstte de bahsettiğimiz gibi beyinlerimizin eski kabileci yaşam tarzından dolayı buna yatkınlığı var. Bülbülü Öldürmek kitabında ise asıl konu da tamamen önyargılardan oluşuyor. Ancak konu bilimsel bir makale gibi değil, romanın içine sindirilmiş ve duygusal bir şekilde okuyucuya aktarılıyor. Kitapta 1930’lu yıllarda Amerika’da siyahilere karşı yapılan adaletsizlikler ve önyargılardan bahsediliyor. Herkese okumasını ve bu geçtiğimiz yüzyılda neleri değiştirip değiştiremediğimizi görmesini öneriyorum.
Alışverişe çıktığımızda görüntüsü, kokusu veya paketini beğenmediğimiz bir ürünü almamamız, insanları saçına, makyajına, kıyafetine, konuşma tarzlarına göre değerlendirmemiz ve dışarı çıktığımızda oturup kahve içeceğimiz yerleri mekanların dış görüntüsüne göre seçmemiz gibi o kadar çok önyargıya sahipken önyargıları hayatımızdan çıkarmak çok zor. Ancak bu önyargıları olumlu anlamda yapmaya gayret gösterirsek kendi lehimize çevirebiliriz. Örneğin kitabın kapağı güzelse kendisi de güzeldir yargısıyla yola çıkarak kitap okuma motivasyonumuzu arttırabiliriz. Tabi burada önyargılardan bahsettiğimiz için inandığımız yargıların kötü sonuçlarıyla da karşılaşabileceğimizi unutmayalım. 🤗
Önyargılarımızın esiri olduğumuz ayan beyan ortada. Ülkemizde de dünyadan çok farklı bir durum yok. Hatta ülkemizde özellikle tarihi, politik, kültürel, sosyal gruplar ve insanların cinsel yönelimleri gibi sebeplerle önyargılamalar yapılıyor. Burada aslında önyargıların bizim gözlerimizi gerçeklere kör ettiğine şahit olabiliyoruz. Şayet son yıllarda başımıza gelen olaylar pişmiş tavuğun başına gelmedi:)
Uzun lafın kısası önyargılar hayatımıza bu kadar dahil olmuşken hatta bazen bazı şeylere önyargıyla yaklaştığımızın farkında bile değilken “Ben hiçbir şeye önyargıyla yaklaşmıyorum.” demek kocaman bir yalandır. Çünkü önyargılarımızı kötü anlamda kullanmasak da iyi anlamda mutlaka kullanıyoruz ve hayatımıza asıl adapte etmemiz gereken şey de bu. Çünkü yeni insanları, yemekleri, şehirleri keşfettikçe önyargılarımızın ne kadar yersiz olduğunu, insanlar hakkında verdiğimiz peşin hükümlerin bizi nasıl yanlış yollara sürükleyip “kötü” biri yapacağını, önyargılarımızın bizi yeni yolculuklardan uzak tuttuğunu fark ediyoruz ve bu farkındalığa erkenden varıp hayatı kaçırmamamız, bazı insanların hayatlarını mahvetmeyi acilen bırakmamız gerekiyor…
Kaynakça:
