Provoganda!
Mediabewust provoceren in de jaren 60
Witte fietsen, witte wijven en witte kippen. De Provo’s waren een jeugdbeweging in Nederland in de jaren zestig, en met hun ‘witte plannen’ wilden zij progressieve ideeën toepassen in Amsterdam. Hoewel deze ideeën enorm voorliepen op de rest van de maatschappij en zijn op de meest belachelijke wijze gepresenteerd werden aan de samenleving, zijn deze alledrie grotendeels toegepast in de hedendaagse samenleving. Het witte fietsenplan poogde openbare fietsen in de stad te plaatsen om de auto’s uit de stad te dringen– In Amsterdam zijn ook deelfietsen en worden er steeds meer straten en pleinen autovrij gemaakt. Het witte wijvenplan wilde gratis voorbehoedmiddelen voor jonge vrouwen– Tot en met 20 jaar wordt anticonceptie tegenwoordig vergoed. Het witte kippenplan wilde ontwapening van agenten en extra nadruk op sociale hulp vanuit de politie– wapengebruik is sinds de politiesabels uit deze tijd sterk teruggedrongen.
De ideeën zijn dus wijdverspreid geraakt, en tamelijk populair geworden. Hoe is dat dan eigenlijk zo gekomen? Uiteraard vinden deze ontwikkelingen plaats in een periode van ontluikende amateur druk. De Provo’s hebben ook hun eigen netwerken binnen andere steden waardoor de beweging ook in andere steden volgers krijgt. De plannen worden ook vaak in de ‘happenings’ van de Provo’s veelal bij ‘het Lieverdje’ gepresenteerd maar het meest succesvol is wel de berichtgeving van deze ludieke acties in de pers.
soms worden acties zo bewust georganiseerd dat er nauwelijks negatieve pers kan ontstaan
Het lukt de Provo’s regelmatig de voorpagina te bereiken met hun acties, niet altijd even groot, maar zij moeten dan ook opboksen tegen de aanhoudende Vietnamoorlog, de ontwikkelingen rondom de Europese samenwerking, rassenoorlogen in de VS en de binnenlandse politiek. Dit is waar mijn blog over gaat, het bereik en de beïnvloeding van de media door de Provo’s. In de historiografie is er discussie over hoe georganiseerd en bewust de Provo’s waren. De een meent dat Provo’s geen organisatie en normen kenden, maar enkel vindingrijkheid en tactiek bezaten. Zo lijken de Provo’s dus ‘maar wat te doen’. Anderen denken er anders over, en menen dat de Provo’s wel degelijk een kerngroep kenden die een organisatie vormden en normen als geweldloosheid hoog in het vaandel hielden. Op hetzelfde moment kenden de Provo’s wel een onderlaag– Het zogenoemde straatprovotariaat. Het was deze groep dat op een gegeven moment radicaliseerde bij het uitblijven van échte verandering, en zich vervolgens tot geweld keerde.
Zo blijkt het ook in de fotografie rondom de Provo, soms worden acties zo bewust georganiseerd dat er nauwelijks negatieve pers kan ontstaan. Zoals het protest tegen het demonstratieverbod. Hierbij rolde men een wit, onbedrukt spandoek uit. In de foto die ik hier gekozen heb zien wij eigenlijk complete onschuld. Vijf vrolijke lieden die met een doek rondlopen. Niks bedreigend aan, behalve de stoet mensen die hun volgt door de stad. Het is dan ook niet opvallend dat deze actie niet in de kranten is verschenen met deze afbeelding. Dit zou een te positief beeld van de Provo’s weergeven. Toch is dit heel erg provocerend– de demonstratie was ten slotte ongeoorloofd. De provocatie is echter niet naar fotografie te vertalen. Het feit dat de politie vervolgens de Provo’s heeft opgepakt maakt dat de reactie controversiëler lijkt dan dat deze eigenlijk is. De actie zou ik omschrijven als mediabewust, echter grotendeels mislukt. Het is de Provo’s niet gelukt om in de krant te komen met deze of een soortgelijke afbeelding.
het was een happening, een stunt! Het burgerlijk leven moest geridiculiseerd worden en op haar kop gezet worden
Je kan je afvragen waarom deze Provo’s hun bruiloft zo een openbaar spektakel hebben gemaakt. Heel simpel: het was meer dan alleen een bruiloft, het was een happening, een stunt! Het burgerlijk leven moest geridiculiseerd worden en op haar kop gezet worden. Het getrouwde stel heeft niet-traditionele kleding aan, de man in een wit spijkerpak gekleed en de dame een opvallend(e) zwarte hoed. De aanwezigheid van de witte fietsen duidt natuurlijk op de witte plannen van de Provo’s–met name het witte fietsen plan. Door ongemoeid de tradities te negeren was dit zeker een bewuste provocatie van het burgerlijke leven. Maar ook voor de publieke opinie was deze foto uiterst positief voor de Provo’s. Het had niet hetzelfde bereik als andere ‘happenings’ maar het kwam wel in het nieuws. Het mooie aan deze provocatie is dat er eens géén geweld gebruikt werd in de reactie hierop. Buiten het verbreken van wat gedragsvoorschriften en gewoontes was hier ook helemaal niks kwalijk aan. Het toonde juist ook de Provo’s als een groep die zich niet alleen maar afzetten tegen de reguliere gang van zaken, er zijn er ten slotte twee getrouwd.
Op 15 augustus verscheen onderstaande afbeelding in Het Vrije Volk. Er wordt een man afgevoerd door twee politie agenten, op de achtergrond is een groot publiek zichtbaar, jongere mensen, oudere mensen, iedereen kijkt toe. De man lijkt zich een klein beetje te verzetten, maar is niet gewelddadig. Er was een demonstratie gehouden bij ‘het Lieverdje’. De Provo’s hadden dit van te voren aangekondigd bij de politie, maar lieten zich niet tegen houden toen dit hen verboden werd. Dit lijkt mij een duidelijk voorbeeld van bewustzijn. De Provo’s wisten dat er een aanvaring met de politie zou komen, en wisten dat dit vastgelegd zou worden door de pers.
Berichtgeving in De Tijd stelt overigens dat het niet de Provo’s waren, maar de toeschouwers die overgingen op geweld. De foto laat streng politieoptreden zien, maar ook de populariteit van de happenings wordt zichtbaar voor anderen. Er gebeurt dus wél iets bij die happenings, het is de moeite waard om er naartoe te gaan.
Deze foto toont twee Provo’s die het monument voor Van Heutz bekladderen. De een heeft een potje verf vast, de ander een trommel om zijn nek en een pijp in zijn mond. De trommel doet mij vermoeden dat het hier gaat om een happening en niet een simpele streek van vernieling. De berichtgeving over dit incident in de Volkskrant laat blijken dat deze actie de laatste was in een reeks ongeregeldheden die een ongegrond politie-ingrijpen volgde. Van Heutz was als generaal in Nederlands-Indië diegene die de Atjeh-opstand bloedig neersloeg. Later werd hij gouverneur-generaal. Al toen zijn standbeeld in 1935 geplaatst werd geplaatst was er kritiek, in 1966 was het niet anders, de Provo’s waren hiermee zo controversieel nog niet.
Het feit dat de Provo’s netjes blijven staan voor de camera lijkt mij ook weer duidelijk een bewuste keuze om zich op deze manier in de kranten te krijgen, het is niet mogelijk om zo een foto te maken als de vandaliserende personen niet gefotografeerd willen worden.
Bovenstaande foto’s vormen samen een bewijs voor het mediabewustzijn van de Provo’s. De Provo’s organiseerden acties die bedoeld waren als onderwerp voor positieve aandacht, en wanneer de Provo’s niet per se een positieve indruk wilden wekken waren zij zich ook heel bewust van het feit dat zij gefotografeerd werden. De huwelijksfoto lijkt mij zo out of place dat ik mijzelf afvraag of dat niet een gerichte poging was om beeld van de Provo’s in de ogen van de burgers iets op te krikken. Voor mij een interessant idee, maar zeer speculatief. Als dit wel zo zou zijn geweest dan zou men nog zekerder kunnen stellen van ‘Provoganda’.
