Fransa’da Çocuklar İçin Felsefe: Doğru Karşılaşmalar Paris’te Yaşanır
Fransa’ya Oscar Brenifier’nin felsefi pratik çalışmalarıyla tanışmak üzere gittim. Hoş bir tesadüf sonucu Fransa’da Çocuklar İçin Felsefe (P4C) çalışmalarıyla ilgili birinci ağızdan bilgiler edinme fırsatı da yakaladım. Nasıl mı oldu, anlatayım.
Oscar Brenifier’nin kurucusu olduğu Felsefi Pratikler Enstitüsü (Institut de Pratiques Philosophiques) tarafından her yaz düzenlenen seminere katılmak üzere yola çıktım. 5–11 Ağustos 2019 tarihlerinde Fransa’nın La Chapelle-Saint-André köyünde düzenlenen “Felsefi Pratik” başlıklı 8 günlük seminere katıldım. Köyde internet bağlantımız azdı, sosyal medyada anca bir hikaye yayınlama şansım oldu. Bu hikayeyi gören Gül (Çandır Saç) bana mesaj yazdı, “Hocam ben Paris’teyim, Çocuklar İçin Felsefe alanında çalışmalar yapıyorum, tanışmıyoruz. Burada bir etkinliğiniz mi olacak?” dedi. Ben de “Hayır ama Paris’te bir kaç gün geçireceğim, geldiğimde tanışırsak memnun olurum,” yazdım. Nihayet 8 günlük yoğun seminerden sonra Paris’e ulaştım ve ertesi gün akşamüstü Sorbonne Meydanı’nda buluştuk. Gül, buluşmaya Ceylan’la (Uslu) birlikte geldi. Bir kahve için oturduğumuz kafeden saatler sonra ayrılabildik. Ben Fransa’da yapılan çalışmaları onlardan dinledim, onlar da Türkiye’deki çalışmaları benden dinlediler.
Gül, Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü’nde doktora yapıyor. Lisans ve lisansüstü eğitimini felsefe ve psikoloji alanlarında tamamlamış. Doktora dönemi Erasmus bursu ile Paris’e gelmiş. Paris’e gelmeden önce de Kapadokya Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü’nde öğretim görevlisi olarak çalışıyormuş. Onu Uluslararası Kapadokya Uluslararası Çocuk Kitapları Festivali’nden tanımak da mümkün. Geçen yıl bu harika festivali gerçekleştiren ekipte yer alan Gül, Les Petits Platons serisinin fikri mimarı Jean Paul Mongin’in festivale katılmasına da aracılık etmiş. Gül, Paris’te philo-art modülüyle tanışmış ve bu konuyla ilgili kaynaklar üzerine çalışıyor. Özellikle müze eğitimi ve bedensel mim odaklandığı alanlar. Gül, Paris’te çalışmalarını sürdürürken, ilgili derneklerden birinde çocuklar için felsefe atölyelerinin düzenlendiğini öğrenmiş. Atölye kolaylaştırıcısı Ceylan’la bu şekilde tanışmış. Amaçlarının ortaklığını, çalışmalarının benzerliğini görünce heyecanlanmışlar ve birlikte bu alanda fikirler geliştirmeye, ortak çalışmalar yapmaya başlamışlar.
Ceylan, Galatasaray Üniversitesi Felsefe bölümünde yüksek lisans yaptıktan sonra GSÜ ve Paris X Nanterre Üniversitesi’nde felsefe bölümünde ortak doktora programına kayıt olmuş. Yaklaşık 7 yıldır Paris’te yaşıyor ve hala doktora tezini yazıyor. Ceylan, 2016 yılında Chiara Pastorini yönetimindeki Les Petites Lumières derneğinde ilk Çocuklar İçin Felsefe eğitimini almış. 2017 yılında da Frédéric Lenoir’ın başkanı olduğu Savoir Etre et Vivre Ensemble (SEVE) derneğinde daha geniş kapsamlı ikinci eğitimini tamamlamış. O tarihten bu yana, Paris ve yakın banliyölerde anaokullarında ve ilkokullarda çocuklar için felsefe etkinliği düzenliyor. Ayrıca Paris’te bulunan ACORT (L’Assemblée Citoyenne des Originaires de Turquie / Türkiyeli Yurttaşlar Meclisi) derneğinde Türkiye’den Fransa’ya göç etmiş ailelerin çocuklarıyla Türkçe-Fransızca çift dilli felsefe atölyeleri düzenliyor.
O gün o kadar çok şey konuştuk ki, tamamını aklımda tutmam imkansızdı. Döndüğümde Ceylan’a konuştuklarımızı özetleyen bir metin yazmasını rica ettim. O da çok özenli bir şekilde yazdı ve gönderdi. Hiç dokunmadan, Ceylan’ın kaleminden Fransa’da Çocuklar İçin Felsefe alanındaki güncel bilgileri sizinle paylaşmak isterim.
Yağmur Ceylan Uslu anlatıyor:
Fransa’da ciddi P4C eğitimi alabileceğiniz iki kurum var. Birincisi merkezi Paris’te bulunan ancak Fransa’nın diğer büyük şehirlerinde de eğitim veren Savoir Etre et Vivre Ensemble (SEVE). Bu kurum, 2016 yılından beri faaliyet gösteriyor. İkincisi ise Université de Nantes’ın bir senelik P4C eğitim programı. UNESCO’nun P4C kürsüsü de bu üniversitede bulunuyor ve kürsü başkanı Edwige Chirouter hem Université de Nantes’de hem de SEVE’de eğitimci olarak görev alıyor. Dolayısıyla bu iki kurum arasında sıkı bir dayanışma ve iş birliği olduğunu söyleyebiliriz. Her ne kadar SEVE’in başkanı Lenoir ile Chirouter arasında P4C uygulamasıyla ilgili bazı görüş ayrılıkları olsa da birbirlerini desteklemekten geri durmuyorlar. Aralarındaki görüş farkının kaynağı Chirouter’in Fransa’da bulunan 4 ana akımdan “felsefi akımı” tercih etmesiyle Lenoir’ın P4C’ye mindfulness ya da meditasyon gibi farklı metotların katılması gerektiğini savunarak daha çok “psikanalitik akım”a yaklaşması.
Bu iki ana kurum dışında, Chiara Pastorini’nin kurucusu olduğu Les Petites Lumières adlı kurum alanda faaliyet gösteriyor. Daha mütevazı bir eğitim sunan kurum, bir sertifika/diploma veremiyor, ancak katılım belgesi verebiliyor. Fakat bu kurumun Paris’teki misyonu sadece eğitim vermek değil, Paris ve çevre banliyölerdeki belediyelerle görüşüp okullarda, sinemalarda, kütüphanelerde P4C atölyeleri düzenlemek. P4C kolaylaştırıcısı üyeler sözleşmeli olarak bu kurumlarda atölyeler düzenliyor.
Fransa’da sinema-felsefe, edebiyat-felsefe, ekoloji-felsefe gibi farklı disiplinleri bir araya getiren atölyeler çok yaygın olarak hem çocuklar hem yetişkinler hem de emekliler için yapılıyor. Bunlara ek olarak çocuk mahkûmların bulunduğu cezaevlerinde de gerekli kurumlardan izin alınarak P4C etkinlikleri yapılıyor. Fransa’da P4C biraz geç tanınsa da 2016 yılında UNESCO’nun Nantes Üniversitesi’nde kürsü açmasından sonra hızlı bir ilerleme kaydetti.
Bunlara ek olarak, Johanna Hawken’in Paris’in çeperinde bulunan Romainville Belediye’sinin desteğiyle burada bulunan bir kütüphanenin ikinci katını “Maison de la Philo” (Felsefe Evi) adı altında bütünüyle P4C’ye ayrılmasını sağlaması da önemli bir girişim. Bu merkezde, uygulayıcı eğitimi verilmesinin yanı sıra, çocuklara kütüphane çalışma saatleri içinde felsefe etkinliği yapmalarına imkan tanıyacak şekilde kolaylaştırıcılar organize ediliyor.
Fransa’daki 4 temel P4C akımı olduğunu söyleyebilirim. Bunlar:
1- Psikanalitik Akım: Çocuklar on dakika boyunca varoluşçu (existentiel) bir konu hakkında kendi aralarında konuşuyorlar. Çocukların konuşmaları öğretmenleri tarafından, kendilerine hiç müdahale edilmeksizin kayıt altına alınıyor. Sonra da bu video (ya da ses kaydı) öğrencilere izletiliyor. Bu akım P4C’yi çocuğun kendi kimliğini kurması için iyi bir yöntem olarak benimsiyor yani hedef yalnızca çocuklarla felsefe etkinliği yapmak değil çocuğun psikolojik gelişim sürecine de olumlu katkı sunmak. Bu akım psikanalist Jacques Lévine tarafından geliştirildi ve Agsas Derneği (L’Association Agsas) bünyesinde psikanalitik yöntemle P4C atölyeleri yapılıyor. Bu akımın temsilcileri ; Agnès Pautard, Michel Tozzi, Jean-Charles Pettier, vd.’dir.
2- İkinci akım daha çok dilin sözlü kullanımının geliştirilmesini hedefliyor. Bugün Fransa’daki birçok eğitimci kedini sözle ifade edebilemenin ilk öğretimdeki önceliğinden bahsediyor ve tartışmanın (discussion) önemine vurgu yapıyor. Burada hedeflenen konuşmak için konuşmak ya da birileri bizi dinlesin diye konuşmak değil, çocuğun düşünmek için konuşmasını sağlamak. Bu da elbette belli bir dil kullanma, kendini ifade etme beceresi gerektiriyor. Bu akımda dil-düşünce bağlantısı vurgulanıyor ve çocuğun sözlü düşünme becerisini geliştirmek hedefleniyor.
3- Demokratik Akım: Vatandaşlık eğitimi, Fransa’daki ilk öğrenimin ikinci görevi olduğundan birçok eğitimci buna büyük önem veriyor ve birçoğu demokrasi düşüncesini öğrenim ediminin merkezine koyuyor. Bu akım, tıpkı varoluşçu konular gibi, demokrasiyi de problematikleştirme, kavramlaştırma ve argümantasyon gibi entelektüel bir gereklilikle birlikte düşünebileceğimize vurgu yapıyor. Akımın kurucularının ikisi de eğitimcidir: Alain Delsol ve Sylvain Connac.
4- Felsefi Akım: Bu akımın uygulayıcıları genelde felsefeciler ya da felsefe öğretmenleridir. Bu akım kendi içinde ikiye ayılıyor:
4-A . Lipman Akımı: Bu akıma uygun olarak yönetilen atölyelerde Lipman’ın romanlarından bir bölüm okunuyor sonra çocuklara okunan bu metnin akıllarına hangi soruları getirdiği soruluyor, ardından da tartışmak istedikleri soruyu belirlemek için çocuklar oylama yapıyor, son olarak bir araştırma komitesi kurularak seçilen soru üstüne felsefi tartışmalar yürütülüyor.
4-B. İkinci akım: Anne Lalanne tarafında Monpellier’de kuruldu. Burada çocuklardan oluşmuş bir grup felsefi araştırmalar yapıyor fakat öğretmen/kolaylaştırıcı söz veriyor, çocukların söylediklerini yeniden ifade ediyor, sentezliyor, sorular soruyor. Bu akımda oldukça sıkı bir rehberlik ve kavramlaştırma edimi üzerine yoğunlaşma söz konusu. Oscar Brénifier’nin Sokratik yöntemi de bu ikinci akıma dahil edilebilir. Brénifier, Sokrates’in maieutik (doğurtma) yöntemini temel alır ve P4C uygulamalarında kolaylaştırıcıya baskın bir rol atfeder. Çocuklar, neredeyse “usta” diye adlandırabileceğimiz kolaylaştırıcının yakın takibindedir, usta sınıfı sorular sorarak, sarf edilen sözleri yorumlayarak, yeniden kurarak yönetir. Bu akımda çocuklardan ustalarının çizdiği çerçeve içinde yüksek bir zihinsel beceri göstermeleri beklenir.
Uygulamada farklılıklar gösterseler de felsefi akımın Fransa’daki temsilcileri: Edwige Chirouter, François Gallichet, Jean-Charles Pettier, Michel Sasseville, Michel Tozzi, vd. olarak sıralanabilir.
Chiara Pastorini bu dört akıma “holistik akım” adını verdiği beşinci bir akım ekliyor.* Holistik akım, felsefeyle sanatı ya da felsefeyle meditasyonu birleştirerek zihin ve beden birliğine vurgu yapıyor. Böylece öznenin/çocuğun zihin-beden, akıl-algı bütünlüğü üzerinden kendini tanımasını sağlamayı hedefliyor. Pastorini’nin felsefeyle sanatı harmanlayan “philo-art” yönteminin uygulandığı Les Petites Lumières’de plastik sanatlar, tiyatro, dans, sirk, müzik, doğaçlama, çizim, grafik, yazarlık, müzelerde felsefe vb. gibi çeşitli sanat dallarından faydalanılarak çocuklar için felsefe atölyeleri yapmaktadır. Holistik akımın temsilcileri: Laetitia Lakaye, Chiara Pastorini, Frédéric Lenoir, vd. olarak sıralanabilir.
- Michel Tozzi, “La philosphie avec les enfants en France” makalesinden faydalanılmıştır. http://www.educrevues.fr/DIOTIME/AffichageDocument.aspx?iddoc=32511
- Chiara Pastorini, Une année d’ateliers philo-art, Ed. Nathan, 2019, Paris, s. 13
