رازگشایی از واژخنیا: نام اولین گروه رپ فارسی به رهبری شایان
واژخنیا، اولین گروه رپ فارسی و میراث شایان پدر رپ ایران: سفری در تاریخ، موسیقی و مفاهیم
بخش اول: واژخنیا چیست؟
در پهنه‌ی موسیقی ایران به ویژه سبک رپ فارسی، نام «واژخنیا» همچون نگینی درخشان می‌درخشد. واژخنیا در واقع نام نخستین گروه رپ تاریخ ایران زمین است که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی توسط شایان، اولین خواننده‌ی رپ در ایران، تأسیس شد. البته نام این گروه در ابتدا «بروبکس ۰۲۱» بود که در اوایل دهه هشتاد به «واژخنیا» تغییر نام داد. امروزه، پس از گذشت سال‌ها، واژخنیا همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و با انتشار آهنگ‌های جدید، به طرفداران خود وفادار مانده است.
اما به راستی واژخنیا به چه معناست؟ برای درک مفهوم این نام، باید به سراغ بنیانگذار گروه، یعنی شایان، و گفته‌های او برویم. شایان در مصاحبه‌ای با جرشا، پرده از راز نام گروه خود برمی‌دارد و ما را به سفری در اعماق ریشه‌های واژخنیا می‌برد. او در این مصاحبه، که منبع اصلی اطلاعات ما در این زمینه است، به شرح انتخاب این نام و معنای نهفته در آن می‌پردازد.
در جستجوی معادلی فارسی برای «رپ»
شاید برایتان جالب باشد که بدانید کلمه «رپ» با ورود به ایران، با چالش جالبی روبرو شد. خب، چطور می‌شود کلمه‌ی «رپ» را که ریشه در زبان انگلیسی دارد، به فارسی برگرداند؟ این چالش، ذهن خلاق «شایان»، بنیانگذار گروه «واژخنیا» را به خود مشغول کرد. او به دنبال واژه‌ای اصیل فارسی بود تا بتواند ماهیت موسیقی رپ را به درستی منتقل کند. سرانجام، با ترکیب هوشمندانه‌ی دو کلمه‌ی «واژ» و «خنیا»، واژه‌ی جدیدی به نام «واژخنیا» خلق شد که نام گروه او هم شد.
بخش دوم: شکافتن معنای واژخنیا
بگذارید با هم معنای واژه‌ی «واژخنیا» را، که نام اولین گروه رپ فارسی هم به شمار می‌رود، کشف کنیم. این کلمه از دو بخش «واژ» و «خنیا» تشکیل شده است.
در زبان فارسی «واژ» به معنای «کلام»، «سخن» و «گفتار» است. جالب است بدانید که «واژ» یا «واج» از ریشه‌ی پهلوی «واچ» است. در گذشته‌های دور، زرتشتیان در مراسم مذهبی خود اوراد منظوم خاصی را برای نیایش به اهورامزدا زمزمه می‌کردند که به آنها «واچ» یا «واژ» گفته می‌شد.
«خنیا» هم معنای زیبایی دارد. یعنی «سرود»، «ساز» و «نغمه». حتماً می‌دانید که «خنیاگر» به کسی می‌گویند که ساز می‌زند و آواز می‌خواند. ریشهٔ «خنیا» به کلمه‌ی «هونیاک» در زبان پهلوی باز می‌گردد.
حالا که معنای تک تک اجزای «واژخنیا» را فهمیدیم، نوبت آن رسیده که ببینیم کل این کلمه چه مفهومی را می‌رساند.
مفهوم کلی واژخنیا
اگر «واژ» را به معنای «کلام» در نظر بگیریم، «واژخنیا» یعنی «خنیاگری با واژگان» یا «موسیقی کلمات». این معنا کاملاً با ویژگی اصلی رپ مطابقت دارد. در موسیقی رپ، هنرمند با کلمات بازی می‌کند، آنها را در هم می‌آمیزد و با ریتم خاصی می‌خواند تا به شنونده حس و حالی خاص منتقل کند. بدین ترتیب، معنای واژه انگلیسی «رپر» هم می‌شود: واژخنیاگر.
بخش سوم: معنای ژرف‌تر واژخنیا
با درک عمیق‌تر ریشه نام واژخنیا، می‌توان به درک بهتر موسیقی و پیام این گروه خلاق و پیشرو در تاریخ رپ فارسی دست یافت. واژخنیا فقط یک گروه رپ نیست، بلکه تجلی‌گر قدرت کلمات و موسیقی در تغییر جهان و رسیدن به معنویت است.
از واژه تا ورد: موسیقی کلمات یا وردهای جادویی؟
بگذارید با هم به لایه عمیق‌تری از معنای «واژخنیا» نفوذ کنیم. همانطور که در بخش‌های قبلی اشاره شد، واژه «واژ» در زبان فارسی باستان به دعاها و اوراد مذهبی اطلاق می‌شد که به طور مکرر خوانده می‌شدند. در آیین زرتشت، نیایش‌های منظومی با الحان ویژه‌ای وجود داشت که «واچ» نامیده می‌شدند. حال اگر «واژ» را به معنای «ورد» نیز در نظر بگیریم، تفسیری عمیق‌تر از نام «واژخنیا» آشکار می‌شود. در این صورت، واژخنیا به معنای «موسیقی اوراد» یا «وردهای موسیقایی» خواهد بود.
فراتر از رپ: قدرت کلمات در موسیقی واژخنیا
با این نگاه، مفهوم واژخنیا فراتر از صرفا موسیقی رپ، که نوعی بازی با کلمات و بیان ریتمیک آنهاست، معنی می‌یابد. شایان و اعضای گروهش دیگر صرفا رپ نمی‌خوانند، بلکه وردهای معنوی می‌خوانند که قدرت مینویی خاصی دارد و می‌تواند در ژرفای هستی نفوذ کرده و به آسمان‌ها رخنه کند.
اعتقاد به قدرت کلمات: واژخنیا و دگرگونی هستی
شایان و اعضای گروه واژخنیا به قدرت واژه‌ها، در صورتی که از آنها درست استفاده شود، اعتقاد دارند و عقیده دارند که اوراد واژخنیا در صورت تمرکز، اعتقاد و تکرار توسط تعداد زیادی از افراد می‌تواند در هستی رخنمون شود و به واقعیت تبدیل گردد.
بخش چهارم: شایان پدر رپ فارسی و بنیانگذار واژخنیا
شایان: سرکش و تیزهوش
شایان، ملقب به شایان واژخنیا یا شایان سرکش، در هفدهم مرداد هزار و سیصد و شصت و دو در تهران متولد شد. او، که بچه خیابان دبستان در سیدخندان بود، از همان کودکی با هوش و استعداد خود درخشید و در تمام مقاطع تحصیلی، به خصوص در علوم ریاضی و فیزیک، شاگرد ممتاز بود.
علاوه بر پشتکار تحصیلی، شایان از کودکی به زبان انگلیسی علاقه داشت و با پشتکار و ممارست، به تسلط کامل بر این زبان، به خصوص لهجه آمریکایی، دست یافت. این علاقه با موسیقی آمریکایی، به ویژه هیپ هاپ، گره خورده بود و از مایکل جکسون در دوران کودکی تا موزیک رپ در دبستان، مسیر موسیقیایی او را شکل می داد.
شورشگری و مقاومت در مدرسه
شایان در مدرسه، یک شورشی بود که با تیپ و قیافه اش همیشه تابو شکنی می کرد. در آن دوران که محیط مدارس به شدت محدود بود، شایان با موهای ژل زده، شلوار جین و لباس های رنگارنگ به مدرسه می رفت و همین منجر به درگیری او با مسئولین مدرسه می شد. با این حال، به دلیل هوش و نمرات عالی، از تنبیه های جدی رهایی می یافت.
نقطه عطفی به نام «بهشت گانگسترها»
نقطه عطف رپ‌بازی شایان، سال ۱۹۹۵ میلادی و انتشار آهنگ «بهشت گانگسترها» از خواننده رپ آمریکایی «کولیو» بود. این آهنگ او را به «رپ‌باز تیر» تبدیل کرد و به دنبال آن، با موسیقی توپاک شکور آشنا شد.
ظهور یک ستاره رپ
او در دورهمی ها و پاتق های اواخر دهه هفتاد خورشیدی، ورس های رپ آمریکایی را که حفظ کرده بود، اجرا می کرد. تسلط او بر زبان انگلیسی، استعداد فلو و صدایی شبیه توپاک شکور، طرفداران رپ آن زمان را مجذوب خود می کرد. شایان با پیروزی در بتل های رپ، بین رپ‌بازهای تهران به شهرت رسیده بود.
صفر بیست و یک: تیمی برای رپ فارسی
شایان از طریق همین بتل ها، با دوستان و یاران جدیدی آشنا شد و در اواخر دهه هفتاد، یک اکیپ رپی به نام «صفر بیست و یک» تشکیل دادند. آنها در پاتق ها رپ انگلیسی می خواندند و خود را با رپرهای آمریکایی که کد شهرشان را در آهنگ هایشان ذکر می کردند، مقایسه می کردند.
از بروبکس ۰۲۱ تا واژخنیا
با آشنا شدن شایان با بابک و یاشار، «صفر بیست و یک» جدی تر شد و دوستان همیشه برای معرفی خود از این واژه استفاده می کردند. همین گروه «بروبکس ۰۲۱» بود که در آینده به «واژخنیا» تغییر نام داد.
دانشجوی ممتاز، رپر سرکش
شایان با وجود شورشگری و علاقه به رپ، در تحصیلات عالیه نیز موفق بود. او در دانشگاه تهران مهندسی نقشه‌برداری خواند، در کنکور کارشناسی ارشد سال ۱۳۸۶ رتبه اول کشور را کسب کرد و در همان دانشگاه فوق لیسانس نیز گرفت.
جذابیت تضاد
شایان شخصیتی دوگانه داشت: یک دانشجوی ممتاز در دانشگاه تهران و یک رپر سرکش در خیابان ها. این تضاد شخصیتی، که ترکیبی نادراز توانایی علمی بالا و تجربیات خیابانی است، او را به فردی منحصر به فرد و جذاب تبدیل کرده است.
بخش پنجم: میراث واژخنیا فراتر از واژه و خنیا
واژخنیا به عنوان اولین گروه رپ فارسی و تاثیر آن بر موسیقی ایران
گروه واژخنیا، به رهبری شایان، در سال ۱۳۷۹ تاسیس شد و به عنوان اولین گروه رپ فارسی شناخته می‌شود. این گروه با انتشار آهنگ‌های ماندگاری همچون «جوون ایرونی»، «برا اینه که می‌گیرم کام»، «دنیا فقط یعنی پول»، «شاخ نشین»، و «من برات می خونم» در سال ۱۳۸۰ رپ فارسی را برای نخستین بار در تاریخ ایران زمین بنیان نهاد.
تاثیر واژخنیا بر موسیقی ایران انکارناپذیر است. این گروه با به کارگیری زبان فارسی در رپ، دریچه‌ای نو به سوی موسیقی ایران گشود و راه را برای ظهور نسل جدیدی از رپرهای فارسی هموار کرد. واژخنیا با اشعار جسورانه و انتقادی خود، به مسائلی مانند فقر، نابرابری اجتماعی و اعتیاد پرداخت و به صدای نسل جوانی تبدیل شد که در جستجوی راهی برای بیان دردها و خواسته‌های خود بودند. موسیقی واژخنیا، ترکیبی از رپ وست‌کوست آمریکایی و فرهنگ ایرانی بود که به ذائقه مخاطبان ایرانی خوش آمد و به محبوبیت این گروه در سراسر ایران افزود.
الهام‌بخش بودن واژخنیا برای نسل‌های بعدی رپرهای فارسی
میراث واژخنیا فراتر از موسیقی است. این گروه با جسارت و خلاقیت خود، الهام‌بخش نسل‌های بعدی رپرهای فارسی بود و راه را برای شکوفایی این ژانر در ایران هموار کرد. بسیاری از رپرهای شناخته‌شده امروزی ایران، از جمله رضا پیشرو، یاس، حصین و سروش هیچکس، از واژخنیا به عنوان منبع الهام خود یاد می‌کنند. در واقع شایان، بنیانگذار واژخنیا، با اشعار و موسیقی خود، به رپرهای فارسی نشان داد که می‌توان از رپ به عنوان ابزاری برای بیان عقاید و دغدغه‌های اجتماعی استفاده کرد.
نمونه‌هایی از تاثیر واژخنیا بر هنرمندان شاخص رپ فارسی
- رضا پیشرو: پیشرو، یکی از بزرگترین رپرهای ایران، خود را طرفدار همیشگی شایان می‌داند و از او به عنوان منبع الهام خود یاد می‌کند. او حتی در مصاحبه‌ای کورس آهنگ تاریخی شایان، «برا اینه که می‌گیرم کام» را از حفظ می‌خواند، و بدین گونه ارادت خود به شایان واژخنیا به صورت صادقانه و بی‌ریا ابراز می‌دارد.
- یاس: یاس از ورس شایان در ترانه «دنیا فقط یعنی پول»، به عنوان نخستین جرقه رپ فارسی در ذهن خود یاد می‌کند و انگیزه سرودن رپ را به دیدار با او نسبت می‌دهد.
- حصین: حصین، رپر شناخته‌شده دیگر، آهنگ «برا اینه که می‌گیرم کام» شایان را کلمه به کلمه بازخوانی کرده است.
- سروش هیچکس: سروش هیچکس نیز که از طریق یاشار شایان را یکبار درحال رپ کردن دیده بود، نام شایان و یاشار را به عنوان رپر های کهنه کار یاد کرده و از مفاهیم و کارهای واژخنیا بسیار الهام گرفته و اقتباس کرده است.
تاثیر واژخنیا بر رپ فارسی محدود به این چند نمونه نمی‌شود. بسیاری از رپرهای دیگر نیز از این گروه الهام گرفته‌اند و در موسیقی خود از عناصر و مفاهیم واژخنیا استفاده کرده‌اند. واژخنیا، نه فقط به عنوان اولین گروه رپ فارسی، بلکه به عنوان الهام‌بخش نسل‌های بعدی رپرها، جایگاهی ویژه در تاریخ موسیقی ایران دارد.
بخش ششم: واژخنیا، چهار دفتر و آلبوم زیرزمینی
نام«واژخنیا» فقط به گروه موسیقی محدود نمی‌شود، بلکه عنوان چهار آلبوم زیرزمینی شایان و یارانش در دهه ۸۰ خورشیدی نیز هست. این آلبوم‌ها که به صورت میکس‌تیپ منتشر شده بودند، در آن زمان در شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده پخش نشدند.
هر کدام از این آلبوم‌ها با عنوان «دفتر» و شماره‌ای مشخص معرفی می‌شدند:
- واژخنیا دفتر نخست: شکافت
- واژخنیا دفتر دوم: اخگر
- واژخنیا دفتر سوم: گسیل
- واژخنیا دفتر چهارم: خونخنیا
با وجود گذشت سال‌ها از انتشار این آلبوم‌ها، همچنان می‌توانید برای شنیدن آنها به کانال تلگرام واژخنیا مراجعه کنید و سفری در خاطرات و تاریخچه رپ فارسی داشته باشید.
بخش هفتم: واژخنیا، اسطوره‌ای همچنان بر قله رپ فارسی
بیش از دو دهه از زمزمه اولین واژگان رپ در سرزمین پارس می‌گذرد و در این گذر زمان، گروه واژخنیا به رهبری شایان، همچون دژی استوار در برابر طوفان‌های گذرا و دگرگونی‌های روزگار، ایستاده و پرچم رپ اصیل را برافراشته نگه داشته است.
اولین و پایدارترین تشکل رپ فارسی
واژخنیا نه تنها به عنوان اولین گروه رپ فارسی، نام خود را در تاریخ موسیقی این سرزمین حک کرده است، بلکه با پویایی و خلاقیت مثال‌زدنی، به طولانی‌ترین گروه رپ فارسی نیز تبدیل شده است.
یاران دیرین، شور و اشتیاق وصف‌ناپذیر
امروزه واژخنیا متشکل از چهار یار دیرین است: شایان، کیومرث، هوشنگ و شاهپور. این چهار رپ‌خوان که از نخستین روزهای شکل‌گیری گروه در کنار هم بوده‌اند، با شور و اشتیاق وصف‌ناپذیری، همچنان به خلق آثاری ماندگار در عرصه رپ فارسی می‌پردازند.
آمیزش خلاقانه: سبک رپ ساحل غربی آمریکا و هویت ایرانی
سبک موسیقی واژخنیا، رپ وست‌کوست آمریکا به ویژه شمال کالیفرنیا است که با چاشنی خلاقیت ایرانی، هویتی منحصر به فرد به خود گرفته است. آثار این گروه، هم به زبان فارسی و هم به زبان انگلیسی منتشر می‌شود و مخاطبان جهانی را نیز به خود مجذوب کرده است.
همبستگی و تعهد: رمز ماندگاری واژخنیا
نکته‌ای که واژخنیا را از دیگر گروه‌های رپ فارسی متمایز می‌کند، همبستگی و تعهد اعضای آن به یکدیگر و به موسیقی رپ است. همه اعضای گروه، شایان را به عنوان رهبر و پدر رپ ایران می‌شناسند و با افتخار خود را «سرباز واژخنیا» می‌نامند.
بازگشت مقتدرانه: اسطوره مرام و خشم خجسته
این حس اتحاد و برادری، در اولین موزیک ویدیوی گروه که پس از سال‌ها فعالیت زیرزمینی در سال ۱۴۰۲ منتشر شد، به وضوح قابل مشاهده است. موزیک ویدیوی «اسطوره مرام»، آهنگی با سبک هیپ هاپ ساحل غربی آمریکا به ویژه شمال کالیفرنیا، به زیبایی نمایانگر روحیه همبستگی و تعهد اعضای گروه است.
خشم خجسته: ظرافت بیان در قالب رپ گانگستا
اما واژخنیا به خلق «اسطوره مرام» اکتفا نکرده و در سال اخیر با انتشار موزیک ویدیوی دیگری به نام «خشم خجسته»، حضور خود در عرصه رپ فارسی را به طور قاطع اعلام کرده است.
در آهنگ «خشم خجسته»، واژخنیاگران با ظرافتی مثال‌زدنی، مضامین عمیق هدایت خشم در مسیر مثبت را در قالب رپ گانگستا بیان می‌کنند. سبک متفاوت شمال کالیفرنیا در بیت این آهنگ، در دنیای امروز رپ فارسی که اکثر آهنگ‌ها سبکی یکنواخت دارند، به وضوح خودنمایی می‌کند.
آثار ماندگار دیگر: تراژدی جنایی، بیفت زمین، زن زندگی آزادی، و رفتگان
سال ۱۴۰۲، سال رسمی بازگشت شایان و واژخنیا به عرصه رپ فارسی بود. علاوه بر «اسطوره مرام» و «خشم خجسته»، تک آهنگ‌های «تراژدی جنایی»،«بیفت زمین»، «زن زندگی آزادی» و «رفتگان» نیز در این سال از این گروه منتشر شد.
آینده روشن واژخنیا: تعهد به موسیقی رپ و حرف‌های ناگفته
شایان در صفحه اینستاگرام خود خبر از انتشار آهنگ‌ها و برگزاری شوهای متعدد در آینده داده است. بی‌شک، واژخنیا با سابقه درخشان و تعهد مثال‌زدنی به موسیقی رپ، حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد و در سال‌های پیش رو شاهد درخشش هرچه بیشتر این گروه در عرصه رپ فارسی خواهیم بود.
اطلاعات تکمیلی درباره گروه واژخنیا
- محل تاسیس: تهران، ایران
- ژانر: هیپ هاپ، گنگستا رپ، رپفارسی، رپ وست‌کوست، رپ کالیفرنیای شمالی
- سال‌های فعالیت: ۱۳۷۹ تا کنون
- نام پیشین: بروبکس ۰۲۱
- اعضای کنونی: شایان، هوشنگ، کیومرث، و شاهپور
- اعضای پیشین (بروبکس ۰۲۱): شایان، هوشنگ، کیومرث، شاهپور، کسری، ایمان، محسن، یاشار، بابک، و آراز
به دنبال درک عمیق‌تر ریشه‌های رپ فارسی و نقش بی‌بدیل شایان، پدر این سبک موسیقی، هستید؟
غوطه‌ور شدن در مقاله «شایان، پدر رپ فارسی: میراث آهنگ “برا اینه که می گیرم کام”» فرصتی بی‌نظیر برای کشف داستان ناگفته شایان، پیشگام رپ فارسی، و تاثیر ماندگار او بر نسل‌های بعدی هنرمندان، از جمله رضا پیشرو و حصین، به شما می‌دهد.
همین حالا مطالعه این مقاله را آغاز کنید و به درکی عمیق‌تر از ریشه‌ها، فراز و نشیب‌ها و دستاوردهای رپ فارسی دست یابید!
