Leren van de toekomst

Over visieontwikkeling, scenario-planning en hoe LEGO Serious Play je kan helpen te leren van de mogelijke toekomst, en daar alvast op in te spelen.

Wat is visie?

Onlangs begeleidde ik een sessie over het thema ‘visieontwikkeling’ met een tiental CEO’s. Vanzelfsprekend was één van de belangrijkste vragen: “Wat is ‘visie’ eigenlijk?” Nu bepaalt de plek waar je staat wat je ziet, dus de antwoorden op die vraag waren uiteenlopend. Van ‘stip op de horizon’ tot ‘wenkend perspectief’. En van ‘inspelen op ontwikkelingen’ tot ‘de intentie die je hebt’. Uiteindelijk kozen we ervoor uit te gaan van een simpele definitie: “Het gewenste langetermijnperspectief van een organisatie.”

Zien — en willen zien

In die beschrijving valt een aantal zaken op:

1. Het gaat over een organisatie. Er is dus sprake van een gedeelde visie, en daarmee niet van een verzameling uiteenlopende — of van één persoon die zijn visie dicteert aan zijn collega’s. En er is sprake van een vertrekpunt: de organisatie is er al, met alles dat ze meebrengt aan verhalen, kwaliteiten, overtuigingen en principes.
2. Het gaat over het langetermijnperspectief. De blik is dus vooruit gericht. En men kan kiezen waarop. Richt je visie zich op de markt? Op je klant? Op een maatschappelijk vraagstuk? Op de mensen waarmee je werkt? Of op het bestaansrecht van je eigen organisatie?
3. Het gaat over het gewenste perspectief. De vraag is dus niet alleen wat je ziet als je uit het raam kijkt (naar je klant, de markt, et cetera), maar ook wat je zou willen zien. En vervolgens natuurlijk ook: wat je daaraan gaat doen, en wat er dan voor nodig is.

Tussen weten en wensen

Een visie raakt dus zowel aan de binnen- als de buitenwereld van een organisatie. Als het gaat om die eerste, de binnenwereld, dan kun je met redelijke zekerheid aangeven wat daar speelt en benoemen ‘wat er is’. De huidige buitenwereld laat zich ook goed beschrijven. Hoe diezelfde wereld er in de toekomst uit gaat zien is in veel gevallen echter ongewis. Dat maakt visieontwikkeling voor veel organisaties een grote uitdaging, vaak uitmondend in termen als ‘glazen bol’ en ‘koffiedik kijken’.

De mogelijke toekomst

De toekomst is nooit vaststaand. Door die onvoorspelbaarheid kan het ontwikkelen van een aantal scenario’s ons helpen om in ieder geval een blik te werpen in de mogelijke toekomst. Het ontwikkelen van scenario’s is sinds het midden van de vorige eeuw in opkomst, met Shell als veelgenoemd voorbeeld van een organisatie die er gebruik van maakt. Niet alleen om grip te krijgen op de toekomst, maar ook om toekomstbestendig te handelen:

“The greatest danger in times of turbulence is not the turbulence; it is to act with yesterday’s logic.” — Peter Drucker

‘Mogelijke toekomstscenario’s voor een organisatie’: daar zijn we nu beland. Dat kunnen er nog steeds talloze zijn, die bovendien behoorlijk complex zijn om te doorgronden, zeker wanneer meerdere mensen betrokken zijn bij het uitstippelen ervan. Desondanks: om los te komen van de logica van gisteren is het zacht gezegd ‘handig’ om toch samen de toekomst te verkennen.

Verbeelding, betrokkenheid, inzicht

“Hoe doen we dat dan?” was de andere belangrijke vraag die werd gesteld toen ik die CEO’s bij elkaar had. Mijn antwoord: “Met LEGO Serious Play.”

LEGO Serious Play — de ‘zakelijke toepassing van LEGO — kent drie belangrijke ‘superpowers’ die kunnen helpen bij ingewikkelde vraagstukken, zoals het ontwikkelen van toekomstvisies en toekomstscenario’s:

1. Verbeelding: de methodiek appelleert aan de verbeeldingskracht van de deelnemers en moedigt ze aan ‘te denken met hun handen’. Dat resulteert in rijke bouwwerken en dito verhalen erbij.
2. Betrokkenheid: ‘iedereen bouwt, iedereen deelt zijn verhaal’ is één van de principes. Daardoor krijgen we alle opinies in de ruimte te horen, in plaats van alleen maar die van degene die toch altijd het hoogste woord voert. Daarmee versterkt het de betrokkenheid.
3. Inzicht: samen hetzelfde zien, daarom draait LEGO Serious Play. In onze dagelijkse praktijk begrijpen we elkaar vaak al niet omdat we verschillende beelden hebben bij bepaalde begrippen. Door die beelden uit te bouwen en samen te brengen ontstaat er een gedeeld perspectief — bovendien in 3D, en daarmee rijker dan een platgeslagen verhaal.

Visie begint vandaag

LEGO Serious Play leent zich om een gedeeld perspectief boven tafel te krijgen, letterlijk. Sterker nog: doorgaans verschijnt het hele speelveld van de organisatie en de verschillende verbindingen die er liggen. Het werkelijk doorgronden daarvan is essentieel: “If you do not understand the true context of a problem, you are wasting your time looking for a solution.”

Los van het doorgronden kunnen we dat landschap ook benutten om erin te ‘spelen’ — en ervan te leren. Scenario’s worden letterlijk uitgespeeld: “Welke impact zou het hebben op onszelf en op ons speelveld als [situatie] zich zou voordoen?” Wanneer we daar zicht op hebben kunnen we ook bepalen wát we in dat geval zouden doen, en vooral: waarom?

Op die manier is het mogelijk de principes te achterhalen die je in de toekomst richting kunnen geven bij de mogelijke situaties die je tegenkomt. Die principes zijn geen toekomstmuziek, maar ze zijn geworteld in wat er nu op tafel komt te staan, en hoe we nu kijken naar de mogelijke toekomst. En daarmee kunnen ze ons ook al nu richting geven en helpen bij moeilijke beslissingen. Het zijn de lessen die we leren van de toekomst.

Vanui Professional Play zetten we LEGO Serious Play voor verschillende serieuze vraagstukken in. De geschetste variant is één van de meest uitvoerige en impactvolle. Ben je benieuwd wat de methodiek voor jou en jouw organisatie kan betekenen, of wil je dat eens meemaken? Neem dan even contact op.