Jeugdzorg in de media: wat vinden journalisten ervan?
Geschreven door: Thomas Borninkhof en Job Burgwal
Er gaat bijna geen dag voorbij of de problemen van jeugdzorg komen in het nieuws. De sector komt grote aantallen jeugdzorgmedewerkers tekort (Pointer, 2021). Dit maakte ons nieuwsgierig. We wilden onderzoeken hoe journalisten, die ervoor zorgen dat jeugdzorg bijna elke dag negatief in het nieuws komt, tegen deze sector aankijken. En of ze het eigenlijk terecht vinden dat deze zo hard wordt aangepakt.
Om erachter te komen waarom er zoveel wordt geschreven over jeugdzorg wilde we weten waarom het zo belangrijk is. Dit wisten wij zelf nog niet goed. Jeugdzorg is namelijk een behoorlijk ingewikkeld stelsel. Dat ingewikkelde stelsel is wel essentieel voor de samenleving. Het zou perfect moeten kloppen. Het heeft de opdracht jongeren verder te helpen met hun problemen en ze op te lossen, en die variëren van depressies tot uithuisplaatsingen. (Infobron, 2016)
Nog even kort wat jeugdzorg nou echt is, uitgelegd door onze medestudenten Yvonne van Schaijk en Corné de Vos:
Jeugdzorg in het kort
,,Jeugdzorg is een sector. Net als dat de horeca of detailhandel een sector is. De detailhandel bestaat uit kledingwinkels, schoenenwinkels, speelgoedwinkels en noem maar op. Eigenlijk alle winkels die je ziet in de stad. De jeugdzorg is een sector waaronder organisaties vallen die zorg bieden aan jeugd tot de achttien jaar, want vanaf je achttiende ben je volgens de Nederlandse wet volwassen. Onder al deze organisaties vallen bijvoorbeeld de normale geestelijke gezondheidszorg, de specialistische geestelijke gezondheidszorg, beschermd wonen, jeugdbescherming, gehandicapten ondersteuning en de justitiële inrichting. Allemaal verschillende zorginstellingen die zorg bieden aan jeugd van nul tot achttien jaar.” (Interview T. uit explainer ‘Jeugdzorg in de media: wat wordt er gezegd en is dat terecht?’, 2021)
Zoals te zien in het tabel zijn een heleboel jongeren vatbaar voor een angststoornis of depressie. Volgens recente cijfers van het CBS hebben in totaal 379.615 jongeren te maken met jeugdzorg. Een grote doelgroep en dus logisch dat de kranten vol staan over de problemen binnen jeugdzorg. (CBS, 2021)
Rol van journalisten
Jeugdzorg is een gevoelig onderwerp, waar dus een grote groep mee te maken heeft. Na ons onderzoek wisten we dat de media een grote rol hebben in het imago van jeugdzorg. Ondanks dat wordt de sector (vaak) negatief weggezet. Dat maakte ons benieuwd hoe een journalist hiermee omgaat. Daarom vroegen wij ons bepaalde dingen af: hoe zorgen journalisten ervoor dat zij in contact komen met de doelgroep? Hoe behandelen ze die en hoe zetten ze deze jongeren met problemen neer in de media? Weten ze dat ze zich op glad ijs begeven? Wie kan er wat doen aan het negatieve imago van jeugdzorg? Is het de rol van de journalist om dit te veranderen?
Wat schrijven de media?
Volgens onze verkennende media-analyse en zoals eerder geschreven gaan er weinig dagen voorbij waarin jeugdzorg niet in het nieuws is. Het gaat in deze gevallen zelden tot nooit over positieve berichten. Vaak wordt er gesproken over tekorten aan geld, werknemers, tijd en eindeloze wachtrijen. Dat niet alleen. Volgens ExpEx (jongeren met ervaring en expertise in jeugdhulp) hebben we ook te maken met institutioneel racisme, het uitsluiten en discrimineren van bevolkinsgroepen, binnen jeugdzorg. (Nederlands Jeugdinstituut, 2020)
Wat vinden journalisten?
Voor deze explainer hebben we met twee journalisten gesproken. Een daarvan was Margot Smolenaars van Follow The Money (FTM). Zij onderzoekt al jaren de jeugdzorg en haalt veel data op bij de gemeente. Hiermee heeft ze onder andere bewezen dat datagedreven jeugdzorg wél kan.
Volgens haar is het ingewikkelde stelsel er ,,niet zo best aan toe.” De kinderen die het meeste hulp nodig hebben moeten het langst wachten.
Smolenaars kijkt niet naar hoe andere journalisten te werk gaan met het onderwerp jeugdzorg: ,,We varen onze eigen koers. Als ergens de kosten erg zijn gestegen, zoals in de jeugdzorg, kijken wij waarom het zo duur is. Dat is niet per se meteen de insteek van andere journalisten.” De journalist heeft veel moeite gedaan om erachter te komen waarom het zo duur is en probeert de vinger op de zere plek te leggen. Hiervoor heeft ze, samen met zes andere journalisten van FTM, alle gemeente in Nederland benaderd. Zeventig gemeenten reageerde. ,,Op simpele vragen krijg je al geen antwoord. Zeventig gemeenten konden wel antwoorden, dat is niet genoeg voor een landelijk beeld. Het is wel de grootste dataverzameling tot nu toe. Het Rijk weet niet wat wij weten, dit hebben we op eigen initiatief gedaan.”
Uiteraard leest de journalist de andere kranten. Over het algemeen vindt ze dat haar collega’s het goed doen en jeugdzorg niet over één kam scheren. ,,Toch lees je weleens eenzijdige verhalen. Of verhalen waarvan je denkt: ‘is dit goed nagetrokken?’. Bijvoorbeeld het verhaal van de Volkskrant waar kinderen uit huis gezet werden, dit bleek later toch iets anders te zijn en werd aangevuld.” Een verhaal maken over jeugdzorg is toch anders wanneer je een verhaal maakt over een ander onderwerp. ,,Vaak zit het ingewikkelder in elkaar dan het lijkt. Je komt niet altijd achter de hele waarheid. Het is alsof er een olifant in de kamer staat en daaromheen staan mensen. Iedereen ziet een gedeelte, maar niemand het geheel. Daarom zijn we er altijd erg voorzichtig en publiceren we nooit onder naam en toenaam.”
Probleem onderzoeken en oplossen?
Smolenaars gaat net zoals ieder ander onderzoeksjournalist te werk bij dit onderwerp. Volgens haar is er nog veel werk aan de winkel in het onderzoek. Toch zijn de zwakke plekken nu wel duidelijk. ,,Alleen is het niet aan ons (journalisten red.) om dat op te lossen”, zegt ze en vervolgt: ,,Alle journalisten die bezig zijn met jeugdzorg worden met grote regelmaat gevraagd om echt te helpen, maar we kunnen niks betekenen.” Een heftige afwijzing die een mens moet doen. Dit gaat dan ook niet in de koude kleren zitten: ,,Pas als het onderzoek klaar is, kan ik het helemaal afsluiten. Sommige patiënten waar je contact mee hebt gehad vergeet je niet zo gauw. Daar heb ik nog wel eens contact mee.”
Zooitje
Fons Assen, student journalist en freelancer bij RTV Oost is het eens met Margot Smolenaars. ,,Het is een zooitje aan het worden. Het Rijk financiert de jeugdzorg te weinig. Dat lees je ook elke keer in de kranten terug.”
Toen de freelancer onderzoek ging doen, kwam hij erachter dat de wachttijden soms wel tien maanden zijn. ,,En het wordt alsmaar erger. Jeugdzorg kan er eigenlijk weinig aan doen.” Toch leest Assen harde stukken over de problemen in de jeugdzorg. Hij wilde weten waar het probleem lag en is gaan praten met een ervaringsdeskundige, Stichting Mind en een beleidsmedewerker. ,,Het probleem zit in de politiek. De beleidsmedewerker, die ik gesproken heb, zat met zijn handen in het haar. Ze weten niet hoe ze het op moeten lossen.”
Daarom is Assen anders te werk gegaan bij dit onderwerp. Hij probeerde jeugdzorg in een ander daglicht te zetten zijn stuk. ,,Stichting Mind had heel veel informatie en dat zit veel in het artikel. Bronnen liet ik altijd zoveel mogelijk praten, dat zie je in het stuk terug. Als een journalist nu begint met een artikel over jeugdzorg zou ik zeggen: plaats niet zomaar iets.”
Een concluderend einde
Zoals te lezen in de explainer en daarmee uit ons onderzoek. Zien we toch dat de jeugdzorg een negatief imago heeft. Dat begrijpen we ook wel. Er is veel mis bij de jeugdzorg en het is moeilijk om er veel positieve verhalen uit te halen.
Het is niet dat de journalisten willen dat de jeugdzorg een negatief imago heeft. Journalisten willen de vinger op de zere plek leggen. Het is aan hen deze verhalen naar boven te halen, maar niet om de problemen van deze verhalen op te lossen. Dat ligt toch echt meer bij de politiek.
Aan het begin van ons onderzoek waren we erg benieuwd hoe journalisten met zo’n moeilijk onderwerp omgaan. Of ze het los kunnen laten en of ze het eigenlijk wel zelf willen oplossen. Daar hebben we (in deze explainer) antwoord op gekregen. Om je echt goed te verdiepen in een onderwerp zoals deze, kost jaren. Hele databanken zijn ervoor opgezet waar zelfs het Rijk geen toegang tot heeft. Journalisten interviewen mensen met zulke sterke verhalen, dat je ze niet snel vergeet en zelfs nog contact mee houdt.
Om antwoord te geven op onze vraag in de kop, wat vinden journalisten van de berichtgeving over jeugdzorg: soms hard, maar dus wel terecht. Ze beseffen dat het een gevoelig onderwerp is en gaan daarom ook anders dan normaal te werk.
Bronnenlijst:
CBS. (2021, oktober). Jongeren met één of meerdere vormen van jeugdzorg. Geraadpleegd op 5 november 2021, van https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/85101NED?q=jeugdzorg
CBS. (2021, juni). Risico op angststoornis of depressie onder jongvolwassenen toegenomen. Geraadpleegd op 5 november 2021, van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/26/risico-op-angststoornis-of-depressie-onder-jongvolwassenen-toegenomen
Pointer. (2021, 5 juni). Duizenden medewerkers keren jeugdbescherming de rug toe. Geraadpleegd op 5 november 2021, van Duizenden medewerkers keren jeugdbescherming de rug toe | KRO-NCRV
Infobron. (2016, 30 juni). Bureau jeugdzorg, taken en verantwoordelijkheden. Geraadpleegd op 5 november 2021, van Bureau Jeugdzorg, taken en verantwoordelijkheden | infobron.nl
Nederlands Jeugdinstituut (2020, 8 juli). ‘Heb oog voor racisme in jeugdzorg’. Geraadpleegd op 17 september 2021, van https://www.nji.nl/nieuws/heb-oog-voor-racisme-in-jeugdzorg
Interview T. (2021, 28 oktober). De geïnterviewde wil anoniem blijven.
Interview Smolenaars, M. (2021, 3 november).
Interview Assen, F. (2021, 5 november).
