Critical Thinking: เพราะการคิดที่ดีสร้างได้!
บทความในซีรีย์ต่อเนื่องจาก 21st-Century Skill : ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ของ BASE Playhouse
คุณคิดว่าคุณเป็นคนที่มี Critical Thinking ไหมครับ?
หลายคนอาจจะยังตอบคำถามนี้ไม่ได้ เพราะคุณยังไม่รู้ด้วยซ้ำว่า Critical Thinking มันคืออะไรกันแน่ (ไม่ต้องกังวล เพราะคนส่วนใหญ่ก็ไม่รู้จักเหมือนกัน)
Critical Thinking เป็นทักษะและองค์ประกอบที่สำคัญของ ‘ทักษะแห่งศตวรรษ ที่ 21’ (21st-Century Skills) หรือที่ใครหลายๆ คนเรียกว่า ‘ทักษะแห่งโลกยุคใหม่’ ซึ่งการที่คุณมีทักษะเหล่านี้ก็เปรียบเหมือนการที่คุณมีอาวุธหลายรูปแบบติดตัวไว้ เพื่อใช้ในการป้องกันตัวเอง หรือแม้แต่ต่อกรเพื่อความอยู่รอดในสังคมยุคใหม่นั่นเองครับ และถ้าจะให้ได้เปรียบไปมากกว่านั้น การฝึกฝนให้ใช้อาวุธเหล่านั้นอย่างดีจนเชี่ยวชาญจึงเป็นเรื่องที่สำคัญและทำให้คุณได้เปรียบกว่าคนอื่นๆ อีกด้วย
ซึ่งทักษะแห่งโลกยุคใหม่นี้จริงๆ มีด้วยกันทั้งหมด 4 ทักษะ คือ
1. Communication
2. Collaboration and Leadership
3. Creativity Thinking
4. Critical Thinking
หรือเราสามารถเรียกทักษะแห่งโลกยุคใหม่ทั้ง 4 อย่างง่ายๆ ว่า 4Cs
ถึงแม้ทักษะทั้ง 4 นี้ จะมีรูปแบบค่อนข้างแตกต่างกัน แต่ทั้ง 4 ทักษะล้วนส่งเสริมกัน ทักษะเหล่านี้ยิ่งมีมากเท่าไหร่ คนๆ นั้นก็จะยิ่งมีอาวุธที่หลากหลาย ร้ายกาจยากจะหาใครสู้ได้เลยจริงๆ ครับ
[ถ้าคุณอยากทำความรู้จักกับ ‘ทักษะแห่งโลกยุคใหม่’ หรือ ‘ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21’ (21st-Century Skills) ให้มากขึ้น ผมแนะนำให้คุณตามไป ที่นี่ ได้เลยครับ]
มาถึงตอนนี้คุณคงพอรู้แล้วว่า Critical Thinking เป็น 1 ใน 4 ทักษะแห่งโลกยุคใหม่
แต่คุณก็คงยังตอบคำถามแรกของผมเรื่องการมี Critical Thinking ไม่ได้อยู่ดีใช่ไหมล่ะครับ เพราะถึงแม้คุณจะรู้ว่าเป็นทักษะอย่างหนึ่ง แต่คุณก็ยังไม่รู้อยู่ดีว่าทักษะนี้คืออะไรอยู่ดี ถ้างั้น….
Critical Thinking คืออะไรกันแน่?
ผมกล้าพูดได้อย่างเต็มปากเลยว่า ถ้าผมไปพูดคำว่า Critical Thinking ที่ไหนก็ได้ ในประเทศของเราตอนนี้ 99% ของคนที่ได้ยินคำๆ นี้คงจะตอบว่า ‘ไม่รู้จัก’ ว่า Critical Thinking คืออะไร และยิ่งไปกว่านั้น อาจจะไม่เคยได้ยินผ่านหูมาก่อนเลยก็ได้
ถ้าคุณอ่านมาถึงตรงนี้แล้ว อย่างน้อยผมก็ใจชื้นว่า ผู้อ่านของผมทุกคนคงจะได้เห็นหรือได้ยินคำว่า Critical Thinking มาก่อน อย่างน้อยก็จากย่อหน้าที่แล้ว
ทีนี้เราจะมาเจาะกันที่ตัวความหมายของ Critical Thinking กัน
เริ่มจากคำที่ง่ายที่สุดก่อน ก็คือ
‘Thinking’ แน่นอนมันก็คือ ‘การคิด’ ตรงตัวนั่นละครับ
(ตอนนี้เราก็ได้รู้ละว่าคำๆ นี้ ต้องเกี่ยวกับการคิดในอะไรบางอย่างแน่ๆ)
ส่วนคำว่า ‘Critical’ นั้นแปลว่า ‘วิกฤต คอขาดบาดตาย’
ดังนั้นคำว่า Critical Thinking จึงจะมีความหมายตามที่ผมได้ไปศึกษาและประมวลผลมาก็จะหมายถึง
‘การคิดในสถานการณ์ที่วิกฤต และร้ายแรง ถึงขั้นคอขาดบาดตาย’
จริงๆแล้วก็ฟังดูน่ากลัวที่บนโลกของเราจะมีทักษะการคิดในลักษณะเช่นนี้อยู่ด้วย แต่เชื่อเถอะครับ ทักษะนี้มีอยู่จริง และสำคัญมาก
แต่คุณรู้ไหมครับว่า สิ่งที่น่ากลัวจริงๆ กลับไม่ใช่กว่าการคิดในลักษณะดังกล่าวหรอก
มันคือการที่ ‘ไม่คิด’ และเป็นคนที่เชื่ออะไรง่ายๆ
ตึงงงงงงงงง!
ใช่ครับ คุณกำลังโดนหลอก!
ตรงไหนหรอครับ ก็ตรงย่อหน้าที่ตัวหนังสือเอียงๆ ทั้งหมดนั่นเลยครับ ที่ผมมโนขึ้นมาล้วนๆ แล้วเอามาอธิบายคุณ และถ้าคุณเผลอไปเชื่อว่าสิ่งที่ผมพูดมาทั้งหมด ผมก็มั่นใจอย่างเต็มอกที่จะบอกว่า
คุณยังขาดทักษะ Critical Thinking อยู่!
(ตั้งแต่ตรงนี้เป็นข้อมูลจริงครับ แต่แน่นอนถ้าคุณเริ่มสงสัยว่าจะเชื่อได้ไหม คุณก็มาถูกทางแล้ว)
จริงๆ แล้ว Critical Thinking ซึ่งในเชิงวิชาการ ให้คำแปลไว้ว่า ‘การคิดเชิงวิพากษ์’ หมายถึง
‘กระบวนการคิดรูปแบบหนึ่ง ที่ใช้ในการสร้างและประเมินข้อสรุปจากหลักฐานหรือสภาวการณ์ใดๆ ได้อย่างถูกต้องตามความเป็นจริง’
หรือถ้าแปลไทยเป็นไทยให้ง่ายๆ ก็คือ
‘การคิดโดยมีวิจารญาณต่อคำกล่าวอ้าง หรือข้อมูลใดๆ และตัดสินใจจากหลักฐาน และเหตุผลที่ถูกต้อง โดยไม่มีอารมณ์และทิฐิมาประกอบการตัดสินใจ’
ตัวอย่างเช่น ถ้าคุณไปได้ยินมาว่า
“ถ้ากลืนเมล็ดแตงโมเข้าไป มันจะไปโตในท้อง”
ถ้าคุณได้ยินประโยคนี้ในสมัยยังเป็นเด็กที่ความรู้ ข้อมูล และหลักของเหตุผลของคุณยังไม่แข็งแกร่งนัก คุณคงเชื่อและกลัวการกลืนเมล็ดแตงโมลงไป บางคนกลัวจนไม่ยอมกินแตงโมที่มีติดเมล็ดมากันเลยทีเดียว และถ้าวันหนึ่งคุณเติบโตขึ้นมาจนมีวิจารณญาณ ความรู้ และหลักของเหตุผลของคุณเพียงพอ คุณคงจะได้ทราบแล้วว่า การที่เมล็ดแตงโมมันจะไปโตในท้องเป็นเรื่องที่เป็นไปไม่ได้
ถ้างั้นก็คงไม่มีอะไรต้องกังวล เพราะจากตัวอย่างจะเห็นได้ว่า ถ้าเราโตขึ้นทักษะการคิดแบบ Critical Thinking ของเราคงจะพัฒนาขึ้นเองละมั้ง
แต่มันไม่ได้เป็นเช่นนั้นเสมอไปครับ!
เพราะก็ยังมีอีกหลายคนที่ยังเชื่อและติดอยู่กับความเชื่อที่ถูกปลูกฝังมาตั้งแต่สมัยเด็ก ติดตัวมาจนถึงตอนโต ทำให้พอเราไปได้ยินอะไร หรือมีคนมาเชิญชวนให้ทำอะไร หลายครั้งที่เรามักตกเป็นเหยื่อ ถูกหลอก หรือตัดสินใจผิดๆ ไป
ดังนั้นการมีทักษะ Critical Thinking ติดตัวจึงสำคัญมากๆ โดยเฉพาะในยุคที่เทคโนโลยี และการสื่อสารแทบจะมาเคาะประตูบ้าน รายงานข้อมูลข่าวสารให้เราทุกวัน ดังนั้นเพื่อที่เราจะทันคนอื่น เราทุกคนจึงควรจะมีทักษะนี้ติดตัวไว้
จริงๆ มีอีกหลายตัวอย่าง ที่เห็นได้ทั่วไปในสังคมของเรา โดยเฉพาะสังคมไทยเลยครับ
Critical Thinking x สังคมไทย
ถ้าคุณยังไม่มีทักษะนี้หรือยังรู้สึกว่าทักษะนี้ยากจัง ผมบอกเลยว่า ‘คุณไม่ผิดหรอกครับ’ เพราะต้นเหตุที่ทำให้สังคมไทยของเราเป็นสังคมที่อ่อนและขาดทักษะนี้ มาจาก ‘การขาดสิ่งแวดล้อมในการพัฒนาทักษะนี้’ ซึ่งเกิดจากการที่สังคมไทยของเราไม่ได้ให้ความสำคัญกับการสร้างทักษะนี้สักเท่าไหร่
แล้วมันเริ่มตั้งแต่เมื่อไหร่กันแน่?
ผมขอตอบเลยว่าผมก็ไม่รู้เหมือนกันว่ามันเริ่มตั้งแต่ตอนไหน แต่ผมพอรู้ว่าตรงไหนเป็นจุดสำคัญที่ทำให้ทักษะนี้ไม่ได้พัฒนา นั่นก็คือ ‘ระบบการศึกษา’ เลยครับ จะไม่ขออธิบายมาก เดี๋ยวยาว ขอสรุปเป็นสั้นๆ แล้วกันครับ
ถ้าคุณสังเกตดีๆ คุณจะพบว่าสิ่งแวดล้อมของการเรียนรู้ในระบบการศึกษาไทยเรา ไม่เอื้ออำนวยต่อการสร้างทักษะนี้ เพราะเราถูกฝึกให้เชื่อครู เชื่อผู้ใหญ่ และการตั้งคำถามต่อสิ่งที่สงสัย ถือเป็นการเสียมารยาท ทำให้เราไม่ได้ฝึกให้มีตั้งคำถามอย่างถูกต้องและสร้างสรรค์ ส่งผลให้เรากลายเป็นคนที่เชื่อคนง่าย ขาดวิจารณญาณนั่นเอง
ไม่แปลกที่ถ้ามีเรื่องดราม่าอะไรเกิดขึ้นในสังคมไทย ยิ่งในโลกออนไลน์ แล้วละก็ ไม่ว่าความจริงจะเป็นอะไร ทุกคนก็พร้อมที่จะเข้าไปใส่สี ตีไข่ โดยที่จริงๆ แล้วจะมีสักกี่คนที่รู้และเข้าใจ ตัดสินจากข้อมูลโดยปราศจากทิฐิ และอารมณ์จริงๆ
คุณคงเคยได้ยินว่า ถ้าไปเรียนที่ต่างประเทศ การยกมือถามเป็นเรื่องปกติและได้รับการยอมรับ แต่ถ้าการยกมือถามคุณครูในห้องเรียนเกิดขึ้นในห้องเรียนที่ประเทศเราละก็ เด็กคนนั้นจะต้องโดนดุว่า ไม่ตั้งใจฟัง หรือขัดครูบาอาจารย์แน่นอน
ข่าวดี! ถึงแม้ตอนนี้คุณจะขาดทักษะนี้ และรอบตัวคุณจะไม่มีสิ่งแวดล้อมในการพัฒนาทักษะนี้ก็ตาม แต่ทักษะนี้สามารถฝึกและพัฒนาได้ ด้วย 2 ขั้นตอนง่ายๆ ครับ
- ไม่เชื่ออะไรง่ายๆ และให้สงสัยในคำกล่าวอ้างไว้ก่อนเสมอ
- พยายามฝึกตั้งคำถามต่อข้อสงสัยเหล่านั้นให้ตรงประเด็น และเหมาะสม
ซึ่งข้อ 2 อาจจะยากอยู่ซักหน่อย เพราะคำว่าเหมาะสมนี่ก็ขึ้นอยู่กับสถานการณ์ แต่ก็นั่นแหละครับ นี่เป็นเพียงวิธีการเริ่มต้นง่ายๆ ถ้าคุณฝึกจนชินแล้ว ทักษะเหล่านี้จะค่อยๆ ถูกขัดเกลา จนกลายเป็นอาวุธที่มีประสิทธิภาพที่ดีเยี่ยม อีกทั้งถ้ายิ่งเริ่มเร็ว เริ่มสั่งสมทักษะนี้ตั้งแต่ยังอยู่ในวัยเรียน ก็มั่นใจได้เลยว่าคุณจะโตมาเป็นคนที่มีคุณภาพการคิดที่ดีแน่นอนครับ
สุดท้ายนี้
ทักษะ Critical Thinking เป็นทักษะที่น้อยคนนักจะรู้จัก และหาเรียนรู้ได้ยากในปัจจุบัน แต่กลับมีความสำคัญอย่างยิ่งในสังคมไทยของเรา ดังนั้น สิ่งที่ตอนนี้เราทำได้ ก็คือการฝึกเป็นคนที่ให้ความสำคัญการกับทักษะนี้ พยายามฝึกตั้งคำถาม และตัดสินใจโดยใช้เหตุผลอย่างมีวิจารณญาณมากที่สุด เพื่อทำให้เกิดสภาพแวดล้อมที่ดีในสังคม และเพื่อให้สังคมไทยของเราได้มีการพัฒนาทักษะนี้ไปด้วยกัน
วันนี้ BASE Playhouse ของเราเป็นที่แรก ที่มีการพัฒนาคอร์ส Critical Thinking ขึ้นมาและได้เปิดสอนครั้งไปแล้ว ได้ผลตอบรับอย่างดีมาก ๆ
ภายในคอร์ส น้องๆ ทุกคนจะได้เข้ามาเรียนรู้การมีทักษะ Critical Thinking ซึ่งจะฝึกผ่าน Workshop และ Games ทำเนื้อหาที่เข้าใจยาก ให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น และจับต้องได้มากขึ้น รวมถึงจะมีการสร้างสิ่งแวดล้อมของการบ่มเพาะทักษะนี้ตลอดทั้งคอร์ส ทำให้น้องๆ สามารถที่คิดและนำเสนอความคิดและความเห็นได้อย่างอิสระ โดยไม่มีถูกไม่หรือผิด
สามารถดูรายละเอียดคอร์สกันได้ ที่นี่เลย!
“ถ้าวันนี้คุณอยากจะเป็นคนที่คิดเป็น เริ่มจากการเชื่อว่า การคิดที่ดีสร้างได้!”
และถ้าต้องการเข้าใจถึง Critical Thinking Skill ในเชิงลึกสามารถอ่านเพิ่มเติมได้จาก ที่นี่
References
(1) Framework for 21st Century Learning, Partnership for 21st Century Learning (P21)
(2) Foundation for Critical Thinking, Criticalthinking.org (2017)
