Insanity 17: Dit zijn de ultieme outsiders gespeeld door Philip Seymour Hoffmann

Het is vandaag (vrijdag 2 februari 2018) alweer vier jaar geleden dat Philip Seymour Hoffman overleed aan een heroïneoverdosis in zijn appartement in New York. Behalve een tragedie, is het eeuwig zonde dat hij al op 46-jarige leeftijd is overleden. Na jaren vooral furore te hebben gemaakt in bijrollen, kreeg hij sinds het winnen van zijn Oscar voor beste mannelijke hoofdrol in Capote in 2006, steeds vaker de hoofdrol toegeschoven.

Nu staat hij vermeld in de geschiedenisboeken als de ultieme bijrolacteur. En zoals dat vaak gaat, zijn de bijrollen interessanter dan de hoofdrol in kwestie. De hoofdpersoon fungeert vaak als een kapstok van het verhaal, zonder al te veel complexe trekjes, omdat het publiek zich met hem/haar moet kunnen identificeren. Philip Seymour Hoffman speelde vaak karakters die je juist niet wilde zijn, maar waar je ergens ook een kant van jezelf in terugzag. Hij was een genie in het spelen van de outsider; de loser, de perverseling, de loner, de freak. Het waren niet altijd even sympathieke personages, maar in de handen van Hoffman kregen ze een zekere waardigheid mee. Daarnaast wist hij juist de meest krachtige karakters een kwetsbare kant te geven.

Wat Hoffman als geen ander in zijn acteren kon leggen, was dat we eigenlijk allemaal acteur zijn in het dagelijks leven. Dat we een rol spelen naar hoe we willen dat de buitenwereld ons ziet. Hoffman zette complexe personages neer die zelf een act opvoerden voor hun omgeving en vooral zichzelf. Maskers die afvallen tijdens intense momenten. In veel gevallen had hij maar een paar minuten screentijd nodig om de complexiteit van een personage te tonen. Salmari licht een aantal rollen van Hoffman toe die beyond the dark gaan.

De dobbelaar

We starten met de debuutfilm van Paul T. Anderson, van wie volgende week de nieuwe film Phantom Thread in de bioscoop draait. Hard Eight was de eerste van in totaal vijf films die Anderson en Hoffman samen maakten. De titel van de film verwijst naar een score in het dobbelspel craps dat populair is in Amerikaanse Casino’s. Hoffman heeft in de film zo’n klein rolletje dat zijn personage zelfs geen naam heeft. Hij speelt een irritante lefgozer die iedereen wel herkent van de goktafels in het casino, of anders van langs sportvelden of in de kroeg. Ondanks zijn zelfverzekerde pose met bijdehante babbels, zie je aan kleine dingetjes dat die branie vooral een overlevingsstrategie is om zijn kwetsbaarheid te verbergen. Deze “old time” scene is voor een groot deel tot stand gekomen door Hoffman’s eigen improvisatie. Het is prachtig om te zien hoe hij de ware aard van zijn personage laat zien in de drie seconden dat hij even uit zijn rol schiet.

Allen Mellencamp

Laat je niet misleiden door de titel. Het enige wat de personages in de film Happiness over zich heen krijgen is ellende. In deze cult klassieker uit 1998 van Todd Solondz volgen we het liefdesleven van een aantal op het eerste gezicht doorsnee inwoners van New Jersey, die moeten zien te dealen met zaken als eenzaamheid, verlangen en vervreemding. Iedereen heeft zijn eigen façade opgetrokken voor de buitenwereld als overlevingsmechanisme, maar die wordt op uiterst brute wijze neergehaald gedurende de film.

Happiness is een inktzwarte comedy waarbij je niet weet of je moet lachen of gechoqueerd moet zijn. Bijna alle personages zijn onsympathiek, maar Solondz weet ze toch een menselijke kant te geven waardoor je sympathie voor ze krijgt. De op een na grootste perverseling (de winnaar wat dat betreft is overduidelijk de vader met lustverlangens voor het vriendje van zijn zoontje) is het karakter Allen Mellencamp, gespeeld Hoffman. Een callcentermedewerker die random vrouwen belt uit het telefoonboek terwijl hij masturbeert.

Dean Trumbell

Waar de vorige rollen meelij en irritatie opwekken, speelt Hoffman in Punch-Drunk Love iemand die angst inboezemt. Dean Trumbell is de eigenaar van een matrassenwinkel. Daarnaast houdt hij er een of ander schimmig handeltje op na in het afpersen van mannen die sekslijnen bellen. Een uiterst kwetsbare doelgroep, zeker als Trumbell een knokploeg langs zijn slachtoffers stuurt voor wat extra pressie. Daarna betalen de mannen meestal zonder nog veel tegen te stribbelen. Maar als hij zijn methode toepast op de licht autistische Barry Egan, gespeeld door Adam Sandler, verandert het draaiboek.

Velen zien deze rol van Adam Sandler als de beste acteerprestatie uit zijn carrière. Ditmaal geen hoog komische rol waar hij bekend om staat, maar een karakterstudie met een donkere twist. Toch weet Hoffman in de vijf minuten dat we hem zien de show te stelen. Vooral het telefoongesprek dat ze voeren, waarbij de crimineel zijn zelfbeheersing verliest, is zowel indrukwekkend als hilarisch.

Gust Avrakotos

In 2007 verscheen met Charlie Wilson’s War, de laatste film van regisseur Mike Nichols. Een van de meest succesvolle Amerikaanse regisseurs allertijden, met klassiekers als Who’s Afraid of Virginia Woolf? en The Graduate. Ook hij was onder de indruk van het talent van Hoffman:

“Ik weet niet hoe hij het doet. Keer op keer wordt hij iemand die je nog nooit hebt gezien, maar die je direct herkent. Zijn gehele voorkomen lijkt te veranderen. Daarmee bedoel ik dat hij zichzelf van binnenuit verandert: het moedwillig herschikken van zijn moleculen om een ander mens te worden.”

Deze op een waargebeurd verhaal gebaseerde satirische film, gaat over de snuivende en hoerenlopende congresman Charley Winson (Tom Hanks) die Afghaanse strijders helpt tijdens de inval door de Sovjetunie in de jaren tachtig. Daarbij krijgt hij de hulp van CIA-man Gust Avrakotos (Hoffman), die er zijn eigengereide werkwijze op nahoudt. Een kantoorruzie in dit fragment met John Slattery (bekend als Roger Sterling in Mad Men) is het hoogtepunt van de film.

Lancaster Dodd

In de laatste samenwerking met regisseur Paul T. Anderson, speelt Philip Seymour Hoffman een karakter geïnspireerd op L. Ron Hubbard; de oprichter van de Scientology kerk. Een film maken over de echte Hubbard was waarschijnlijk te riskant, omdat de kerk in Hollywood veel macht schijnt te hebben. Daarbij is de filmmaker bevriend met Tom Cruise (met wie ze eerder mee samenwerkten in Magnolia), een van de bekendste leden van de ‘sekte’.

We zien Hoffman als Lancaster Dodd, die door zijn volgelingen “The Master” wordt genoemd van zijn religie “The Cause”. Hij bouwt een bijzondere vriendschap op met een getraumatiseerde WOII-veteraan gespeeld door Joaquin Phoenix. The Master is zo’n film die elke keer dat je hem ziet beter wordt. Dat komt mede omdat je als kijker zelf kunt invullen waar het verhaal over gaat. Over vriendschap of romantiek? Gaat het over een trauma? Is het een kritische beschouwing over de aantrekkingskracht van sektes? Zien we de realiteit, of toch een droom of een delirium?

Daarbij is het een film waarbij misschien wel de twee beste acteurs van dat moment hun beste prestatie neerzetten. Bekijk hier de scene waarin Dodd zijn ware aard toont als iemand zijn ideeën en methodes in twijfel brengt.

Philip Seymour Hoffman [23 juli 1967–2 februari 2014]

Meer lezen over film? Eerder publiceerde Salmari al een verhaal over de ultieme driftkikker Joe Pesci. In dit artikel tippen we films en documentaires aan liefhebbers van de HBO-serie “The Deuce”.