Machtspartij zoekt ideeën
Met welke thema’s durft GroenLinks in 2020 weer voorop te gaan lopen?
“GroenLinks is niet een machtspartij op zoek naar ideeën maar een ideeënpartij op zoek naar macht” —zo zei oud-partijleider en huidig Amsterdams burgermoeder Femke Halsema een decennium geleden. Is dat nog steeds zo?
Het gaat goed met GroenLinks. Het is vaak de voortrekker op de thema’s die op de agenda komen te staan (denk aan lelystad airport, stikstofcrisis, vuurwerkverbod, kinderpardon, jeugdzorg, co2-belasting). Het bereikt een hoop met de macht die ze heeft (friendly new decade reminder dat GL meeregeert in de meeste grotere steden en provincies; levert mooie dingen op). Peilingen zijn prima.
Maar GroenLinks bepaalt níét waarover we het hebben (positieve identiteit, klimaat, ongelijkheid). Én GroenLinks weifelt op thema’s waar het voor zou moeten durven te lopen (racisme, socialisme, antifascisme). En dat gaat — denk ik (!)— niet alleen ten koste van de ideeën, maar ook van de macht.
Goed campagnevoeren is de agenda bepalen
Er zijn natuurlijk wel duizend factoren die meespelen in een politieke campagne. Het is mij in geen enkele campagne nog gelukt om niet achteraf te denken ‘godver, waarom heb ik daar niet op gelet.’ Maar een aantal factoren zijn telkens weer doorslaggevend, zoals de waardering voor de partijleider (wordt hij/zij/hen gezien als capabel, betrouwbaar en in zichzelf herkent door de kiezer?), de politieke agenda (is migratie het urgentste onderwerp volgens de kiezer, of klimaat?) en issue ownership (wie is dé partij ‘voor’ of ‘tegen’ klimaat of migratie?).
De laatste twintig jaar laten overtuigend zien hoe belangrijk de agenda is, én hoe beïnvloedbaar die agenda is. De opkomst van radicaal rechts loopt in gelijke pas met de aandacht voor migratie, terrorisme en de ‘vaderlandse identiteit.’ En zelfs waar die issues feitelijk minder relevant worden (er is minder ‘Islamitisch’ terrorisme, er komen minder vluchtelingen) neemt de aandacht voor die partijen en hun thema’s alleen maar toe: ze eisen de aandacht op met telkens nieuwe grote lappen rood vlees, de media hapt gretig en centrum rechts blijft uit angst voor het electoraat (en gebrek aan eigen ideeën) het napapegaaien.
Maar zie daar Greta en de klimaatspijbelaars. De Europese verkiezingen kenden een ‘Green Wave’ goeddeels omdat zíj de agenda wisten te zetten: klimaat werd de nummer #1 prioriteit voor millennials in heel Noord- en West Europa. In de Verenigde Staten zien we hoe politici als Bernie, Warren en AOC de agenda weten te zetten met zulke zaken als de ‘Green New Deal’, de $15 minimum wage, cancelling student debt, universal health care.
Zij zijn de politici, en activisten, op links die de agenda weer weten te zetten, daar verkiezingen mee winnen en bewegingen mee opbouwen. Zij verschuiven de overton window: ze verzetten wat kiezers durven te eisen en media denken te moeten behandelen.
Denk aan Elizabeth-’Has a Plan for that’- Warren , die maandelijks een plan weet te lanceren voor radicale verandering. Verandering die verder gaat dan media en politici acceptabel achtten voor kiezers en (ook) op onderwerpen die voorheen onaanraakbaar leken (Break Up Big Tech, ending white nationalist violence). Ze durft te dromen van radicale verandering, ziet kiezers volgen en de media het op de agenda zetten. Warren zet de agenda. Wie doet dat in Nederland?
Denk aan de alom omarmde Alexandria Ocasio Cortez (AOC), ook door de PvdA, GroenLinks en de SP (😂). De reden van de omarming? Dat ze een progressieve hype is. De reden van haar succes? Ze staat precies in het midden van de overtuigingen van de Amerikaanse millennial en vertegenwoordigt hen, in doen en laten. Ze is iemand van een generatie met radicaal andere ideeën over klimaat, racisme, (anti)fascisme en socialisme dan oudere generaties. AOC vertegenwoordigt de millennial, de mensen van kleur, de jonge vrouwen, (en met) Ilhan Omar de Amerikaanse jonge moslima. Wie doet dat in Nederland?
Terugblik: een beweging kan niet stil staan
in 2017
In 2017 was GroenLinks hét voorbeeld voor Groen Europa. Een charismatische jonge leider, popzalen vol jongeren, virale video’s, tienduizenden vrijwilligers on- en offline. Groter dan de sociaaldemocraten. Het bood hoop tegenover de haat van radicaal rechts (toen nog met name de PVV). Het was een opsteker voor de wereld na de verkiezingen van Trump en de Brexit.
Jesse zette zich af tegen de zondebokpolitiek van Wilders en het economisme van Rutte. GroenLinks eiste meer gelijkheid, klimaatactie, empathie (vluchtelingen) en verbinding in plaats van verdeling (racisme). Waar de PvdA in teleurstelling en onbegrip verzonk, verkreeg GroenLinks de schijnwerpers als popzaal vullende beweging en als digitale millennial hype.
Jesse was populair (een gewaardeerde partijleider), de agenda werd gezet (denk aan economisme, de politieke beweging zelf en de massaal gedeelde video’s) en issues werden ‘geowned’ (GroenLinks als de hoop tegenover de haat van Wilders, de partij die wél opkwam voor vluchtelingen, en het meest progressieve plan voor meer gelijkheid leverde).
in 2019
Twee jaar later staat GroenLinks er volgens de peilingen er nog een stuk beter voor. Een verdubbeling volgde in de Eerste Kamer, klinkende overwinningen in de grotere gemeenten, en vele kleinere en grotere stappen richting een betere wereld zijn op gemeente- en provincie niveau al bereikt.
In 2019 is de Groene beweging ook in de rest van Europa op stoom gekomen. Na de publicatie van het speciale IPCC rapport eind 2018 (‘We hebben nog tot 2030 om catastrofale klimaatverandering te halten’) nam plots de beweging van Greta Thunberg een vogelvlucht met, in mei vorig jaar, de Groene partijen op de vleugels. Zoals de behaalde 12% in Engeland, 13 in Frankrijk, 14 in Oostenrijk, 16 in Finland, 21 in Duitsland tijdens de Europese verkiezingen.
Eind 2019 is Groen overal. Wat eens radicaal was werd normaal. Maar dat geldt niet alleen voor Groen.
In de twee jaar sinds 2017 hebben we de groei en normalisering gezien van wit nationalisme, gehardend racisme en hernieuwd seksisme. In die twee jaar is het vertrouwen in een eerlijke en functionerende economie nog verder afgenomen (welke millennial gelooft er nog in een betaalbaar huis of stressloos werk?). In die twee jaar is de aandacht voor het klimaat toegenomen, maar staat de hoop op een goede afloop steeds verder onder water. Is GroenLinks in die twee jaar veranderd?
“Misschien loop ik wel wat voor” zei Femke Halsema toen ze in 2008 het boek ‘Geluk! Voorbij de hyperconsumptie, haast en hufterigheid’ uitbracht. Voeg ‘vooroordelen’ aan het rijtje toe en het lijkt me een titel voor een bestseller anno 2020. Misschien liep ze wel wat voor.
Om maar te zeggen: we zijn als samenleving in beweging. Onze problemen zijn in beweging. Ons denken is in beweging. Het is de kunst van elke partij om de aansluiting te vinden of zelfs leiding te geven aan het denken van een groep mensen. It’s a moving target. Sluit GroenLinks nog aan?
#SpreekJeUit
Aan de intentie om aan te sluiten geen gebrek zou je denken, getuige de slogan die werd ingezet tijdens de meest recente verkiezingen: #SpreekJeUit. In deze Europese Verkiezingen, waar de SP een anti-EU/PvdA verkiezing en de media een Rutte versus Baudet wedstrijd in platitudes plassen van poogde te maken, deed Bas Eickhout een dappere poging het over het klimaat en de inhoud te laten gaan middels het geven van klimaatcolleges. Een paar dagen voor de verkiezingen sprak Jesse Klaver zich duidelijk uit tegen het geflirt van Baudet met extreem rechts.
De wens is er wel.
Maar de poging is in de praktijk ingehouden, afwachtend en té ‘redelijk’. Het is lastig om dit te duiden zonder door een jaar aan politieke gebeurtenissen te gaan en de ‘diep-duiden’ hoe GroenLinks reageerde. Ik beperk me tot een paar voorbeelden. Het is aan jou, en je open mind (ook wij, GroenLinksers, kunnen gevangen raken in cliches die we aan elkaar blijven herhalen), in hoeverre je de voorbeelden overtuigend vindt of liefst zo snel en makkelijk mogelijk afwijst:
ingehouden
Die ene tweet tegen Baudet? Dat was ook de enige daarover in de twee maanden tussen de Europese- en Provinciale Statenverkiezingen. Dat was dus net nadat een anti-liberaal democratische partij, een racistische, seksistische en wit-nationalistische partij, de grootste werd, een neo-fascistische speech gaf en een video van neonazi’s deelde.
Waar de Duitse Groenen met uitgesproken antifascistische retoriek op 20% staan in de peilingen, wilde GroenLinks (landelijk) haar vingers liever niet branden aan een antiracisme manifestatie omdat radicaal rechts er zoveel lawaai over maakte.
Het is alsof GroenLinks in 2017 dacht de verkiezing te kunnen winnen door van het gevecht tegen het populisme óók een prioriteit te maken (spoiler: we did) maar nu gelooft dat ze er, als het even kan, beter over kan zwijgen. Of, dat kan ook, niet zelfverzekerd genoeg is, niet zo goed weet hoe dan, te reageren.
De wens is er wel, maar de prioriteit is het niet. (en, zoals ik eerder schreef: Identiteitspolitiek doodzwijgen is geen succesvolle strategie tegen radicaal rechts). GroenLinks spreekt zich uit, maar houdt zich in.
afwachtend
De grote toevoeging van Twitter aan ons medialandschap is dat door het gebrek aan een poortwachter nieuwe geluiden — vierde generatie feministen, personen van kleur, mensen met een migratie achtergrond, jongeren — van zich konden laten horen (it wasn’t all good though). Zij zijn het van #MeToo, van #BlackLivesMatter, van #OkBoomer, van #ZwartePietIsRacisme, van #LateCapitalism, van #FridaysForFuture en #ExtinctionRebellion. Dit zijn de groepen die de progressieve onderwerpen op de agenda zetten, het overton window verschuiven, en het veld vrijmaken voor een partij als GroenLinks.
GroenLinks staat naast deze bewegingen en vaak zijn het GroenLinksers (en, als we eerlijk zijn, Bij1-ers) in en achter deze bewegingen. Maar het duurt altijd even voordat het op het grote podium omarmt wordt. Zo was het Kathalijne Buitenweg, niet Jesse, die zich in 2017 voor het eerst uitsprak tegen Zwarte Piet. Twee jaar later wijst Jesse het racisme van het fel verdedigend tuig stevig af (👏🏼). Heeft Jesse zich uit al resoluut uitgesproken voor het feminisme en feministische talking points omarmd? Ik verwacht dit jaar de eerste stappen.
GroenLinks denkt er niet anders over dan de bewegingen (dé bewegingen die mij, en mijn vrienden, generatiegenoten, hoop geven voor de toekomst) maar wacht soms wel even (lang?) af. En des te langer je afwacht, des te kleiner de kans dat die groepen hard voor je gaan lopen, én des te geringer de invloed van GroenLinks om (samen met hen) de agenda te zetten.
te redelijk
Een klimaatwet, Urgenda, een Green Deal in Europa: het is duidelijk dat meer en meer beloftes en beleid wordt gemaakt om klimaatverandering aan te pakken. GroenLinks heeft altijd voorop gelopen in dit gevecht. (Noot: ondanks de kritiek in dit stuk vind ik GroenLinks geweldig — maar soms moet iemand de klootzak zijn voor het nodige aan peper in de reet).
Maar als ik Australië zie branden terwijl Shell, onze Nederlandse ‘trots’ Shell, heftig blijft investeren in de winning van nieuwe fossiele energie(méér dan we weten dat de Aarde aan gaat kunnen) denk ik: let’s go f*ck Shell up. Dan denk ik: eis meer. Kom met de grootse plannen. Onze levens staan op het spel en een kumbaya over de klimaatwet gaat niet genoeg zijn. Pas je toon en eisen aan de nood aan. Zet de agenda door het radicale van vandaag, het normale van morgen, te eisen.
Door iets radicaler te zijn kom je misschien wat minder redelijk over, maar bepaal je wat we morgen (overton window) redelijk vinden. En zet je nu de agenda.
To PvdA or not to PvdA
De PvdA komt terug. Feest 🎉, want om de maatschappelijke pendulum terug naar een progressieve samenleving te zwaaien, is de PvdA noodzakelijk partner. GroenLinks én de PvdA moeten groot zijn.
Van de 29 zetels die PvdA verloor in 2017, zijn er volgens het onderzoeksbureau Ipsos zo’n 6 tot 7 naar GroenLinks gegaan. De groei van GroenLinks gaat dus niet per se ten koste van de PvdA, zo ook niet andersom.
Maar het risico dat Groen — “en nu machtspartij!!!” — Links zich in de campagne gaat richten op PvdA doelgroepen is er weldegelijk. Zo zie je de drie grote linkse partijen allen strijden om ‘de zorg’ en ‘de leraren.’ Het gemor van SP en PvdA op de ‘kantinetour’ is net zo begrijpelijk als dat GroenLinks poogde de publieke sector steviger op de agenda te zetten.
In de tussentijd is links als geheel kleiner, veel kleiner, dan ooit.
Kijk je naar de achterban van de PvdA en GroenLinks dan valt mij vooral het volgende op: die van de PvdA is ouder, ‘boomer’ (en heeft daar vele van verloren). Die van GroenLinks is de jeugd, de millennial (en heeft daar enorm veel voor zich gewonnen).
Maar was GroenLinks dan ook de partij die in alles opkwam voor dat grote, groeiende en zeer geëngageerde electoraat? Ging er net zoveel energie in de kantinetour als in de generatie zonder hypotheek; de generatie van zelfredzaamheidstress; de hoogst opgeleide generaties die het economisch minder gaan hebben dan de oudere generaties; die feministische, diverse generatie voor wie ‘ok boomer’ een begrijpelijke strijdkreet (met een relativerende glimlach) is; de generatie die écht vréést voor klimaatverandering?
Nee. Niet net zoveel. Minder. En de komende maanden is het de keuze van GroenLinks, van Jesse, om dat te veranderen. Om scherper de keuze te maken tussen het snoepen van de PvdA of de millennial te vertegenwoordigen. Van het laatste wordt links het grootste. En bij het laatste zit het engagement van de beweging.
Een beweging bouw je op engagement
Wat was het toch, toen bij Obama in ‘08? Bij PoDemos in ‘15? Bij GroenLinks in ’17? Bij de Groene Golf in ‘19? Verkiezingen waar niet alleen een progressieve partij als een raket op leek te stijgen, maar ook een energie, een beweging, wist te creëren die zalen vulde, die vrijwilligers vond en die op sociale media de weg naar viraliteit wist te vinden omdat zovelen de boodschappen fervent deelde, die omarmt werd door pop culture, die tot de verbeelding sprak.
Het waren ‘youth quakes.’ Stuk voor stuk verkiezingen waarbij de jeugd (de millennial, de < 35) massaal koos voor een progressieve partij én een kritische millennial massa zich voor die campagnes in wilde zetten.
Om die energie, die energie van GroenLinks 2017, weer te vinden kan de afstand met die achterban niet te groot zijn. Daarvoor moet de partij het leiderschap bieden dat die groepen verwacht te zien, de onderwerpen omarmen waar zij over willen horen.
Misschien sluimert die energie. Die beweging. Misschien kwijnt ‘ie. We gaan het de komende vijftien maanden zien. Maar wat er ooit was is er niet ‘zomaar’ de volgende keer weer.
Maybe it’s just me
Misschien ligt het aan mij, niet aan GroenLinks.
Ik heb de twee jaar sinds 2017 ook niet stilgestaan. In die tijd ben ik meer en meer gaan luisteren naar die vierde golf feministen, die antiracisten, waar ik over sprak — en meer en meer gaan leren. En in die tijd ben ik, vanwege mijn soms felle kritiek op de journalistiek en het lef om radicaal rechts te labellen op twitter, er soms ook wat minder populair op geworden ;) Maar, lieve lezer: beoordeel dit stuk niet op basis van wat je van mijn toon op Twitter vindt. Beoordeel het op het hier geschrevene.
Misschien ligt het aan mij. Misschien aan GroenLinks.
