Diepdruk: het polijsten van je plaat

Bij diepdruk wordt er met gereedschap en/of een bijtmiddel in een zinken of koperen plaat ‘getekend’. Voordat je een beeld kunt maken in een metalen plaat moet je deze (meestal) eerst polijsten zodat er geen of minder ‘plaattoon’ over blijft in je afdruk. Vervolgens kun je de vervolgstappen zetten afhankelijk van de gewenste techniek zoals droge naald, etsen, gravure, aquatint of mezzotint.

Volg voor het prepareren (inclusief polijsten) van je plaat de volgende stappen:

De keuze voor zink of koper?

De keuze voor zink of koper is afhankelijk van je budget en de oplage die je wilt drukken. Zink is namelijk goedkoper dan koper maar ook zachter. Je maakt inkepingen in het materiaal met gereedschap of zuur. Maar als je de plaat afdrukt duw je deze inkepingen steeds weer een beetje plat. Daardoor kun je van zink minder afdrukken (grofweg 25 )maken dan van koper (tot grofweg 100). En daardoor kun je van minder diepe tekeningen (droge naald vs gravure) ook minder afdrukken maken (droge naald grofweg max 10). Kunstenaars die grote oplages willen maken van hun werken laten daarom vaak hun koperen plaat verstalen waardoor deze nog harder wordt en vaker afgedrukt kan worden (meer 100 afdrukken).

Het verschil tussen zink en koper qua prepareren

Zink is gewalst, daardoor staan alle poriën van het materiaal nog open. Bovendien zijn de walslijnen nog zichtbaar in het zink. Deze walslijnen houden ook inkt vast en zijn dus ook zichtbaar in je afdruk. De ‘oneffenheden’ in het materiaal die zichtbaar zijn in je afdruk worden ook wel de ‘plaattoon’ genoemd. Deze plaattoon kan je werk versterken, maar het kan ook verstoren. Daarom kun je de plaat polijsten zodat er een volledig ‘clean’ beeld ontstaat. Bij koper zijn er minder oneffenheden waardoor je koper eigenlijk niet of amper hoeft te polijsten.

Een spiegel maken van je zinken plaat

Om de plaattoon van je zinken plaat te verwijderen moet je deze polijsten. Door het polijsten verandert de matte laag van het zink in een spiegel. Volg daarvoor de volgende stappen:

Stap 1: Maak de plaat op maat

Zorg voor een plaat zink of koper. Het is gebruikelijk om zink te gebruiken van een dikte tussen de 1 en 2 mm. Let erop dat je de pers afstelt op de juiste dikte om te voorkomen dat deze kapot gaat! Teken op een plaat koper of staal af wat de afmeting van je plaat wordt. Je kunt de totale plaat gebruiken voor je beeld. Snij de plaat nu op maat.

Stap 2: Randen facet vijlen

De plaat wordt tijdens het afdrukken echt in het papier gedrukt. De randen van het zink of koper zijn door het op maat knippen of snijden erg scherp. De plaat zal daardoor in het papier snijden en je afdruk beschadigen. Daarom moet je de randen rond of in facet vijlen.

Gebruik hiervoor vijlen van grof, via half zoet naar zoet. Vijl enkel naar voren toe en van onder naar boven. Je kunt aan het geluid horen of de vijl goed ‘bijt’, al is dit natuurlijk even wennen. Zorg er overigens voor dat er nooit vijlsel in de inkt komt.

Je kunt verder de hoeken rond vijlen, maar dit hoeft niet. Dit bepaalt de vorm van je ‘moet’ (indruk in het papier) en is afhankelijk van jouw persoonlijke voorkeur. Zorg er wel voor dat alle randen even ‘ver’ in facet zijn gevijld.

Stap 3: Oppervlakte polijsten met schuurpapier

Gebruik nu waterproof schuurpapier. Zorg dat je de volgende hardheden ter beschikking hebt: 400, 600, 800 en 1200.

Maak de plaat nat en schuur de plaat nu (nat) in verticale richting. Door het water zorg je ervoor dat al het stof en vuil direct wordt verwijderd. Zie je geen verticale strepen meer in de plaat, ga dan over in schuren in horizontale richting. Controleer voordat je naar fijner schuurpapier over gaat dat er geen strepen meer zichtbaar zijn in het zink.

Zie je een krasje of deukje in de plaat zitten? Voel de kras dan met je nagel. Als je de kras met je nagel kunt voelen dan zie je de kras ook terug in je afdruk.

Machinaal schuren kan, maar de ‘kringeltjes’ van de polijst of schuurmachine zie je wel terug in je werk.

Ben je klaar met schuren? Maak je plaat altijd droog met een föhn en laat het niet drogen aan de lucht. In water zit kalk en het kalk zet zich af aan je plaat.

Stap 4: Oppervlakte polijsten met staalwol

Pak nu staalwol met de grofheid 000 (nul nul nul). Gebruik het staalwol droog! Zorg ook dat je plaat goed droog is voordat je met het staalwol aan de slag gaat. Maak met het staalwol cirkel bewegingen en polijst je plaat nu totdat het een spiegel is.

Stap 5: Oppervlakte behandelen met koperpoets

(let op: deze stap is afhankelijk van de techniek die je gebruikt. Voor droge naald hoef je je zinken plaat niet perse te behandelen met brasso.)

Je kunt de plaat nu oppoetsen met koperpoets (Brasso). De plaat wordt nu echt een spiegeltje. Let op: Koperpoets c.q. Brasso is vet en door te poetsen met Brasso leg je een dun vetlaagje over je plaat. Ga je de plaat verder bewerken (bijvoorbeeld satiné of hars aanbrengen) ontvet je plaatje dan altijd eerst! Let er na het ontvetten goed op dat je niet meer met je vingers aan de plaat komt. Je vingers bevatten ook vet en zullen een afdruk op je ontvette plaat achterlaten.

Het bewaren van je plaat

Wil je je plaat ook bewaren om (jaren) later af te drukken? Dan kun je je plaat bewaren met een laagje koperpoets c.q. Brasso erop. Door dit laagje vet kan je plaat niet oxideren. Je kunt je plaat bewaren in krantenpapier.

Melanie van Norden volgt lessen Vrije Grafiek aan de Academie Arendonk. Ze maakt samenvattingen van de lessen voor eigen gebruik. Ze deelt haar samenvattingen online met anderen die het kunnen of willen gebruiken. Maar de echte kennis zit bij de enthousiaste en gewaardeerde docenten van de Academie onder meer Joris Martens (specialisatie litho), Chris van der Veken (specialisatie etsen) en gastdocent Toon Verbraeken (specialisatie lithografie).