Αναδύοντας τη διεθνή εικόνα των Open GLAM
Πόσοι φορείς πολιτιστικής κληρονομιάς διαθέτουν τις ψηφιακές τους συλλογές για ελεύθερη επανάχρηση; Πώς το κάνουν αυτό και πού είναι πιο διαδεδομένη η ανοικτή πρόσβαση; Πριν από δώδεκα μήνες, η Andrea Wallace και εγώ ξεκινήσαμε να αναζητούμε κάποιες απαντήσεις.
Στην πρώτη ανάρτηση από μια σειρά σύντομων άρθρων, κάνω μια ανασκόπηση για την αρχή και τα κίνητρα της έρευνας γύρω από το Open GLAM.
Για πάνω από μια δεκαετία, το κίνημα του Open GLAM (Πινακοθήκη, Βιβλιοθήκη, Αρχείο, Μουσείο) υποστηρίζει την ανοικτή πρόσβαση στην πολιτιστική κληρονομιά που υπάρχει σε ιδρύματα μνήμης, προκειμένου να προωθήσει την ανταλλαγή ιδεών και να επιτρέψει την ισότιμη συμμετοχή στη γνώση.
Η ανοικτή πρόσβαση αγκαλιάστηκε από έναν αυξανόμενο αριθμό μουσείων και βιβλιοθηκών σε όλο τον κόσμο, από τη Νέα Ζηλανδία έως τη Νορβηγία. Ποια είναι λοιπόν η διεθνής εικόνα;
Ένα πληροφοριακό κενό
Στις αρχές του 2018, παρά την πληθώρα της ερευνητικής βιβλιογραφίας για το πεδίο του Open GLAM, δεν υπήρχε καμία πηγή που να παρέχει μια επικαιροποιημένη εικόνα της πολιτικής και των πρακτικών ανοικτής πρόσβασης.
Μετά από μια συνομιλία στο Twitter με τη Simon Tanner και άλλες/ους, αρχίσαμε να παρακινούμαστε με την Andrea και να διερωτόμαστε τι μορφή θα μπορούσε να έχει μια τέτοιου είδους λίστα. Για εμάς ήταν προφανές ότι μια διαμοιρασμένη πηγή, την οποία θα μπορούσε κανείς να βλέπει, να επεκτείνει και να ενημερώνει με σχετικές πληροφορίες, θα ήταν πολύτιμη για ερευνητές, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και επαγγελματίες στον χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Εκτός από το πληροφοριακό κενό, φαινόταν να υπάρχει και μια έμμεση προκατάληψη στη σύνδεση του Open GLAM με σημαντικούς φορείς της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής: το Rijksmuseum, η Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης, η Βρετανική Βιβλιοθήκη κτλ. Ακόμα και αν ήταν άδικη, αυτή η αντίληψη δημιουργούσε έναν κίνδυνο η ανοικτή πρόσβαση να ειδωθεί ως κάτι που αφορά «μόνο τα μεγάλα δυτικά μουσεία» και κατά συνέπεια, ως κάτι λιγότερο σχετικό και προσβάσιμο για τους μικρότερους οργανισμούς.
Με κίνητρο να ανακαλύψουμε τη διεθνή εικόνα του Open GLAM, η Andrea και εγώ αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε μια έρευνα.
Ξεκινώντας με ένα Υπολογιστικό Φύλλο
Αρχικά, δημιουργήσαμε ένα απλό υπολογιστικό φύλλο Google καταγράφοντας βασικές πληροφορίες, όπως το όνομα φορέα, τη χώρα και ποια ανοικτή άδεια χρησιμοποιούσε ένας φορέας. Με τη βοήθεια συναδέλφων όπως του David Haskiya και της Sarah Powell, σύντομα καταγράψαμε 40 περίπου φορείς.
Η ακριβής έννοια του «ανοικτού» ενίοτε στερείται μιας γενικής συναίνεσης· είναι δηλαδή συχνά αυτοπροσδιοριζόμενη και ασαφής. Ο λειτουργικός ορισμός της «ανοικτότητας» που έχουμε ακολουθήσει στην έρευνά μας είναι Ορισμός της Ανοικτότητας του Open Knowledge International, μαζί με το σύνολο των ταυτοποιημένων νομικών εργαλείων του.
Η έρευνά μας θεωρεί επίσης έγκυρα δεδομένα που δημοσιεύονται κάτω από την αναφορά «Χωρίς γνωστά πνευματικά δικαιώματα» (Νο Known Copyright), που αναπτύχθηκε από το https://rightsstatements.org, καθώς και κάτω από την αναφορά «χωρίς γνωστούς περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων» του Flickr Commons (αν και οι συγγραφείς της έρευνας αναγνωρίζουν την ασάφεια της τελευταίας).
«Ανοικτότητα σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί ελεύθερα να έχει πρόσβαση, να χρησιμοποιεί, να τροποποιεί και να διαμοιράζει με οποιονδήποτε σκοπό.» Ο Ορισμός της Ανοικτότητας
Οι άδειες με περιορισμούς επανάχρησης στο πλαίσιο της μη εμπορικής χρήσης ή/και όχι παράγωγα έργα δεν είναι επιλέξιμες και δεν περιλαμβάνονται στην έρευνα. (Υλικό που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα είναι, φυσικά, εκτός πεδίου.)
Το πεδίο της έρευνας
Το κύριο επίκεντρο της έρευνας είναι τα ψηφιακά αντίγραφα αντικειμένων που έχουν διαμοιραστεί ως κοινό κτήμα, όπου οποιοσδήποτε όρος πνευματικών δικαιωμάτων για το υλικό αντικείμενο έχει λήξει ή εξαρχής δεν υπήρχε ποτέ. Η έρευνα καλύπτει αντικείμενα και δεδομένα που οι φορείς GLAM διαθέτουν στους ιστότοπους που έχουν, καθώς και σε εξωτερικές πλατφόρμες όπως το Wikimedia Commons, η Europeana, η Γερμανική Ψηφιακή Βιβλιοθήκη και το Github.
Έχοντας κατά νου μια σαφή δομή, το πεδίο έρευνας και τον Ορισμό της Ανοικτότητας, η Andrea και εγώ αρχίσαμε να επιταχύνουμε την προσέγγισή μας στη διεθνή κοινότητα των GLAM· κυρίως μέσω του Twitter (έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο πληθοπορισμού).
Η θετική απόκριση που είχε η έρευνα μάς ενθάρρυνε να συνεχίσουμε. Η χρήσιμη ενσωμάτωση σχολίων μέσω του Twitter, από email, καθώς και απευθείας στο έγγραφο σημαίνει ότι η έρευνα επικαιροποιείται τακτικά με νέους φορείς και πληροφορίες.
Έχουμε επίσης εκμεταλλευτεί διαδικτυακούς πόρους και κοινότητες όπως το Flickr Commons και το Coding Da Vinci. Η αναζήτηση δεδομένων στην Europeana χρησιμοποιώντας τα API του (ευχαριστούμε Jolan Wuyts), αποκάλυψε πολλές περιπτώσεις ανοικτής πρόσβασης σε μια μικρότερη, αλλά όχι λιγότερο πολύτιμη, κλίμακα.
Έχουμε πλέον εξελιχθεί από την πρωτόλεια περίοδο της έρευνας, προσθέτοντας απευθείας συνδέσμους σε πηγές δεδομένων, API και αποθετήρια Github. Ακόμα, παραθέτουμε στοιχεία Wikidata για κάθε φορέα, όταν είναι διαθέσιμα.
Έναν χρόνο από όταν ξεκινήσαμε την έρευνα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 550 ιδρύματα από όλο τον κόσμο, που εκτείνονται σε αρκετές ηπείρους, πολλές γλώσσες και αφορούν ένα ευρύ σύνολο από τύπους φορέων. Η πραγματική διεθνής εικόνα του Open GLAM αρχίζει να αναδύεται.
Δείτε την έρευνα Open GLAM
Θέλετε να διαβάσετε περισσότερα;
Εδώ είναι η επόμενη ιστορία σε αυτήν τη σύντομη σειρά άρθρων:
Εάν έχετε κάποια ερώτηση σχετικά με την έρευνα, παρακαλώ αφήστε σχόλιο εδώ ή επικοινωνήστε με την Andrea και εμένα στο Twitter.
Αυτή η ανάρτηση ενημερώθηκε στις 30 Μαΐου 2019 για να αποσαφηνίσει τον λειτουργικό ορισμό της ανοικτής πρόσβασης της έρευνα. Αυτό το άρθρο μεταφράστηκε από τη Μαριάνα Ζήκου με άδεια CC BY 4.0 International.
Αρχικά δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά στη διεύθυνση https://medium.com στις 4 Απριλίου 2019.
