CBDC
CBDC (Central Bank Digital Currency) , Merkez Bankası Dijital Para Biriminin kısaltılmışıdır. Bazılarınızın aklına şu an banka uygulamalarındaki kullandığımız paralar da dijital para değil mi sorusu gelmiş olabilir ancak şu an bankada kullandığımız paralar dijital para değil nakit banknotların dijital bir kaydıdır. Bu iki ayrımı yapmak son derece önemlidir.
CBDC, doğrudan bir ülkenin merkez bankası tarafından çıkarılan dijital bir para birimidir. Bu, merkez bankasının gözetimi altında olur ve bir ülkenin resmi para biriminin dijital formudur.
CBDC’nin teknolojik tarihi 1980'lere dayanmaktadır. Bu teknolojilere makalelerinde yer veren başlıca isimler ;
- David Chaum (Anonim Ödeme Sistemleri)
- Nick Szabo (Dijital Sözleşmeler)
- Adam Back (Proof of Work)
- Wei Dai (Merkezi Olmayan Dijital Para Birimleri)
- Satoshi Nakamoto ( Merkezi Olmayan Dijital Para Birimleri)
- Hal Finney (Kriptografi)
Merkez Bankaları tarafından çıkarılan erken dönem CBDC örnekleri:
1. E-Krona (İsveç)
- Merkez Bankası: Sveriges Riksbank
- Başlangıç Yılı: 2017
- Açıklama: İsveç’in merkez bankası Riksbank, nakit kullanımının hızla azalması nedeniyle e-Krona adı verilen bir dijital para birimi üzerinde çalışmalara başlamıştır. E-Krona, halka açık bir dijital ödeme aracı olarak tasarlanmıştır ve test aşamaları devam etmektedir.
2. DCEP (Dijital Yuan) (Çin)
- Merkez Bankası: Çin Halk Bankası (PBOC)
- Başlangıç Yılı: 2014
- Açıklama: Çin, Dijital Para Birimi Elektronik Ödeme (DCEP) adı altında dijital yuan geliştirmeye başlamıştır. 2020 yılında pilot testlere başlamış ve çeşitli şehirlerde kullanıma sunulmuştur. DCEP, Çin’in dijital ekonomisini desteklemek ve uluslararası ticarette yuan kullanımını artırmak amacıyla geliştirilmiştir.
3. Sand Dollar (Bahamalar)
- Merkez Bankası: Bahamalar Merkez Bankası
- Başlangıç Yılı: 2019
- Açıklama: Bahamalar, Sand Dollar adı verilen dijital para birimini 2020 yılında resmi olarak piyasaya sürmüştür. Sand Dollar, finansal kapsayıcılığı artırmak ve ülkenin coğrafi olarak dağınık yapısına uygun bir ödeme sistemi sağlamak amacıyla geliştirilmiştir.
4. E-Peso (Uruguay)
- Merkez Bankası: Uruguay Merkez Bankası
- Başlangıç Yılı: 2017
- Açıklama: Uruguay, e-Peso adı verilen dijital para birimini pilot olarak test etmiştir. Bu pilot proje, dijital ödeme sistemlerinin etkinliğini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
5. Project Ubin (Singapur)
- Merkez Bankası: Singapur Para Otoritesi (MAS)
- Başlangıç Yılı: 2016
- Açıklama: Project Ubin, Singapur’un blockchain tabanlı bir CBDC geliştirme girişimidir. Proje, finansal işlemlerin daha hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesini amaçlamaktadır ve çeşitli fazlarda test edilmiştir.
6. Jasper Project (Kanada)
- Merkez Bankası: Kanada Bankası
- Başlangıç Yılı: 2016
- Açıklama: Jasper Project, Kanada’nın dağıtık defter teknolojisi (DLT) kullanarak bir CBDC geliştirme girişimidir. Proje, bankalar arası ödeme sistemlerini iyileştirmeyi hedeflemektedir.
Ayrıca, 2020 yılında gerçekleştirilen G20 toplantısında ortaya koyulan “Sınır ötesi ödemeleri veriminin artırılması” hedefi kapsamında Finansal İstikrar Kurulu’nun (FSB) görevlendirdiği BIS (Uluslararası Ödemeler Bankası), ülkeler arası dijital para transferini hedefleyen çeşitli projeler yürütmektedir.
BIS
BIS, CBDC ile ilgili çeşitli projeler de aktif rol oynamaktadır. Hem perakende (rCBDC) hem de toptan (wCBDC) CBDC’ler üzerinde çalışmalar yaparak, ödeme sistemlerini modernize etmeyi ve sınır ötesi işlemleri daha verimli hale getirmeyi hedefliyor. Temmuz 2023 yılında yayınladığı raporda 12 CBDC projesi yer almaktadır.Bu projeler, hem yerel hem de sınır ötesi kullanım senaryolarını kapsamaktadır.
Numaralandırılmış projelerin çözmeye çalıştığı alanlar;
① Tokenleştirilmiş varlıkların merkez bankası parası ile mutabakatı
② Toptan CBDC ile tokenleştirilmiş varlıkların mutabakatı
③ Toptan CBDC kullanarak sınır ötesi mutabakat
④ Çoklu CBDC’ler kullanarak uluslararası mutabakat
⑤ CBDC ile ekonomileri birbirine bağlamak
⑥ Otomatik piyasa yapıcılarında CBDC’ler
⑦ İki kademeli bir perakende CBDC sistemi
⑧ Siber güvenlikli bir perakende CBDC mimarisi
⑨ Perakende CBDC’yi dağıtmak için uygulama programlama arayüzü
⑩ Güvenli ve dayanıklı CBDC sistemleri, çevrimdışı ve çevrimiçi
⑪ Perakende veya toptan bir prototip CBDC’de siber dayanıklılık, ölçeklenebilirlik ve gizlilik
⑫ Uluslararası ödemeler için perakende CBDC
CBDC ile ilgili 12 farklı proje, belirli alanlara odaklanmış ve bu projeler hakkında testler ve pilot denemeler gerçekleştirilmiştir.
Bu araştırmalar sonucunda BIS’in CBDC modelleri için gerekli olan 3 temel unsur şunlardır.
- Arzulanabilirlik
- Uygulanabilirlik
- Sürdürülebilirlik
BIS dışında bu konu ile ilgilenen diğer kurumlar da bulunmaktadır. Ancak, detaylı raporlar yerine, bu kurumların gelecek perspektiflerini ve yönelimlerini kapsayan genel bir özet hazırladım.
Gelecek Perspektifi ve Yönelimler
CBDC’ler, finansal sistemlerin dijitalleşmesinin merkezinde yer alacak ve gelecekte finansal ekosistem üzerinde önemli değişimlere sebep olacaktır. CBDC’lerin gelecekteki rolü, çeşitli teknolojik ve düzenleyici gelişmelere bağlı olarak şekillenecektir. İşte bu alandaki bazı ana yönelimler ve gelecekteki potansiyel gelişmeler:
- Teknolojik Yenilikler ve Entegrasyon: CBDC’ler, blockchain ve diğer dağıtık defter teknolojileri (DLT) ile entegre olarak daha güvenli ve verimli sistemler sunabilir. Bu teknolojilerin entegrasyonu, CBDC’lerin operasyonel verimliliğini ve finansal sistemlerdeki rolünü güçlendirecektir.
- Sınır Ötesi İşlemlerde İyileştirmeler: CBDC’lerin uluslararası ödemelerdeki rolü giderek önem kazanacaktır. Çoklu CBDC projeleri ve sınır ötesi ödeme sistemlerinin entegrasyonu, küresel ticaretin daha hızlı ve maliyet etkin bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Bu, özellikle gelişmekte olan ülkeler için finansal kapsayıcılık anlamında olumlu bir etki edeceği düşünülmektedir.
- Finansal Kapsayıcılığın Artırılması: CBDC’ler, uluslararası bankacılık hizmetlerine erişimi sınırlı olan bireyler için önemli bir fırsat sunacaktır. Bu, finansal eşitsizliği azaltma potansiyeline sahiptir.
- Düzenleyici ve Politika Çerçevelerinin Geliştirilmesi: CBDC’lerin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için uygun düzenleyici ve politika çerçevelerinin oluşturulması gerekmektedir. Merkez bankaları, dijital paraların güvenliğini, gizliliğini ve etkinliğini sağlamak için yeni düzenlemeler geliştirmeli ve mevcut yasalarla uyumlu hale getirmelidir. Ayrıca, CBDC’lerin siber güvenlik risklerine karşı korunması için sürekli izleme ve güncellemeler yapılmalıdır.
- Kullanıcı Deneyiminin Geliştirilmesi: CBDC’lerin başarısı, kullanıcı deneyimi üzerinde büyük bir etkiye sahip olacaktır. Kullanıcıların dijital para birimlerini kolaylıkla kullanabilmesi, erişim engellerinin ortadan kaldırılması ve işlem süreçlerinin basitleştirilmesi önemlidir. Bu, CBDC’lerin benimsenmesini artırabilir ve geniş bir kullanıcı kitlesine hitap edebilir.
Sonuç
CBDC’ler, finansal sistemleri modernize etmek, ödeme süreçlerini hızlandırmak ve uluslararası ödemelerdeki verimliliği artırmak gibi önemli fırsatlar sunmaktadır.
CBDC’lerin teknolojik altyapısı, tarihsel gelişimi ve mevcut uygulama örnekleri, bu dijital para birimlerinin potansiyelini ve etkisini anlamamıza yardımcı olmaktadır. İsveç’in e-Krona’sından Çin’in Dijital Yuan’ına kadar, farklı ülkelerin CBDC projeleri, çeşitli kullanım senaryoları ve finansal ihtiyaçlara yönelik çözümler sunmaktadır. Bu projeler, dijital ödemelerin genişlemesi ve finansal kapsayıcılığın artırılması açısından önemli adımlar olarak değerlendirilmektedir.
BIS ve diğer uluslararası kuruluşların CBDC üzerine yürüttüğü projeler, sınır ötesi işlemler, tokenleştirilmiş varlıkların mutabakatı ve güvenlik gibi kritik alanlarda önemli ilerlemeler kaydetmektedir. Ancak, CBDC’lerin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için karşılaşılan teknik, düzenleyici ve operasyonel zorlukların aşılması gerekmektedir.
Gelecekte, CBDC’lerin finansal sistemdeki rolü daha da belirginleşecek ve bu dijital para birimlerinin benimsenmesi, küresel ekonomik istikrarı destekleyecektir. Merkez bankalarının ve diğer paydaşların, CBDC’lerin potansiyelini en üst düzeye çıkarmak için proaktif ve stratejik adımlar atması önemlidir. Bu süreç, finansal sistemlerin daha güvenli, verimli ve kapsayıcı hale gelmesine katkıda bulunacaktır.
Kaynakar:
https://www.imf.org/en/Topics/fintech/central-bank-digital-currency/virtual-handbook
