Meer dan feest, smoking en champagne (column)
Winkelcentra twinkelen van de lichtjes, Last Christmas is minimaal elke vier uur op Sky Radio en in de kroeg om de hoek staan mannen in smoking te borrelen: kerstmis is ontegenzeggelijk in aantocht.
Ook op de campus van de HAN staan de nodige kerstbomen en op het FEM-gebouw is in goed Nederlands te lezen: ‘Merry Christmas and a happy new year’. Ik houd er wel van, die kerstsfeer. Maar kerst anno nu is niet meer wat het ooit was. Een korte analyse aan de hand van de Deense Filosoof Kierkegaard (1813–1855).
Kierkegaard is een van de grondleggers van het existentialisme: een filosofische stroming die vooral naar de mens zelf wilde kijken. Wie ben ik? Waarom ben ik op aarde? Wat beweegt mij? Dat zijn typisch existentialistische vragen. Angst en eenzaamheid staan hierbij veel meer centraal dan in bijvoorbeeld de Romantiek, de filosofische stroming uit de 19e eeuw waarin juist de creatieve kracht van het individu centraal staat. Het existentialisme is een beetje zwartgallig soms. De stroming kende haar hoogtepunt in de eerste helft van de 20e eeuw, maar doofde eind jaren ’60 uit.
Kierkegaard keek dus naar zichzelf als mens. Volgens de Deen kent de mens drie stadia in haar ontwikkeling tot een authentiek zelf: het esthetische, het ethische en het religieuze. In het esthetische stadium draait het om het materiële in het leven: genieten van de mooie dingen die het leven te bieden heeft. Dit hoeft niet per se plat te zijn. Genieten kan op allerlei niveaus. Denk aan een prachtig kunstwerk. Maar het zal de mens niet bevredigen. Hij zal op zoek gaan naar de normen en richtlijnen voor een goed leven: de ethiek die hij ontdekt achter de dingen die zijn pad kruisen. Datgene wat meer is dan directe behoeftebevrediging. Maar ook dit stadium kent zijn grenzen en zal de mens uiteindelijk niet bevredigen. Want ethiek is niets in zichzelf. Het wijst naar een diepere waarheid, die niet zomaar toegankelijk of te begrijpen is. De mens betreedt daarmee het religieuze stadium, waarin hij ontdekt dat er een hogere werkelijkheid is waarmee hij, vaak op mystieke wijze, een relatie kan aangaan en daarin volheid vindt. Zingeving.
Kerst heeft wonderlijk genoeg de stadia van Kierkegaard doorlopen, maar dan in omgekeerde volgorde. Was het vroeger, zeker onder protestanten, een sober, religieus feest, waar het ging om de geboorte van de redder van de wereld. Niets gezelligs aan. Later werd het een gezellig familiefeest, maar met kerkgang en een korte tafelrede over thema’s als hoop en naastenliefde. Vandaag de dag staat het feest, de smoking en de champagne volledig centraal. Reclame doet er alles aan om kerst zo esthetisch mogelijk te maken. En eerlijk, ook ik geniet hiervan. Maar het is maar één aspect van het kerstfeest. En nog wel het esthetische, het instapniveau!
Een goede kerst!
Hans Valkenburg schrijft tweewekelijks een column voor SAM over bildung. Lees hier zijn vorige.
