Kolombiya’dan Notlar-2: Educación Rural ve Kırsalda Üniversite

Mine Ekinci

Muhtelif nedenlerden dolayı ne yazık ki uzunca bir aradan sonra Kolombiya notlarına devam edebiliyorum. Önceki yazıda daha çok genel olarak Escuela Nueva modelinden bahsetmiştim. Bu yazımda Escuela Nueva modelinin daha iyi biçimde uygulanarak hem kırsal kalkınma hem de kırsalda eğitimin iyileştirilmesi amacı ile kurulmuş olan Educación Rural hem de onların geliştirdiği Kırsalda Üniversite modelinden bahsedeceğim.

Esceula Nueva modelini Bogota’da bize ilk tanıtan eğitmenlerden biri modelle ilgili şöyle bir yorumda bulunmuştu: “Evet, Escuela Nueva modeli harika, fakat öğretmenler modeli iyi bilmiyorlarsa, öğrenemiyorlarsa, uygulamada destek alamıyorlarsa bilmedikleri, anlamadıkları bir şeyi uygulamaya çabalıyor oluyorlar. Bu da bazen geleneksel eğitimden daha kötü olabilir, çünkü en azından öğretmen kendisi geleneksel modele daha hakim, daha özgüvenle sınıfı yönetip, seçimler yapabiliyor.” Bir başka duyduğumuz eleştiri de şu olmuştu: “Model çok iyi fakat, model ortaya atılalı onlarca yıl geçti, o günden bugüne eğitimde, teknolojide birçok yenilik oldu. Eski bir modeli alıp hala kullanmaya devam etmek bana çok da anlamlı gelmiyor. Her alanda olduğu gibi eğitimde de inovasyona ihtiyaç var.” Bunları duyduğumda hemen defterime koca ünlemlerle not almıştım.

Manizales’e gidip de Educacion Rural ile tanışınca, Educacion Rural’ın tam da EN modelinin tek başına yetersiz kaldığı öğretmenlere destek ve yerele uygun ihityaç temelli yenilikçi metotlar geliştirme hedefleriyle kurulmuş olduğunu gördüm. Educacion Rural’ın kurmuş olduğu sisteme, ekibin işlerine olan tutkusuna, okul çalışanları ve öğrencilerle olan yakınlıklarına hayran kaldım. Tüm Kolombiya seyahatinin benim için en ilham verici kısmı onlarla tanışmaktı.

Educacion Rural bir düşünce kuruluşu olarak özel sektör-kamu iş birliğiyle kurulmuş. Bölgedeki Kahve Üreticileri Birliği, bölgenin önde gelen elektrik dağıtım şirketlerinden biri, üretimini yine bu bölgede yapan, ülkenin en ünlü çikolata ve gıda firmalarından bir olan Luker şirketine ait olan Luker Vakfı uzun dönemli olarak projeyi destekleme taahhüdünü vermişler. Bölgenin Milli Eğitim Yönetimi ve üniversite ile de projenin başından itibaren iş birliği içinde olmuşlar. Educacion Rural ile çalışan 31 mentor var. Bu mentorlar, bölgedeki (bizdeki bir ilçeye karşılık düşünülebilir) tüm okulları yılda en az 3 kez ziyaret ediyorlar. Ziyaretleri sırasında hem gözlem yapıp öğretmenlere geri bildirim veriyorlar, hem bazı uygulamaları öğretmene de örnek olması açısından ders içerisinde doğrudan çocuklara gösteriyorlar. Aynı zamanda mentorlarla, projede yer almak isteyen gönüllü lider köy öğretmenleri yılda 4 kez bir araya geliyorlar (evet, KODA’nın Öğretmen Buluşmalarına çok benziyor:)), öğretmenlerin özellikle çalışmaya ihtiyaç duydukları konular belirlenerek belirlenen temalarda eğitim ve paylaşımlar gerçekleştiriliyor. Sonra bu lider öğretmenlerden kendi okullarında ve çevre okullarda bu öğrendiklerini paylaşmaları bekleniyor. Bir yandan da ER ekibi ziyaretler ve buluşmalar sırasında ortaya çıkan ihtiyaçları karşılayabilecek çözümler bulmak için çalışıyor ve geliştirdikleri çözümlerin denemelerini yine sürekli ilişkide oldukları okullarda yapıyor, başarılı olursa da diğer okullarla da bu çözümü paylaşıyorlar.

Educacion Rural tarafından geliştirilip EN modeline entegre edilen uygulamalardan biri de Kırsalda Üniversite modeli. Onlar modeli üniversite diye adlandırmış olsa da aslında daha ortaokuldan başlıyor. 6. sınıfa geldiklerinde çocuklar normal derslerinin yanı sıra bir de proje yürütmekten sorumlular, projelerinin adı da Tavuk Projesi! Bu proje kapsamında, çocuklara yılın başında okul tarafından küçük bir miktar para veriliyor. Bu para ile çocuktan tavuk ve yem alması, yıl boyunca o tavukları yetiştirmesi, yıl sonunda da aldığı parayı okula geri vermesi bekleniyor. Eğer üzerine kâr yaptıysa bu kâr çocukta kalıyor, eğer herhangi bir sebepten dolayı zarar etmişse bunu yazılı bir şekilde okula iletmesi gerekiyor, mazereti geçerli bulunursa geri ödeme yapması gerekmiyor.

Sonraki okul yıllarında da projeler devam ediyor: Sebze, domuz yetiştirme, kahve yetiştirme, yerel turizm, zanaat… Daha üst sınıflarda çocuklar kendi proje konularını kendileri belirleyebiliyorlar. 10. ve 11. sınıfa gelindiğinde ise, proje kapsamı artık genişliyor, gençler artık hem kendi proje konularını belirliyorlar hem de kendi iş planlarını en baştan oluşturup sonra da yürütmek ve sonuçları takip etmekten sorumlular. Bu arada elbette birçok okulun kendi bahçesinde de bakımından çocukların sorumlu olduğu, dersler kapsamında da kullanılan tavuk, sebze, aromatik bitkiler, domuz, kakao, kahvenin bulunduğu farklı köşeler oluyor.

Proje öncelikli olarak çocukların kırsalda yaşam ve ekonomiyle doğrudan bağlantılı alanlarda bilgi ve becerilerini geliştirmelerini sağlıyor. Bu başlı başına çok önemli bir mesele, Türkiye’de de kırsal bölgelerde öğrencilerin devamsızlık yapıyor ya da okula hiç gönderilmiyor olmalarının arkasında yatan temel sebeplerden biri, okulda öğretilenlerin köyde gereksinim duyulan bilgi ve becerileri sağlamıyor olması. Benzer bir uygulamanın Türkiye’de de bu sebepten devamsızlığın yüksek olduğu köylerde çok iyi sonuçlar yaratabileceği düşüncesindeyim. Bunun yanı sıra, elbette çocukların girişimcilik, özgüven ve proje yönetimi becerileri de erken yaştan geliştirilmiş oluyor. Görüştüğüm liseli gençler de üstüne basa basa söylediler bunları. Tüm bunların yanında, aslında yapılan tüm bu projeler çocukların okulda öğrenmesi beklenen birçok akademik bilginin de (sosyal bilimleri coğrafya, matematik, yazma…) disiplinler arası, uygulamalı bir proje dahilinde öğrenilmesini sağlıyor. Yine öğrencilerin de söyledikleri gibi bu projeleri yapıyor olmak illa köyde kalıp tarımla, zanaatle ilgili işler yapacaklar anlamına gelmiyor; bu projeler de edindikleri tüm bu bilgi ve beceriler nerede yaşarlarsa yaşasınlar ne iş yapıyor olurlarsa olsunlar onlara büyük faydası olacak bilgi ve beceriler.

Öğrenciler, 10 ve 11. sınıftaki projelerini tamamladıktan sonra bir sertifika alıyorlar. Eğer isterlerse, 1 yıl da üniversiteye devam edip bir ön lisans derecesi alabiliyorlar. Üstelik eğer bu bir yıllık eğitimi de alırlarsa devlet onlara 8 milyon pesoluk bir hibeden (yaklaşık 10000 TL) faydalanma şansı tanıyor. Bu hibeyle genç girişimciler kendi küçük şirketlerini, çiftliklerini kurma planları yapmaya başlayabiliyorlar. Aşağıdaki fotoğrafta mülakat yaptığımız, 19 yaşında şu anda kendi kahve şirketine sahip Baola var (sağdaki). Baola, manzarası inanılmaz güzel bire tepede aldığı hibeden faydalanarak anne-babasıyla beraber kurduğu çiftliğin yönetimini üstlenmiş, özgüvenli, büyük hayalleri olan, hayatından memnun harika bir genç kadın.

Baola ve mezuniyetleri yaklaşmış diğer liseli gençleri, sevgili arkadaşım ve tercümanım Maria’yı bıktırıncaya kadar sıkıştırmaya çalıştım aslında: “Ama siz de şehre taşınmak istiyorsunuzdur herhalde? Şehirde yaşamayı burada yaşamaya tercih etmez miydiniz?” Baola, programın verdiği ilk mezunlardan biri. Program ilk başladığında hemen rağbet görmemiş. Arkadaşlarının birçoğu yine şehre gidip maden işçisi olmuş, geriye kalan daha küçük bir kesimin ise köyde kalıp ailelerin tarlalarında ekim-dikim yapmaya devam etmiş. “Ama hepsi pişman” dedi Baola, “keşke senin gibi yapsaydık diyorlar bana.” “Hiç yalnız ya da bir şeylerden eksik kalıyormuş gibi hissetmiyorum kendimi. İsteyince kasabaya ya da şehre gidiyorum, birkaç gün geçirip geri dönüyorum, yetiyor. Burada keyfim yerinde, şehirdeki arkadaşlarıma göre çok daha iyi şartlarda yaşıyorum.”

Gerçekten de liseli gençler Baola’nın döneminde olduğu gibi şehre gitmek istemiyorlar artık. Soruyu yönelttiğim sınıftan sadece bir öğrenci şehre taşınmak istediğini söylüyor, hatta o da “Belki üniversiteyi okuduktan sonra geri gelirim.” diyor. Bana verdikleri cevaplar şöyle: “Biz şehre taşınırsak, şehri kim besleyecek? Burada yaşamak çok güzel, buranın ihtiyacı olan tek şey genç iş gücü ve bilgi, o da bizde var. Burada kendi işimi kurmak, hayallerimi gerçekleştirmek varken neden şehre gideyim?” Kendi çiftliklerini açmak, köyde organik tarımı başlatmak, ailelerin ürettikleri ürünlere katkı değer katıp öyle satmak, bölgede turizmi başlatmak istiyorlar. Ve tüm bunları anlatırken o kendine güvenen, heyecanlı, umutlu halleri… Tek kelimeyle çok etkileyiciydi.

Tüm seyahatten aldığım genel dersleri de üçüncü bir yazıda toplayıp paylaşarak Kolombiya notlarını sonlandıracağım.