Sociale media: tijd voor een massale digitale detox?

Vroeger was het eerste wat je deed toen je opstond de krant lezen. Inmiddels check je direct als je je bed uitkomt je Facebook, Twitter of Instagram. Vaak is dat trouwens ook het laatste wat je doet voor het slapen gaan. Ja, sociale media domineren de levens van velen van ons. Waarschijnlijk meer dan we zelf eigenlijk zouden willen en veel meer dan goed voor ons is. Is het tijd voor een massale digitale detox of hoeven we ons geen zorgen te maken?

#Deletefacebook

Dit jaar zou hét jaar worden van Facebook. Dat liet oprichter van het platform Mark Zuckerberg begin 2018 weten aan verschillende media. Maar het liep anders. Onlangs was de hashtag #Deletefacebook ineens overal. Sinds naar buiten kwam dat het bedrijf Cambridge Analytica persoonlijke gegevens van tientallen miljoenen Facebookgebruikers voor politieke doeleinden heeft gebruikt, ligt het platform onder vuur.

Facebookgebruikers weten niet wat er met hun gegevens gebeurt, en ja, de kans op misbruik hiervan bestaat, zoveel is nu duidelijk geworden. Maar hoewel het bedrijf van Zuckerberg nooit eerder in zulk zwaar weer zat, is de afkeer van Facebook niet nieuw. De laatste twee jaar zeggen steeds meer van mijn Facebookvrienden hun account op. En nu zeggen ook steeds meer beroemdheden hun account op. Denk aan Elon Musk en Steve Wozniak.

Wat mijn vrienden betreft, ze doen een poging. Een enkeling krijgt het voor elkaar om definitief van het platform weg te blijven, de meerderheid houdt het slechts een paar weken of maanden vol. ‘Ik miste allerlei feestjes die via Facebook werden aangekondigd’, hoorde ik van veel mensen die hun account na een pauze uiteindelijk weer besloten te activeren. Anderen wisten eigenlijk niet zo goed waarom ze niet zonder het platform konden.

Verslaafd

Waarom vinden we het zo moeilijk om weg te blijven van een platform dat we in wezen nergens voor nodig hebben? Het antwoord is simpel: omdat we verslaafd zijn. En dat geldt niet alleen voor Facebook, maar voor veel sociale media. ‘Bij het gebruik van sociale media als Facebook en Instagram activeer je het genotscentrum in je hersenen, dat ook een rol speelt bij verslavingen,’ vertelde neurowetenschapper Roeland Dietvorst in een artikel in het Algemeen Dagblad. ‘Een like voelt als een beloning en dus gaan we steeds opnieuw op zoek naar die bevestiging. Niet zo gek dus dat het gebruik van sociale media heel dwangmatig kan worden.’

Het leek zo onschuldig en vooral heel erg leuk om voortdurend met alles en iedereen in contact te kunnen staan. Maar langzaam beginnen we te beseffen dat we ons daar helemaal niet altijd lekker bij voelen. Het pingende geluid van appjes dat voortdurend binnenkomt haalt ons uit onze concentratie. En doordat sociale media als Facebook en Instagram een roze-bril-versie van de werkelijkheid geven, zijn ze funest voor onze eigenwaarde. Stel, je hebt een rotdag gehad en ligt als een hoopje ellende op de bank. Dan zie je al scrollende door je Facebook of Instagram feed foto’s van jouw vrienden en kennissen op hippe feestjes, exotische bestemmingen of andere plekken waaruit blijkt dat ze vooral een héél erg leuk leven hebben. Hoe voel je je dan? Juist. Nog ellendiger.

Wetenschappelijk bewijs & Silicon Valley

Ondertussen stapelt het wetenschappelijke bewijs dat sociale media ongezond voor ons zijn zich op. Veel tijd op sociale media doorbrengen, leidt tot jaloezie, omdat iedereen immers een leuker leven lijkt te hebben dan jij. Uit een studie van de Universiteit van Texas blijkt zelfs dat je denkvermogen daalt als je met je smartphone bezig bent en volgens onderzoekers van de Universteit van Pittsburg, verhoogt het de kans op depressieve gedachten. Onderzoekers van het Pew Research Centrum in Washington concludeerden dat we door het gebruik van sociale media meer stress ervaren.

Opvallend is dat er nu ook vanuit Silicon Valley zelf kritisch geluid klinkt. ‘Het gebeurt vaker dat mensen met de beste intenties dingen ontwikkelen die dan onbedoeld negatieve gevolgen hebben,’ vertelde Justin Rosenstein - de man die in 2007 de like-knop van Facebook bedacht - onlangs aan de Britse krant The Guardian. De likes zouden volgens hem een verslavende vorm van ‘pseudoplezier’ zijn. Hij gaf dan ook toe bang te zijn voor de psychologische effecten van sociale media. Zelf heeft hij daarom zijn Snapchat account verwijderd en beperkte hij zijn Facebookgebruik. Hij stelde zelfs zijn telefoon zo in dat hij geen nieuwe verslavende apps kan downloaden.

En hij is niet de enige die maatregelen neemt. Nir Eyal, schrijver van het boek Hooked, waarin hij in vier simpele stappen uitlegt hoe je consumenten verslaafd maakt aan je nieuwe product, liet onlangs zelf weten dat hij de app Pocket Points gebruikt op het moment dat hij zich op iets moet concentreren. Via deze app krijg je juist punten als je zo lang mogelijk van je telefoon afblijft. Om zijn familie te beschermen tegen een overvloed aan sociale media heeft hij ervoor gezorgd dat het internet in en rondom zijn huis elke dag op een vast tijdstip uitvalt. Of dat nou écht nodig is? Hij denkt van wel. Er mag dan een klein groepje oud-medewerkers van Silicon Valley zijn dat is geschrokken van de verslavende werking van sociale media, volgens Eyal maken de meeste bedrijven met hulp van allerlei psychische trucjes bewust apps die zo verslavend mogelijk zijn. Neem de Snapstreak van Snapchat, waarbij je een vriend of vriendin drie dagen achter elkaar binnen vierentwintig uur een foto moet sturen. Lukt dat? Dan verdien je een streak (‘Snapreeks’). Een handig trucje om ervoor te zorgen dat je toch elke keer weer je telefoon erbij pakt.

Black Mirror-scenario

Als die apps zo verslavend zijn, is het gebruik hiervan dan eigenlijk nog wel onze eigen keuze? Voormalig Google-medewerker Tristan Harris denkt van niet. ‘Ons brein kan door sociale media totaal gehackt worden’, vertelt hij aan The Guardian. ‘Een klein groepje in Silicon Valley bepaalt wat miljoenen mensen wereldwijd denken,’ zei hij tijdens een TED Talk in Vancouver. En dat zou weleens vergaande gevolgen kunnen hebben.

Neem een systeem als de democratie dat gebaseerd is op het idee dat ieder mens zelf een bewuste keuze kan maken. Als sociale media ons denken beïnvloeden, kunnen we hier dan nog wel vanuit gaan? Of zijn we dan eigenlijk allemaal marionetten van een klein groepje mensen dat vanuit Silicon Valley de wereld ‘bestuurt’? Dit scenario klinkt eng. Heel eng. Het zou zelfs zomaar een aflevering kunnen zijn in de Netflix-serie Black Mirror.

Regels en features

Moeten we alle sociale media dan per direct verbieden? Niet per se. Bovendien is dat, gezien de prominente rol die ze in ons leven spelen, bijna onmogelijk. Maar het is wel tijd voor maatregelen. Zo pleit de lobbygroep Centre for Humane Technology al voor strengere wetten waardoor techbedrijven niet meer alles kunnen doen en laten wat ze willen.

Daarnaast hebben we een tegenreactie nodig op bedrijven als Twitter, Snapchat en Facebook. ‘Gezonde concurrentie’, noemt journaliste Laura Kemp het in haar artikel voor Vrij Nederland. ‘We hebben slimme en betrokken ontwerpers nodig die ons helpen informatie te filteren en mogelijkheden inbouwen om nee te zeggen, in plaats van ons via trucjes steeds verslaafder te maken. En gebruikers die bereid zijn te betalen voor sociale platforms die helpen in plaats van zuigen’, zegt ze. Ook wordt gepraat over speciale voorlichting over sociale media op scholen. Kinderen van nu realiseren zich namelijk nauwelijks wat de emotionele impact van Instagram en Snapchat is en zouden baat kunnen hebben bij lessen in ‘online weerbaarheid’.

Tijd om kritisch na te denken

Maar voordat het zover is dat die maatregelen er ook echt zijn, moeten we eerst kritisch kijken naar ons sociale media gebruik. Want er is ook nog zoiets als eigen verantwoordelijk. Alle schuld op de grote techbedrijven schuiven is veel te makkelijk. De afgelopen jaren hebben we namelijk alles geconsumeerd wat ons op het gebied van apps en sociale media werd voorgeschoteld. Zonder ook maar één seconde na te denken over de gevolgen hiervan.

Tuurlijk, als iets nieuw is wil je dat natuurlijk uitproberen. Maar sociale media draaien nu al een tijdje mee. Nu is het moment om kritisch te gaan kijken hoeveel en welke sociale media we in ons leven toe willen laten. Regels zijn misschien nodig en kunnen helpen de invloed van techbedrijven te beperken. Maar ze zijn er vooral om ons te beschermen tegen- jawel — onszelf. Waarbij we ons vooral niet te afhankelijk van die regels moeten opstellen. Want wie zelf bewuste keuzes maakt, heeft die regels ook niet zo nodig.

Vond je dit een fijn artikel? Vergeet dan niet te ‘klappen’ hier links, zodat zoveel mogelijk lezers dit artikel tegenkomen.

Interessant? Lees dan ook: ‘Column — Over lifestyle design en de ironie van een opgeruimd hoofd in een digitale wereld’

Moneyou Magazine

Vond je dit een fijn artikel? We hebben nog veel meer van dit voor je. Van praktische artikelen over de huizenmarkt tot prikkelende stukken over virtual reality. En alles ertussenin. Lees lekker verder in ons Moneyou Magazine.