Gıdadan Geriye Kalanlar
Yemek hazırlama esnasında meyve-sebzelerin kabuklarını, saplarını, sararmış veya lekeli kısımlarını çöpe atıyoruz. Bu atıkların içerisinde nem olduğu için hem sızıntı suyun oluşmasına sebep oluyor hem de çöp konteynırında ya da belediye çöp toplama aracında diğer atıkları da ıslatarak onların geri dönüşümüne zarar veriyor. Evsel atık sulara göre daha tehlikeli olan ve arıtma maliyeti daha pahalı olan sızıntı sular, eğer arıtılmazsa yüzeysel suları ve toprağı kirletiyor. Diğer bir taraftan gittiği şehir çöplüğünde metan gazı salınımını arttırarak sera gazının da artmasına sebep oluyor. İşte mutfağımızdan çıkan artıklar böyle bir zincirleme etkisine sahip. Peki bu soruna çözüm olarak kendi mutfağımızda neler yapabiliriz?
Bazı Sıfır Atık Mutfak Tüyoları
Mutfakta sıfır atık yaklaşımıyla, çöpe atılması gerektiğini düşündüğün atıkları başka bir tarifte kullanabilir, o gıdayı verimli bir şekilde değerlendirerek işlevini arttırabilirsin. Instagram’da “Zerowastechef” kullanıcı adıyla kendi tecrübelerini aktaran Anne-Marie Bonneau, mutfakta sıfır atık ilkesini benimsemiş çevreci birisi. Ben de onun hesabında gördüğüm birkaç tüyoyu paylaşmak istiyorum.
1- Sebze yemeği yaparken ortaya çıkan atıkları kaynatarak sebze suyu yapabilirsin. Onu ertesi gün çorbada kullanmak üzere buzdolabına kaldırabilir ya da daha uzun süreli kullanım için buz kalıplarına dökebilirsin.
https://www.instagram.com/p/CORFQrhh8EX/?utm_source=ig_web_copy_link
2- Elmayı sapının olduğu yerden ikiye veya dörde bölmek yerine videodaki gibi bölerek kesme şeklinle bile bir fark yaratabilirsin.
https://www.instagram.com/p/CNdH7EIhTgk/?utm_source=ig_web_copy_link
3- Tüm Sebzeler Pankeke Tarifi
- 4 fincan rendelenmiş sebze- havuç, tatlı patates, kabak, turp ve lahana gibi
- 1/4 fincan ekmek kırıntısı ya da un (buğday unu, çavdar veya çok amaçlı)
- 2 büyük yumurta
- 1 çay kaşığı tuz, karabiber, kızartmak için zeytin yağı
- Kabak veya patates kullanıyorsan ince bir kurulama bezinin ortasına yerleştir. Havluyu sarıp suyunu sık. Suyunu sebze suyu yapmak için dondurabilirsin. Tüm sebzeleri geniş bir kaseye koyun ve çatalla karıştırın. Ekmek kırıntılarını, yumurtaları, tuz ve karabiberi de ekleyin ve iyice karıştırın. Kızartma tavasını orta ateşin üstüne yerleştirin ve yeteri kadar yağ koyun. Her bir pankek için sıcak tavaya karışımdan 1/4 fincan kadar koyun. Spatula ile düzeltin. Altı kahverengileştikten, yaklaşık 5 dakika sonra çevirin. Diğer taraf 3–5 dakika sonra piştikten sonra pankeki tavadan alın. Her defasında tavaya yeteri kadar yağ koyun ve pankekleri pişirin.
- NOT: Yumurta yerine yumurta ikamesi olarak aquafaba veya keten tohumu kullanabilirsin.
Bonus- Aldığın konserve nohutun suyu aquafaba’dır ve yumurta ikamesi olarak kullanılabilir. Fakat sadece konserve olanlarda değil, mutfağında haşladığın nohutun suyunu da aynı amaç için kullanabilirsin. Bu yüzden bir daha konserve nohut aldığında ya da nohut haşladığında suyu dökmek yerine tariflerinde kullanmayı unutma.
Anne-Marie Bonneau’dan Gıda Atığını Azaltmanın 23 Yolu
1- Yemeği ye, gıdayı tüket.
Bu gerçeğin ne kadar farkında olsak da gıda atığı sorununu onları yiyerek çözmeye başlayabilirsin.
2- Gıda atığını kontrol etmeye başla.
Günün sonunda nelerin atıldığını ve niçin atıldıklarını not et. Buna göre alışveriş yap ve yemek hazırla.
3- Hislerini kullan.
Buzdolabında arta kalmış gıdan varsa kokla, görünüşlerine bak. Eğer kötü kokmuyor ve gözükmüyorsa yenecek durumdadırlar.
4- Alışverişe kilerinden ve buzdolabından başla.
Mutfak alışverişine çıkmadan önce elindeki malzemeleri kullanmaya özen göster.
5- Birkaç yemeği önceden planla.
4 numaralı maddede yaptığınız gözlemlerle bir tarif bulduğunu ve yanına başka bir yemek yapacağını düşün. Şimdi eksik olan malzemelerin bir listesini yap. Önümüzdeki birkaç günün yemek planını çıkarıp onları da listene ekle. Alışverişe çıktığında listene sadık kal.
6- Daha az yiyecek al.
Mutfak alışverişine aç gittiğinde ya da daha iyi beslenmek için daha taze sebze-meyve almayı düşündüğünde daha fazla yiyecek alırsın. Daha az miktarlarda ama daha sıklıkla alışveriş yapmayı düşünebilirsin. Böylece yiyeceklerin hep taze olur.
7- Şekilsiz sebze ve meyveleri seç.
Araştırmalara göre meyve sebze alırken aradığımız kriterlerden biri de şekillerinin düzgün olması fakat unuttuğumuz nokta onların aslında bu şekilde yetiştikleri. Estetik algımıza göre almamayı seçtiğimiz meyve sebzelerin atık olmamasını sağlamak bizim elimizde.
8- Yiyecekleri doğru bir şekilde sakla.
Pazar alışverişinden döndüğümüzde dikkat etmemiz gereken, sebze-meyvelerin çürümelerini ve sararmalarını geciktirecek diğer bir önlem ise onları mutfağımızda nasıl sakladığımızdır. Her sebze meyve buzdolabında durmak zorunda değildir. Bazıları buzdolabını, bazıları mutfak tezgahını, bazıları gölgeyi sever.
9- Mutfak alışverişinden döndüğünde çabuk bozulabilecek gıdalar için hazırlık yap.
Pazar alışverişinden döner dönmez aldıklarını uygun bir şekilde ait olduğu yere yerleştirirsen onları daha uzun sürede kullanabilirsin. Örneğin: Marul, ıspanak gibi yapraklı sebzeler çabuk bozulduğu için büyük parçaları küçült, yıka, temiz bir beze sar ve buzdolabının sebzelik kısmına koy.
10- Fazladan gıdayı dondur.
11- Tarif olmadan yemek yapmayı öğren.
Yemek tariflerini unut ve yemeğinin içinde ne olmasını istiyorsan kafana göre istediğini kat.
12- Sonraki öğünlerinde yiyecek kadar fazladan pişir.
Yemek hazırlamak zaman aldığı için eğer elinde önceden kalan yemeğin olursa biraz hayal gücünü kullanıp yanına ne yapabileceğini düşünebilirsin.
13- Yiyecekleri muhafaza etmeyi öğren.
Mutfağında duran lahanayı kes, tuzla ve alabildiği kadar suyla doldur. Birkaç haftada çürüyecek olan lahana turşuya dönüşerek aylarca bozulmadan durabilecek.
14- Evde yemek ye ya da evden yemek götür.
Yemeği evde yediğimizde ya da evden yemek götürdüğümüzde daha az gıda atığı ortaya çıkar.
15- Dışarıda yemek yediğinde kalanlar için bir kap götür.
Dışarda yemek yediğinde ve bunu bitiremediğinde restoranın tek kullanımlık kapları yerine kendi götürdüğün kabı veya kavanozu kullan.
16- Daha az servis et.
Masada küçük tabaklar olsun ve yemeği daha az porsiyonlarda koy. Böylece tabağındaki yemeği bitiremediğinde çöpe dökmemiş olursun.
17- Ofiste, okulda, bir yere giderken atıştırmalık tüketme.
Öğünler arasında bir şeyler atıştırmak yemek yeme zamanı geldiğinde tok hissetmene sebep olur.
18- Yiyeceği camda sakla.
Eğer yiyeceğini içinde ne olduğu anlaşılmayan bir kaba koyarsan onun ne olduğunu unutursun ve uzun süre buzdolabında kalır. Fakat bunun yerine bir kavanoz tercih edersen içinde ne olduğunu hemen görür ve yersin.
19- Gıda artıklarını sakla.
Sebze suyu için sebze artıklarını, sirke için elma artıklarını, kızartma için patates kabuklarını, temizlik malzemesi, tatlı ve çeşni olarak kullanmak için turunçgillerin kabuklarını değerlendirmeyi düşünebilirsin.
20- Yeni bir buzdolabı almanın zamanı geldiğinde küçük olanı seç.
Günümüzde gıdaların raf ömrünü uzatmaları için buzdolaplarımıza güveniyoruz. Buzdolaplarının kapasitesi de gün geçtikçe artıyor. Buzdolabımız ne kadar büyük olursa o kadar alıyoruz. Ne kadar yersek buzdolabımızdaki bazı yiyeceklerin çöpe gitmesi de o kadar olası olacak.
21- Fazla yiyeceğini başkalarına ver.
Eğer fazla yemek pişirdiysen bunu arkadaşlarınla, komşularınla veya ihtiyacı olan birisiyle paylaşabilirsin.
22- Yiyecek kötüleşirse kompost yap.
Sebze suyunu yaptığını ve elmanı videodaki gibi kestiğini düşünelim fakat yine ortaya bir atık çıkacaktır. Bu atıkla da eğer daha sonrasında toprağa karıştıracak bir alanın varsa kompost yapmayı deneyebilirsin. Sitede yaşıyorsan bunu site yönetimine sunup çevreci bir ilke benimse yolunda komşularına liderlik yapabilir, yoldaşları olabilirsin. Yapılan kompostu sitenin bahçesinde kullanman hem toprakla haşır neşir olmanı hem de atalık tohum alarak bunları ekme fırsatı yakalamanı sağlar.
Gıda atıklarının çöplüklere gitmesinin zararı ve kompostun yararı çok olduğu için bazı belediyeler de bu konuda çalışmalar yürütüyor. Benim de kompost yaptığını gördüğüm ilk belediye Nilüfer Belediyesi’ydi. Nilüfer Belediyesi atıklarını ilçe içerisindeki pazarlardan toplayarak çöpe gitmelerini engelliyor. Bu uygulama “Topraktan Toprağa” projesiyle Ebru Baybara Demir öncülüğünde Diyarbakır’da da hayata geçecek.
23- Yiyeceğe hak ettiği saygıyı göster.
Bir sebze yetiştir, tarlaya git, mutfağına giren sebze meyvenin arkasında çalışan insanların ne kadar emek harcadığını, yetişmeleri için gereken alanı, su miktarını ve iş gücünü kendi gözlerinle gör. Water Footprint Network’u ziyaret et. Birçok gıdanın su ayak iziyle ilgili yapılmış incelemelere ve hesaplamalara da buradan ulaşabilirsin.
Bu yazıyı yazarken 23 Simple Ways to Reduce Planet-Heating Wasted Food ve This New Cookbook Is Here to Help You Eliminate Kitchen Waste adlı kaynaklardan bazı bölümlerin çevirilerini yaptım.
