Merkeziyetsizlik kripto hareketinin temel değerlerinden biridir. Kripto sürekli gelişen, değişen ve geliştiricilerin sürekli olarak sorunlar ve çözümlerin yanı sıra dijital finans çağını daha ileri bir seviyeye taşımanın yollarını bulduğu tutarlı bir inovasyon alanıdır. Kripto para borsaları da istediğiniz kripto para birimlerini satın almak ve satmak için en yaygın kullanılan platformlardır.
Merkeziyetsiz Borsa, en basit tabiriyle, kripto varlıklarının doğrudan alıcılar ve satıcılar arasında işlem gördüğü, eşler arası (P2P) bir pazar yeridir. Merkezi bir otorite olmadan, akıllı sözleşmeler vasıtasıyla her işlemi takip eder ve blokzincirine kaydeder.
Merkeziyetsiz Borsa’yı (DEX) daha iyi anlamak için öncelikle Merkezi Borsanın (CEX) ne olduğunu anlamak daha doğru olacaktır.
Merkezi Borsa (CEX) Nedir?
Adından da anlaşılacağı gibi merkezi borsalar, merkezi kuruluşlar tarafından oluşturulan kripto para borsalarıdır. Bahsi geçen bu borsalar, alıcılar ve satıcılar arasında aracı görevi görürler. Merkezi borsalar, genellikle bir emir defteri tutarak kullanıcılar arasındaki işlemleri kolaylaştırır. Emirler, belirli bir miktardaki belirli bir kripto para birimini belirli bir fiyattan satın alma veya satma talepleridir. Merkezi borsaların en yaygın örneklerinden bazıları Binance ve Coinbase olarak gösterilebilir.
Merkezi borsalar, özellikle kriptoya yeni başlayanlar için çok çeşitli faydalar sağlar. Kullanıcı dostu kullanıcı arayüzleri, CEX’lerin arkasındaki merkezi şirketin desteği ve kripto varlıklarınız ile ilgili sorun yaşadığınızda kripto varlıklarınızı kurtarma kolaylığı sunar. Ek olarak, merkezi borsalar, merkezi kripto değişim platformlarında yer alan daha fazla kullanıcı sayesinde daha iyi likidite güvencesi sağlarlar.
Merkezi Borsa (CEX) Nasıl Çalışır?
Öncelikle ticarete başlamak için çoğu CEX, kimliğinizi doğrulamanızı ve KYC/AML kontrollerini tamamlamanızı ister. Buradaki KYC “Müşterinizi Tanıyın” anlamına gelir. KYC (Müşterinizi Tanıyın) günümüzde finansal suç ve kara para aklama ile mücadelede önemli bir unsurdur. Ayrıca müşteri kimliği, sürecin diğer aşamalarında daha iyi performans göstermenin ilk adımı olduğu için büyük bir önem taşır. Müşteri minimum KYC şartlarını yerine getiremezse, borsalar hesap açmayı reddedebilir veya iş ilişkisini durdurabilir.
Merkezi Borsalar, kullanıcılarından gelen emirlerini toplar ve ardından ilgili alış ve satış emirlerini eşleştirmek ve yürütmek için özel bir yazılım kullanır. Merkezi Borsaların en önemli tanımlayıcı özelliklerinden biri de emanetçi olmalarıdır. Bu durum, bir Merkezi Borsa üzerinde işlem yapmak istediğinizde, paranızı kendi cüzdanınız yerine borsanın kendisine ait bir cüzdanında tuttuğunuz anlamına gelir. Burada özel anahtarların sahibi borsalardır. Kullanıcılar yalnızca platforma girmek için oturum açma bilgilerine sahip olur.
Merkeziyetsiz Borsa (DEX) Nedir?
Girişte de tanımını yaptığımız gibi Merkeziyetsiz Borsalar (DEX), doğrudan eşler arası kripto para birimi işlemlerinin çevrimiçi, güvenli bir şekilde ve bir aracıya ihtiyaç duymadan gerçekleşmesine izin veren bir tür kripto para borsasıdır. Merkezi bir otoritenin yokluğunda DEX’ler, her işlemi takip eden ve blokzincire kaydeden, kendi kendini yürüten akıllı sözleşmelere güvenirler. Merkeziyetsiz borsalar denilince akla ilk olarak dYdX ve Uniswap gelir.
Merkeziyetsiz Borsaların (DEX) en önemli özelliklerinden biri de Merkezi Borsaların (CEX) aksine, gözetim altında olmamalarıdır. Yani Merkeziyetsiz Borsa (DEX) platformunda işlem yapan kullanıcının özel anahtarlarının kontrolü kullanıcının kendisinde kalır.
Merkeziyetsiz Borsaları kullanmak için yalnızca borsanın desteklediği bir kripto para cüzdanınızın olması yeterlidir. İşlem yapmak istediğiniz DEX’in desteklediği Metamask, Phantom gibi cüzdanlardan birine sahipseniz ve içerisinde ilgili kripto varlıklarından varsa kolayca işlem yapabilirsiniz. Örneğin; cüzdanınızda ETH varsa, ETH/USD paritesi gibi ETH’nin var olduğu tüm paritelerde işlem yapabilirsiniz. Kripto varlıkları satın almak veya takas etmek istiyorsanız ne aradığınızı belirtmeniz yeterlidir. DEX uygulaması size fiyatı söyler ve eğer onaylarsanız işlemi tamamlarsınız. Herhangi bir oturum açma, isim, soyisim, e-posta adresi bilgilerini vermenize veya bir hesap oluşturmanıza gerek yoktur.
Merkeziyetsiz Borsalar, akıllı sözleşmeler aracılığıyla, alıcıları ve satıcıları birbirleri ile eşleştirmek için güvenilir bir yöntem sağlamakla beraber, paydaşlar için yeni adil katılım ve yönetişim modelleri sunar. Bununla birlikte, bu platformların hala çok yeni ve emekleme aşamasında olduğunu söylemekte fayda var. DEX’lerin gelecekte benimsenmesini sağlamak için kullanıcı deneyiminin daha da iyileştirilmesi, altyapının geliştirilmesi, iyileştirilmiş ölçeklendirme mekanizmaları ve merkezi kripto ve eski finansal kurumlara bağlantıların artırılması gerekli olacaktır.
Merkeziyetsiz Borsa (DEX) Avantajları
Merkeziyetsiz Borsalar, hayatımıza henüz yeni girmiş olsalar da dijital varlık saklama ve çeşitliliğini, işlem güvenini, işlem ücretlerini ve yatırımcı gizliliğini etkileyen birtakım avantajlar sunar. Merkeziyetsiz borsaların avantajları listelerken aynı zamanda merkezi borsalar ile kıyaslamasını da yapalım:
▪️ Saklama: Merkezi borsaların aksine, özel anahtarlarınızı kontrolü kullanıcıdadır ve fonların koruyucusu rolü kullanıcılara aittir.
▪️ Çeşitlilik: Merkezi borsalar listeleyecekleri kripto para birimleri üzerinde kontrol sağlarlar, kârlılığı ve yasal uyumu sağlamak için genellikle kendi faaliyetlerine fayda sağlayacak olanları listeler. Merkeziyetsiz borsalarda ise durum farklıdır.
▪️ Güvensiz İşlemler: Merkezi borsalarda, her işlem merkezi bir otorite olan borsa tarafından denetlenir ve kaydedilir. Merkeziyetsiz borsalarda ise akıllı sözleşmeler aracılığıyla, işlemler yürütülür ve blokzincirine kaydedilerek işlemler güvenilir hale gelir.
▪️ Daha Düşük İşlem Ücretleri: Merkeziyetsiz borsalar, kendi kendini yürüten akıllı sözleşmelerin kullanılmasıyla çalışır. Bir aracı kurum veya kişi olmadığı için DEX’ler, yalnızca üzerine inşa edildikleri blokzincirinin “gaz” ücret yapısını kullanır. Bu ücretler ağ kullanımına bağlı olarak dalgalansa da merkezi alternatiflerde oluşan maliyetlerden çok daha düşük kalır.
▪️ Gizlilik: Kullanıcıların, merkeziyetsiz borsaları kullanırken genellikle KYC ve AML prosedürlerini tamamlamaları gerekmez. Bu durum kolaylık açısından bir avantaj olsa da, yasal açıdan potansiyel olarak sorunludur.
Okuduğunuz içerik Layka DAO yazarlar ekibi tarafından sizler için üretilmiştir.
Layka DAO, içlerinden gelen merak ve sorumluluk hissi ile, kendilerini ve toplumu geleceğin DAO teknolojilerine hazırlamak için bir araya gelmiş bireylerden oluşan merkeziyetsiz bir topluluktur. Topluluğun her bir üyesi, istediği takdirde kendi tercih edeceği ekiplere katılarak, bu ve bunun gibi kaynakların sizlere ulaşmasına istediği miktarda katkı sağlayabilir.
Sizleri de bu gururun bir parçası olarak görmekten mutluluk duyarız.
Layka DAO Discord’una katılmak için: https://discord.gg/laykadaoYazan: Eray Şirin
Editörler: Enes Çakır ve Kaya Uluer
