Orası çok dalgalı, sakin sulara gel: SabitParalar
KriptoParaların inişli çıkışlı dünyasında sakin bir liman arayanlara — SabitParalar nedir, ne işe yararlar? Yazımıza buyurun (Not: Geçmişte neler yazdık, şuradan takip edebilirsiniz):
Geçtiğimiz günlerde bir yemekte Bitcoin ile ilgili konuşurken, bir dostum “İyi ama Bitcoin ile bir mal sattın, parayı alıp dolara dönmek istediğinde bir bakıyorsun o sırada paranın değeri değişivermiş, ne anladım bu işten — neden Bitcoin kullanayım ki?” şeklinde bir serzenişte bulundu. Haklı mı? Mevcut durumda haklı. Baksanıza Bitcoin’in son bir aydaki değişimini gösteren grafiğe:
Sadece Bitcoin değil tabii. Diğer KriptoParalar da böyle — hatta onların durumu daha da kötü. Aşağıda son iki ayın grafiği var. İki ay öncesine göre % olarak dört büyük KriptoPara’nın değişimini gösteriyor. Genelde hepsi değer kaybetmiş ama oranları o kadar değişken ki… Örneğin son iki ayda Bitcoin başlangıç noktasına göre bir ara %27’ye varan oranda değer kaybetmiş ama son zamanlarda toparlayıp, yazı tarihi itibariyle %4 değer kazanmış. Benzer dönemde, başlangıç seviyesine göre bir noktada Ethereum %36, Litecoin %43, Monero ise %37 daha düşük değerden işlem görmüş, sonra toparlanmışlar (hala başlangıça göre düşük olmalarına rağmen). Can mı dayanır bu iniş-çıkışa?
Hatırlarsanız bundan önceki bir yazımızda “Bitcoin para mıdır, değil midir?” diye uzun uzun tartışmış, Bitcoin’i Altın ve devletler tarafından basılan ve şu an tedavülde olan kağıt para (fiat para da deniyor) ile karşılaştırmıştık.
Fazla dalga bulantı yapar
Bitcoin bir para olarak “değer saklama” işlevini gayet iyi yerine getiriyor ama “alışverişe aracılık etme” konusunda belli yerlerde kullanılsa da hala genel bir kullanıma girmiş değil. Bunun ana nedeni de, kısa vadeli işlemler için fiat paralara (ülke merkez bankalarının bastıkları) karşı anlık ciddi dalgalanmalar olması nedeniyle pratik olmaması.
Ama bu dalgalanmalar için alınacak çok da bir önlem yok. Zira Bitcoin’in fiyatını diğer tüm paralarda ya da hisse senetlerinde olduğu gibi borsalarda alım satım yapanlar belirliyor. Normalde fiat paralarda parayı basan merkezi otorite (merkez bankaları) piyasada bir oyuncu olarak yer alıp fiyattaki ani zıplamaları önlüyorlar. KriptoPara dünyasında böyle arkada duran bir ağır abi yok - kaldı ki zaten böyle bir oyuncunun varlığı, KriptoParaların özündeki “merkezi otoriteye olan ihtiyacı sıfırlamak” felsefesine de taban taban zıt bir durum olurdu.
Ani zıplamalar, bu tip paraları al-sat (spekülatif) amacı ile tutan kişiler ve kurumlar için bulunmaz nimet. Piyasaları yakından takip eden, 7/24 bu piyasalardaki eğilimleri (trendleri) izleyenler için çok karlı fırsatlar sunuyor. Ama bu çok ufak bir kesim. Toplumun kalanının bu tip bir dalgalanmayı takip etmek için ne isteği ne de zamanı var. Eğer KriptoParaların günlük hayatımıza girmesi hedefleniyor ise, getirdiği kolaylıklardan faydalanmak için bu paraları kullanmak isteyecek çok büyük bir kesimin daha az dalganan bir araca ihtiyacı var.
Acaba fiyatı sabit olan bir KriptoPara yapılamaz mıydı? Güzel soru ama kendi içinde o kadar çok çelişki barındırıyor ki. Örneğin sabit para ne demek, neye göre sabit?… Çoğunuzun aklına dolar geldiğine eminim. Peki dolar sabit bir para mı? Yoo, tabii ki hayır!
Stabil bir para aslında kendi içinde oksimoron (zıt şekilde çelişkili) iki ifade. O zaman belki de şu soruyu sormak daha mantıklı: Tamam, öyle stabil olmasın da en azından doların euro karşısında yaşadığı gibi dalgalanmaları hafif olsun, denizde hafif dalgalanmalar hissedelim, öyle her akşam yattığımızda acaba yarın sabah %10 zengin mi uyanacağım yoksa %10 fakir mi diye yüreğimiz ağzımızda olmasın. Bakın bu daha mantıklı bir soru — cevabı için de şu günlerde harıl harıl çalışıyor insanlar… Çalıştıkları konu ise SabitPara (Stable coin) kavramı. Örnekleri uzun zamandır etrafta, ancak kullanım olarak hala gerideler…
Nedir bu SabitPara? Var mı böyle bir “şey” gerçekten?
Efendim, KriptoPara dünyasındaki dalgalanmanın neden olduğu zararının özünde getireceği pek çok faydaya ağır bastığını ve bunun da bu paraların yaygın kitlelerce kullanımını sekteye uğrattığını fark eden girişimciler uzun zamandır yeni tip daha stabil paralar yaratmak için çalışıyorlar.
Peki nasıl bir zarar veriyor bu dalganmalar? Şöyle bir benzerlik kurmak mümkün: Şu an yaşadığımız ve kağıt paralardan oluşan dünyayı bir kıta olarak düşünün — her tür ekonomik işlemin kağıt paralar ile gerçekleştirildiği. Bir de bu kıtaya yakın küçücük bir ada düşünün. İçinde pek çok güzellikler olan bir yer. Adı da Kripto adası olsun. Ancak bu adaya gidip gelmek zor. Botlar var ve bu botlar ile her gün belli sayıda insan oldukça zahmetli bir şekilde bu adaya ulaşıyor. Ama gelmesi zor olduğu gibi geri dönmesi de zor. Peki bu adaya şöyle dört şerit gidiş-dört şerit geliş geniş bir köprü yapılsaydı? O zaman insanlar rahatça gider gelirlerdi. Hatta günde bir kaç kere gidip gelebilirlerdi. Ne de olsa ulaşım kolay, o kadar zahmete değer artık…
İşte SabitPara’lar bir nevi bu köprüler aslında… KriptoParanız var ise bunu kullanmak çok basit. Daha önce anlattık, elinizdeki Bitcoin ile dünyanın her yerine 10 dakika içinde istediğiniz parayı gönderiyorsunuz. Ama normal kağıt para dünyasından KriptoPara dünyasına girmek hem zahmetli, hem masraflı hem de vakit alıyor. Varlığınızı iniş-çıkışlardan dolayı KriptoPara olarak tutmak istemiyor, ama bir yandan da getirdiği kolaylıklardan faydalanmak istiyorsanız alın bir SabitPara, varlığınız SabitPara’da dursun, istediğinizde istediğiniz başka KriptoPara’ya (örneğin Bitcoin’e) anında çevirin işleminizi yapın. Ya da bir yerden Bitcoin mi geldi, değerini kaybetme riski yaşamadan anında SabitPara’ya çevirin, içiniz rahat olsun.
SabitParalar neye göre sabit?
Yukarıda yazdığımız sorunlara çözüm bulabilmek için nasıl yapalım da bu parayı sabitleyelim düşünürken, ilk akla gelen fikir “öyle bir para yaratalım ki dolara endekslenmiş olsun, bankada dolar tutmakla borsada bu parayı tutmak birbirinin tıpatıp aynısı olsun” olmuş.. Bu düşüncenin sonucu ortaya çıkan pek çok para var.
Mantıklı mı? Bir dereceye kadar evet. Neden mi? Bir kere başta dediğimiz gibi ABD Doları’na bağlı olan bir para, diğer paralar karşısında aynen ABD Doları gibi dalgalanacak. Dolayısı ile çok sabit sayılmaz. Teorik olarak yine Dolar gibi ABD’de yıllık enflasyon ne kadar ise senelik o kadar değer kaybına uğrayacak. Ama bunlar zaten bildiğimiz konular — yine de Bitcoin vb paraya göre daha stabil olacak değil mi? Teorik olarak evet.
Sabitparalar içinde en bilineni ise Tether (USDT).. Nedir bu Tether? Nasıl çalışır?
Ve Tether..
2015 yılında kurulan Tether’in çalışma mantığı aslında basit. Şöyle demiş kuranlar: Tether’i ABD Doları’na endeksleyelim. Öyle ki her zaman 1 Tether 1 Dolara eşit olsun. Tether satın almak isteyen getirsin dolarını o kadarlık Tether alsın. Bunun için de yaratılan (satılan) her Tether için o kadarlık parayı bir bankada hesaba yatırmışlar. Yani piyasada bulunan her Tetherin karşılığı olarak bankada aynı miktarda dolar bulundurmuşlar. Dolayısıyla, Dolar teminatlı bir SabitPara yaratılmış Tether ile.
Ancak yine de başka sorunları yok değil. Örneğin, KriptoPara dediğimiz dünyanın merkeziyetçilikten uzak olması gerek — neden? Çünkü, (bu işin gurusu Nick Szabo’nun da dediği gibi) merkezi her kurum aslında bir güvenlik açığı yaratır. Halbuki, Tether’de teminat olarak paralar bir bankaya yatırılıyor. O bankada paralar ne kadar güvenli? Ya banka bir gün sıkıntıya girer hatta belki batarsa? Teorik bu tehlikeleri geçtik diyelim — gerçekten bankaya yatırılan ABD Doları karşılığı kadar mı para yaratıldı? Ya daha fazla yaratıldı ise? Kim denetleyecek? Banka ya da bir denetleme kuruluşu.. Çalışma prensibini şeffaflık üzerine kurulmuş KriptoPara dünyasına (örneğin açık kaynak bazlı ekosistem)) oldukça yabancı kavramlar bunlar... Nitekim geçtiğimiz yıl Aralık ayında ABD resmi makamları Tether’e soruşturma açarak bahsedilen rakamların gerçekten teminat altında olup olmadığı ile ilgili inceleme başlattı. Ya yarın öbür gün ABD hükümeti Tether’in varlıklarına el koyarsa? Şu an öyle bir durum yok ama isterse yapma gücü var!
Bunun yanında bir de büyüklük (ölçekleme) sorunu var. Eğer hedeflenen vizyon bir gün bu KriptoPara’nın tüm dünyada kullanılacak hale gelmesi ise bahsettiğimiz milyarlarca dolarlık bir ekonomik büyüklük. Ne yapacaksınız, tüm bu büyüklüğün karşılığı ABD Doları’nı bankaya mı yatıracaksınız? Yatırabilirsiniz tabii bir sorun yok ama bu büyüklüğe ulaşmak için geçeceğiniz yolları hem zorlu hale getirecek bu teminat sistemi hem de oldukça yavaşlatacak. Hızlı bir şekilde bu sistemin büyümesi oldukça zor olacak gibi görünüyor.
Sonuç olarak Tether şu anda belli bir işlevi yerine getiriyor. İşe de yarıyor. Ama yine de mevcut dünyada kullanılan bir işlevin Kripto dünyasına adapte edilmeye çalışılmış hali gibi. Şifreli Harikalar Dünyası’nın içindeki vizyona (bağımsız, başta merkez bankaları olmak üzere merkezi otorite etkisinden uzak, dağıtık bir yapı) ise henüz çok uzak. Muhtemelen o vizyona diğer SabitParalar daha yakın olacaklar.
Diğer SabitParalar — arkası yarında..
SabitPara nedir, en bilineni Tether nasıl işler derken bu yazımızın sınırını aşmaya başladık. Yazdığımız gibi SabitPara’lar Tether ile sınırlı değil, tam tersine yeni tip SabitParalar çok daha farklı dünyalar açıyor önümüze.. Ona da bir sonraki yazımızda bakalım artık..
Not 1: Şimdiye kadar yazılmış 20+ yazının bir bütünlük içinde nelerden oluştuğuna bakmak isterseniz özet sayfamıza göz atabilirsiniz.
Not 2: Yazıyı beğenir de alttaki alkış düğmesine basarsanız (ne kadar isterseniz o kadar), hem yazı daha geniş bir kitleye ulaşır hem de yazarı teşvik olmuş olursunuz. Teşekkürler.
