4- Dijital Detoks

Her geçen gün artan teknoloji ve internet bağımlılığını ve bunlara sınırlar koymanın psikolojik olarak iyi olma hali üzerindeki etkisini gençlerle birlikte inceledik.

Editör: İdil Lopez, Melike Kılıç

Yazı: Aleyna Koca, Ayşe Nur Önal, Ece Eroğlu, Ecem Yıldırım, Mert Zamir, Sezer Tamirciler

Katkı Sağlayanlar: EY Türkiye, Can Pürüzsüz, Zeynep Çelik, Kaya Demiral

İçinde bulunduğumuz çağın bir gereksinimi olarak teknoloji etrafımızı sarmış durumda. Günlük rutinlerimiz ve alışkanlıklarımız dijitalle olan bu yakın ilişkimiz çerçevesinde şekillenmeye devam ediyor. İnternetin bu denli yaygınlaşması ile dikkatimizi ekranlardan ayırmak ve yüz yüze iletişim kurabilmek gittikçe zorlaşıyor. (1)

Hayatlarımız teknolojiye olan bu bağımlılığımızla devam ederken, çevremizle ve kendimizle yeniden iletişime geçmek için çeşitli yollar arayışındayız. Dijital detoks, bilinen detoks tanımından farklı olmamakla birlikte, dijitale olan bağlılığımızı bir kenara bırakıp belirlenen süre ve şekillerde teknolojiden uzak olmayı hedefleyen ve bu arayışa cevap olabilecek bir uygulama. Bu uygulama ile amaçlanan, teknoloji ile kurduğumuz ilişkinin farkına varıp bu ilişkideki rolümüzü yeniden belirleyebilmemizdir. (2)

Kavramın Ortaya Çıkışı

Teknolojinin gelişmesi hayatımıza birçok kolaylık sağlamış olsa da zamanla ona karşı geliştirdiğimiz bağımlılık çeşitli sorunların doğmasına sebebiyet verdi.

Teknolojik dünyanın gelişmesi bireyleri yalnızlaştırmaya iterken onsuz hayat geçirme düşüncesi de giderek imkansız hale gelmeye başladı. Bir tür bağımlılığa dönüşen dijital dünya insanları rehin almaya devam ederken aynı zamanda da tedavi olunması gereken bir hastalığa doğru evriliyor.

Öyle ki dijital dünya özellikle çocuk ve ergenlerde psikolojik travma, olumsuz kimlik gelişimi, kişilik bozuklukları, yalnızlaşma, yabancılaşma ve toplumsal olaylara karşı duyarsızlaşma gibi davranış sorunlarına yol açıyor.

Bireylerde hatırlamayı zorlaştırıyor. Bağımlılık etkisi yaratıyor. Kıskançlık ve yalnızlık duygularını tetikliyor. Empati duygusunu köreltiyor. Kronik uyku problemlerine yol açıyor. Derin düşünme ve analiz yapma gibi analitik eylemleri kısıtlıyor. Tüm bu sorunları yaşamamak ve teknolojiyi kontrollü kullanmak için ise dijital detox bir trend haline geldi. (2)

Amaç ve Önemi

Bildiğimiz üzere, elektronik cihazlar aracılığıyla ulaştığımız sosyal medya platformları, dikkatsiz kullanıldığında anksiyete ve depresyon gibi ruhsal sıkıntılara yol açabiliyor. Dijital detoksun felsefesi, her ne kadar insanları teknolojik aletlerden uzun süre uzak tutarak kendilerine dönmelerini sağlamak olsa da günümüz dünyasının şartları ve sunduğu olanakları göz önünde bulundurursak böyle bir hedef doğrultusunda ilerlemek pek mümkün gözükmüyor. Bundan ötürü dijital detoks, teknolojiyi tamamen kesmeden, en azından teknolojik aletlerin etkilerini minimuma indirmeyi hedefler. (3)

Ayrıca, şu an içinde bulunduğumuz pandemi sürecinde “dijital detoks” ayrı bir önem arz etmektedir. Karantina altında olmamız gerekçesiyle, herkes kendini elektronik cihazlarına daha da kaptırmış durumda. Bu dönemde bildirimleri kapatmak, kendimize zaman konusunda sınırlama getirmek veya telefonumuzu uzak tutmaya çalışmak hem psikolojimizi olumlu etkileyecek, hem de göz sağlığımız başta olmak üzere maruz kaldığımız radyasyon seviyesini azaltacaktır. (4)

Bu doğrultuda, bireyler, kendi kaygı ve streslerinin azaldığını gözlemleyecek, kendilerine ayırdıkları vakti daha iyi düzenlemeyi öğrenebileceklerdir.

Empati yetisi ve iletişim becerileri gelişecektir. Farkına bile varmadan, daha fazla boş vakit elde edilecektir. (2)

Kapsamı ve Alt Başlıkları

Dijital detoks, kişinin günlük yaşantısı ve sahip olduğu sorumluluklar göz önüne alınarak çeşitlendirilebilir bir uygulamadır.

Bu uygulama, tek bir sosyal medya platformundan uzaklaşarak gerçekleştirilebileceği gibi bütünsel bir şekilde teknolojik araçlardan soyutlanma olarak da karşımıza çıkabilir. Detoksun süresi de nasıl uygulandığı gibi kişinin kendi ihtiyaç ve isteklerine göre şekillendirilebilir.

Sürecin nasıl işleyeceği belirlenirken kişinin kendi iradesi yeterli olmadığında profesyonel destek alınabilir. (5)

İnsan psikolojisinde ve toplum üzerindeki etkileri

Yapılan kapsamlı bir araştırmaya göre bu etkiler 7 maddede sıralanabilir. Yoğun internet kullanımı:

1. Gerçekleri hatırlamayı zorlaştırır.
2. Daha yalnız ve kıskanç hissedilmesini tetikler.
3. Bazı gençlerde intihar riskini artırabilir.
4. Empati kabiliyetine zarar verir.
5. Kronik uykusuzluğa neden olabilir.
6. Derin düşünme ve analizden uzaklaştırır.
7. Bağımlı bir beyne, fiziksel ve zihinsel yoksunluk belirtilerine sebep olabilir.(6)

Görmüş olduğumuz bu ciddi etkilerin çözümünde dijital detoks uygulamasının önemli bir çözüm yolu olduğu düşünülüyor. Bir grup nörobilimci ve başarılı girişimcinin katılımıyla 24 saat sürecek bir deney hazırlanarak internet erişimi olmadığında insanların ne gibi tepkiler göstereceği gözlemlendi:

1. Artan Göz Teması: Katılımcıların ekranlarından ziyade diğer insanlara odaklandıkları ve sonuç olarak daha iyi ve daha derin kişisel bağlantılar kurdukları gözlendi.
2. Düzelen Vücut Postürü: İnsanlar, daha düz ve omuzları geride yürümeye başladılar. Vücut ağrısını azaltan ve sindirimi iyileştiren bu duruş, ayrıca insanların daha canayakın görünmesini de sağlamış oldu.
3. Derin ve İlgi Çekici Konuşmalar: Katılımcılar detoks sürecinde daha fazla kişisel paylaşım yapmak durumunda kaldılar ve başkalarıyla birlikte olma deneyimini daha da derinleştirme fırsatı yakaladılar.
4. Hatırlama Becerisi: Dikkat dağıtabilecek bildirimlerin yokluğunda katılımcıların, anda kalma ve detayları fark etme konusunda daha başarılı olduğu, dolayısıyla hatırlama becerilerinin de arttığı gözlemlendi.
5. Sağlıklı Uyku Düzeni: Vücudun, beyne uykuya hazır olduğunu söyleyen melatonin hormonunu salgılamasını engelleyen ve ekranlardan yayılan mavi ışığın yokluğunda daha sağlıklı bir uyku süreci geçirildiği kaydedildi.
6. Artan Öz saygı: İnternetin dikkat dağıtıcı etkisinden uzakta olan katılımcıların daha derin düşünmeye başladığı ve erteledikleri konuları tekrar düşünerek aldıkları kararlara olan inançlarında artış olduğu fark edildi. (7)

Kriz zamanlarındaki rolü

Ürün dizaynı ve kullanıcı deneyimi üzerinde çalışan insanlar, tasarladıkları ürünün kullanıcılar üzerinde bıraktığı etkiyi maksimum düzeye çıkarmak için farklı yollara başvururlar. Kullanıcıların davranışlarını değiştirmek, onlara bir şeylere karşı ihtiyaç duyuyor veya istek besliyor oldukları hissini aşılamak, önlerine çıkan seçenekleri kısıtlayarak onları kendi istedikleri alanlara yönlendirmek, ve kullanıcıları kendi akışlarına bağımlı kılabilmek için birçok taktik geliştiriyorlar. Buna bağlı olarak teknoloji ve dijital ürünler, kullanıcıya fark ettirmeden kriz zamanlarında en önemli ihtiyaçlarımızdan biri olan berrak düşünebilme becerisinin önüne geçebiliyor. (8)

Dijital mecralardaki bilgi kirliliği kriz anlarında insanların doğruluğu belli olmayan ve güvensiz kaynaklardan bilgi almalarına yol açar, ve bu bilgiler sosyal medyanın da gücüyle paylaştıkça daha çok insana ulaşır. Kriz gibi zamanlarda dijital platformların kullanımının aza indirgenmesi ve gazete veya dergi gibi basılı yayın organlarından bilgiler elde edilmesi yardımcı olacaktır.

Bağ kurmak ve sosyal varlığı sürdürebilmek insanlığın tarih öncesinden bu yana temel ihtiyaçlarından biri. Kriz dönemlerinde bu sosyalleşme ihtiyacımızın büyük çoğunluğunu çeşitli sosyal mecralar aracılığıyla karşılamaya çalışırız ve bu durum ekranların başında geçirdiğimiz zamanı önemli ölçüde arttırır. Dijitale daha bağımlı hale geldiğimiz, anın keyfine varma yetimizin köreldiği ve kendi değerlerimizden daha hızlı uzaklaşmamıza sebep olan kriz dönemlerinde, dijital detoks uygulaması bize bazı gerçeklikleri hatırlamamızda yardımcı olabilir. (9)

Dijital Araçların Kullanımı ile İlgili Anketler Neler Söylüyor?

Sağlıklı bireyler ve Topluluklar mesele sürecimizin takımlarında olan Bioneer yaptıkları anket çalışmasında pandemi sonrasında sanal platform kullanımı ile ilgili 173 kişiye ne düşündüklerini sordu.

• Ankete katılanların %44,5’i kullanım sıklığının eski haline döneceğini belirtirken %43,4’ü ise bu konuda emin değil.

İyi Örnekler ve Günlük Hayattaki Pratikleri

Dijital detoks kişinin kendi hayatında uygulanabilir olma düzeyi ve isteği doğrultusunda şekillenmektedir. Bütün elektronik ekranlardan uzak kalmanın tercih edildiği detokslardan bazı sosyal platform kullanımlarının kısıtlandığı uygulamalara kadar farklı işleyişlerini görmek mümkün. Dijital detoks yapmaya teşvik eden ve bu süreci kolaylaştıran birçok uygulama bulunmaktadır:

• Screen time hangi sosyal mecrada ne kadar zaman geçirdiğinizi görüntüleyebileceğiniz ve dilerseniz uygulama erişimlerine limit koyabileceğiniz bir uygulama. (10)
• Digital Wellbeing ise kişiye hayatı üzerinde istediği kontrolü kurmasında yardımcı olması için Google tarafından geliştirilen ve aynı anda birçok uygulama ve özelliğin kontrolünü sağlayan bir araç. (11)
• Mute uygulaması alışkanlık takibi sağlarken kişinin kendisine ayırdığı bu zamanda yapması için ufak görevler de sunuyor. (12)
• Space adlı uygulama ise daha farklı bir sistem kullanarak çeşitli uygulamalarda geçirilen süreye odaklanmak yerine, kişinin nasıl bir kullanıcı olduğu ile ilgileniyor ve zaman içinde çeşitli uyarılar vererek kişinin ekrandan uzaklaşmasına ve meditasyon yapmasına teşvik ediyor. (12)
• Freedom kullanıcının hem telefonu hem de bilgisayarı üzerinden en çok zaman geçirdiği uygulamaları bularak bu uygulamalara çeşitli ulaşım engelleri koyma konusunda yardımcı olan başka bir uygulama örneği. (12)
• Siempo ise sürekli olarak uygulama ikonlarının yerlerini değiştirerek kas hafızası oluşumuna engel olmayı hedefleyen bir Android uygulaması. (13)

Dijital detoks turizm sektöründe de etkisini gösteren bir kavram. Kanada’da “Echo Valley and Spa” doğanın içinde teknolojiden uzak bir tatil imkanı sağlarken İngiltere’de “Lifehouse Spa” adlı tatil mekanı hem ekranlardan hem de bazı zararlı alışkanlıklardan uzaklaşabilmek için misafirlerine birçok fırsat sunuyor. İrlanda’da ise “Westin Dublin”, otele giriş sırasında misafirlerine elektronik eşyalarını saklamaları için bir kutu veriyor ve tatil boyu dijital detoksun tadını çıkarmaları için onları birbirinden farklı aktiviteler ilebuluşturuyor. (14) Dünya çapında dijital detoks konsepti ile varlığını sürdüren ve misafirlerine ekranlardan uzakta kaliteli zaman geçirebilecekleri etkinlikler sunan daha birçok tatil yeri saymak mümkün.

Kovert Designs’ın CEO’su Kate Unswort, dijital detoks uygulamasını odağına alıp bu konudaki çeşitli çalışmaları sonrası çıkardıkları ürün ile dikkatleri çekiyor. Altruis adını verdikleri takılar yalnızca belirli bildirimleri kullanıcılara ileterek onları gereksiz bilgilerin dikkat dağıtıcılığından kurtarıp zamandan tasarruf etmeleri için olanak sağlıyor. (15)

Ekranlarımızın hayatımızı işgal ettiği yerlerden biri de yemek masalarımız. Bu durumu Dolmio isimli bir sos markası da fark etmiş ve kullanıldığı anda internet bağlantısını kesen Pepper Hacker adında bir karabiber öğütücüsü geliştirmişler. (16)

“It’s time to log off” ise 2014 yılında Tanya Goodin adlı dijital girişimci tarafından kurulan ve dijital iyi olma hali, dijital detoks gibi konular üzerine çeşitli kaynakların paylaşıldığı bir web sitesi. Bu kuruluş aynı zamanda telefonlarımızla olan ilişkilerimizin konuşulduğu “It’s complicated” adlı podcastin de üreticiliğini ve 5:2 Digital Diet isimli 5 gün teknolojik araç kullanımına devam edip 2 gün dijitale ara vermeye teşvik eden bir uygulamanın da sahipliğini yapıyorlar. (17)

Kaynakça

1. https://www.uplifers.com/dijital-detoks-nedir-nasil-yapilir/
2. https://aklinizikesfedin.com/dijital-detoks-gercek-dunya-ile-baglanti-kurmak/
3. http://brandtalks.org/2017/10/detoksun-en-teknolojik-hali-dijital-detoks/
4. https://www.campaigntr.com/koronavirus-krizi-esnasinda-dijital-detoks-icin-oneriler/
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Digital_detox#Methods_of_Detox
6. https://www.huffpost.com/entry/shocking-ways-internet-rewires-brain_n_4136942
7. https://www.inc.com/geoffrey-james/what-a-one-day-digital-detox-does-for-your-brain-its-pretty-amazing.html
8. https://uxdesign.cc/attention-hacking-is-the-epidemic-of-our-generation-e212e111c675
9. https://drivenpros.com/2019/04/social-media-fomo-and-you-begin-your-digital-detox-today/.
10. https://support.apple.com/en-us/HT208982
11. https://www.androidcentral.com/googles-digital-wellbeing#:~:text=Digital%20Wellbeing%20is%20Google's%20initiative,something%20you%20feel%20you%20need.&text=It's%20identifying%20and%20accepting%20the,ways%20that%20can%20be%20unhealthy.
12. http://www.brandlifemag.com/dijital-detoks-zamani/
13. https://www.theverge.com/2018/11/29/18116952/how-to-stop-looking-at-your-smartphone-apps-detox-grayscale
14. https://www.elle.com.tr/iliskiler-seks/kisisel/offline-hayat?sayfa=2
15. https://www.wareable.com/wearable-tech/kovert-designs-altruis-kate-unsworths-digital-detox-65763
16. https://medium.com/@enfieldercede64/dolmio-pepper-hacker-the-pepper-that-reconnects-families-f4651b5622e8#:~:text=Directed%20by%20BBDO%20Sydney%2C%20the,bring%20families%20together%20for%20dinner.
17. https://www.itstimetologoff.com/

“Dijital Detoks” bölümüne yer verdiğimiz Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar raporunun tamamına ulaşmak için lütfen linke tıklayınız.

imeceLAB

Gençler için değil, gençlerle beraber!

imece, gençlerin ve girişimcilerin fayda odaklı dönüşüm yolculuklarında kapasitelerini geliştirir; bununla beraber, oluşturduğu içerik ve komüniteler üzerinden sistemsel dönüşümü tetikler.

Diğer içeriklerimize göz atmak ister misiniz?

3- İyi Olma Hali

2- Rezilyans(Yılmazlık)

1- Bütüncül Sağlık

Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar Araştırma Raporu Yayında!

“Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar” Mesele Süreci Seçilen Projeler