Wat er gebeurt wanneer we minder naar inkomen kijken en meer naar gelijkheid

Wat gebeurt er als werken en samenleven op andere waarden worden gebaseerd dan op cijfermatig rendement en persoonlijk voordeel? En omgekeerd: hoe kunnen bedrijven naast financiële winsten ook een bijdrage leveren aan onze behoefte aan betekenisgeving en een positieve maatschappelijke impact? Het zijn stuk voor stuk vragen die centraal staan in happiness economics, een leer die ons de laatste jaren een aantal nieuwe inzichten heeft verschaft. Over de waarde van gelijkheid, en de paradox tussen rijkdom en geluk.

We schreven al eerder dat een vaste baan met een riant loonstrookje geen garantie is voor een gelukkig leven. 66 procent van de jongeren let bij de keuze voor een werkgever vooral op de betekenisgeving die de werkvloer biedt. Maar kunnen geld en betekenis — of om in de populaire termen profit en purpose te spreken — ook naast elkaar bestaan?

Wat maakt ons nu écht gelukkig?

Om cruciale vragen zoals deze te kunnen beantwoorden, kunnen we het antwoord misschien vinden in een onverwachte hoek: de economie. Onder de noemer happiness economics houden wetenschappers zich steeds meer bezig met zaken als maatschappelijk rendement, persoonlijk welzijn en werkgeluk. Wikipedia omschrijft happiness economics als de theoretische studie van thema’s als geluk, welzijn en kwaliteit van leven. Economen werken daarbij intensief samen met psychologen, gezondheidswetenschappers en sociologen. Dat doen ze om meer te weten te komen over manieren om de mate van geluk — en niet zozeer inkomens, winsten of rijkdom — te vergroten.

De Easterlin-paradox

Een belangrijk inzicht uit dehappiness economics: mensen met een hoger inkomen zijn gelukkiger dan hun landgenoten met een lager inkomen. Maar in rijke landen is de bevolking niet altijd gelukkiger dan in arme landen. Bovendien blijkt de geluksbeleving boven een bepaald inkomensniveau niet toe te nemen. Als we voldoende verdienen om goed van rond te komen, maakt meer geld ons kennelijk niet nóg gelukkiger. Deze paradox is in de afgelopen decennia onder de noemer Easterlin-paradox steeds dieper onderzocht.

Dit kreeg een extra impuls door een interview in de Financial Times met Jigme Singye Wangchuck, de toenmalige koning van Bhutan. Zijn introductie van het concept van bruto nationaal geluk (BNG) — als alternatief voor de zuiver financiële indicator bruto nationaal product (BNP) — creëerde een stortvloed aan publicaties over manieren om financiële statistieken te linken aan de uitkomsten van vragenlijstonderzoeken naar hoe mensen geluk ervaren. Bhutan kreeg er overigens ook een heleboel happiness pilgrims door.

“Zo is gezondheid een belangrijke voorwaarde voor een gelukkig leven. Er is geen genius voor nodig om die conclusie te trekken.”

Open deurtjes intrappen

Omdat geluk een veel ingewikkelder concept is dan bijvoorbeeld inkomen, is er over veel thema’s binnen happiness economics — vooralsnog — geen brede consensus. Daarnaast bevestigen veel onderzoeken dingen die we eigenlijk altijd al vermoedden. Bijvoorbeeld dat mensen met een goed huwelijk gelukkiger zijn dan alleenstaanden. En dat gezondheid een belangrijke voorwaarde is voor een gelukkig leven. Er is geen genius voor nodig om die conclusie te trekken.

Het geluksonderzoek heeft echter ook verrassende zaken onthuld. Zo blijken we slecht te kunnen voorspellen hoe gelukkig we zullen worden van bijvoorbeeld een nieuwe auto, echtgenoot of baan. We overschatten blijkbaar de gelukseffecten van positieve ervaringen. En we overschatten hoe ongelukkig negatieve ervaringen ons maken. Het gros van de ervaringen heeft namelijk niet meer dan drie maanden effect op ons, terwijl wij denken dat we er langdurig gelukkig of juist ongelukkig van worden.

Lees ook: het komt eraan — het futuristische optimistische tijdperk

Gelukkige landen en de impact van (on)gelijkheid

Inmiddels staat happiness economics bekend als een internationale discipline die zich inzet om het welzijn in een land niet meer alleen te meten in termen van inkomen. Daarin zien we dat steeds meer landen — van Bhutan tot Frankrijk — geluk tot een beleidsdoelstelling hebben gemaakt en daarbij dankbaar gebruikmaken van al die wetenschappelijke inzichten.

Maar wat maakt ons nu écht gelukkig?

Is het gezondheid, opleiding, inkomen, werk, of toch ook iets anders? De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) bestudeert dit vraagstuk al jarenlang in 41 landen aan de hand van vijftig indicatoren. Uit de meest recente editie van de studie blijkt onder meer dat in bijvoorbeeld Finland en IJsland de inkomens lager liggen dan in landen zoals Canada en Australië, maar dat de inwoners er wel gelukkiger zijn. Aan de andere kant zijn inwoners van welvarende landen als de Verenigde Staten relatief ongelukkig.

Noorwegen spant de “OESO kroon”

Het land scoort hoog op materiële omstandigheden (zoals het gemiddelde inkomen, gezondheid en opleiding) én het welzijn van de bevolking. Hoe dat komt? Volgens de OESO heeft het ermee te maken dat Noorwegen een eerlijke samenleving is, waarin de ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen minimaal is.

Van het voorbeeld van Noorwegen als een van de gelukkigste landen ter wereld kunnen we een hoop leren. Maatschappelijke ongelijkheid heeft kennelijk een negatieve uitwerking op het geluksniveau binnen een samenleving. Het werk van social enterprises kan daarin bijvoorbeeld extra waarde bieden; bedrijven die oog hebben voor het geluk en welzijn van hun medewerkers en gelijkwaardigheid daarin hoog op de agenda hebben staan. Deze maatschappelijk bevlogen ondernemers leveren niet alleen een positieve bijdrage aan het welzijn van hun werknemers en hun directe omgeving, maar ook aan de samenleving als geheel.

En dan nog even over Bhutan: daar kunnen we ook nog een stukje wijzer worden. De overheid daar maakt serieus werk van bruto nationaal geluk, in plaats van te focussen op het vergroten van BNP. Zo’n steuntje in de rug kunnen social enterprises natuurlijk altijd goed gebruiken.

Moneyou Magazine

Vond je dit een fijn artikel? We hebben nog veel meer van dit voor je. Van praktische artikelen over de huizenmarkt tot prikkelende stukken over virtual reality. En alles ertussenin. Lees lekker verder in ons Moneyou Magazine.