Machiavelli’s les en waarschuwing voor Europa (column)
‘Vice’ is uit. De film gaat over de invloedrijke en beleidsbepalende Dick Cheney, vicepresident onder George W. Bush. Als het over mensen als Cheney, maar bijvoorbeeld ook over de Britse premier Churchill of de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Kissinger gaat, valt al snel de term ‘machiavellist’. Realpolitici die handelen volgens politieke belangen en niet volgens een ongrijpbaar ideaal. Wat Europeanen hiervan kunnen leren.
De Italiaanse denker Nicollò Machiavelli (1469–1527) is een van de aartsvaders van de politieke filosofie en met zijn boek De Heerser (of De Vorst) de belangrijkste inspiratiebron van de Realpolitik van machiavellisten als bovengenoemde heren. Hij stelde dat een vorst zo sluw moet zijn als een vos en zo sterk als een leeuw. Een vorst moet steeds zijn eigen belangen voorop stellen, maar naar buiten toe vredelievend, humaan en religieus lijken, om draagvlak te behouden. Het doel heiligt dus alle middelen. Doet een vorst dat niet, dan is zijn lot snel beslecht en zal hij ten onder gaan.
Het komt niet uit de lucht vallen dat Machiavelli pleitte voor een daadkrachtige heerser. Hij was in dienst van de stadstaat Florence en zag tot zijn ontsteltenis hoe de superrijke, gedemilitariseerde stadstaat door zijn politiek van neutraliteit en het afkopen van vijandige staten speelbal was van de grote mogendheden van zijn tijd. Machiavelli stelde dat als je je lot in de hand van anderen legt, ook al zijn dit bondgenoten, dit zich hoe dan ook ooit tegen je gaat keren.
Europa is verworden tot speelbal van heersers als Trump, Poetin en Xi
En hé…, waar doet dit aan denken? Juist! Het Europa van nu: wereldwijd de grootste economische reus, met de hoogst opgeleide bevolking ter wereld; maar tegelijk een tandeloze gigant zonder een serieus leger en krachteloos door hopeloze interne verdeeldheid. En zo, ondanks haar rijke geschiedenis, verworden speelbal van heersers als Trump, Poetin en Xi. Die Europa sarren met respectievelijk het zaaien van verdeeldheid, militair machtsvertoon en vastberaden economische kolonisatie. Machiavelli zou deze situatie met verbazing hebben gadegeslagen en zijn gelijk bevestigd zien.
Ik denk dat het Europa juist siert dat zij ook in deze tijd van cynisme voor hoge idealen als de rechten van de mens en democratie blijft gaan. Maar een beetje meer machiavellisme is wel hard nodig om onze idealen te kunnen blijven uitdragen en onze samenlevingen naar eigen inzicht te kunnen blijven vormgeven.
Dus politici, erken dat we in deze geglobaliseerde wereld ‘Europa’ hard nodig voor onze toekomst en durf hierin te investeren. Verdeeldheid zaaien voor kortetermijn-eigenbelang zal er op de lange termijn toe leiden dat anderen jouw toekomst bepalen. Anderen die wel goed naar Machiavelli hebben geluisterd en er heel andere idealen op nahouden dan ons Europeanen lief is. Sla dus paradoxaal genoeg ter lering en als waarschuwing ‘De Heerser’ gerust eens open, voor je dit voorjaar naar de stembus gaat voor de Europese Parlementsverkiezingen.
Hans Valkenburg schrijft tweewekelijks een column voor SAM over bildung. Lees hier zijn vorige.
