Diepdruk: Het satineren van je plaat t.b.v. etsen

Bij diepdruk wordt er met gereedschap en/of een bijtmiddel in een zinken of koperen plaat ‘getekend’. Voordat je een beeld kunt maken in een metalen plaat moet je deze (meestal) eerst polijsten zodat er geen of minder ‘plaattoon’ over blijft in je afdruk. Vervolgens kun je de vervolgstappen zetten afhankelijk van de gewenste techniek zoals droge naald, etsen, gravure, aquatint of mezzotint.

Wil je een plaat etsen dan moet je eerst een beschermlaagje aanbrengen op je plaat. Dit wordt ook wel een satiné genoemd. Waar je krast in de satiné wordt wel gezuurd. De satiné is bestand tegen het zuur. Er zijn verschillende manieren om een satiné aan te brengen op je plaat. Dit kan met satiné uit een potje of dit kan op ambachtelijke manieren. Eén van de ambachtelijke manieren is het ‘beroeten’ van je plaatje. Volg hiervoor de volgende stappen:

Stap 1: Ontvetten van je plaat

Als je plaat niet goed ontvet is dan brokkelt de aangebrachte satiné af en verpest je zo je hele beeld. Ontvet altijd net voor de bewerking je plaat. Maak om te ontvetten een papje (yoghurt dikte) van ammoniak (zoveel dat je het zelf nog niet aankunt), krijt en water*. Was je handen. Wrijf met een doekje het papje op je plaatje. Wrijf nu met in het papje gedoopte vingers het papje eraf onder stromend water.

Je kunt controleren of het plaatje goed genoeg is ontvet door een plasje water op je plaatje te leggen. Als je een egale oppervlakte krijgt op je hele plaatje dan is het plaatje goed ontvet. Kom er nu niet meer met je vingers aan dat laat vette afdrukken achter!

Droog je plaat nu direct met een föhn. Het kalk in het water laat anders resten achter op je schone ontvette plaat.

*Water, ammoniak en krijt is een van de manieren om je plaat te ontvetten. In Duitsland wordt soms alleen water en krijt gebruikt waarbij ze op een speciale manier met een doek deze substantie eraf slaan. In China wordt een combinatie van alcohol met soya gebruikt (die overigens erg goed werkt bij koper).

Stap 2: Noir Dur tamponeren

Leg je plaat op een warme verwarmtafel. Smelt en smeer nu een beetje Noir Dur op je plaatje. Tamponeer de Noir Dur egaal over je plaat. Haal het plaatje nu direct van de verwarmplaat af, laat deze er niet op liggen.

Tip: De tamponeer ‘stempel’ kun je eventueel zelf maken door een deksel van een weckpot, watten en een lapje leer samen te binden. Let op dat er geen vuil in deze stempel komt. En zorg dat je deze stempel alleen gebruikt voor Noir Dur.

Stap 3: Beroeten met petroleum

Klem het plaatje nu in een klem of griptang(en). Zet alle brandbare zaken aan de kant. Hou de klem met het plaatje ondersteboven. Steek een doekje met petroleum in de brand en hou dit onder het plaatje. Zorg dat het roet van de verbranding van het petroleum tegen de Noir Dur komt.

Hoe weet je of je het plaatje goed hebt beroet? De oppervlakte van het plaatje moet mooi zwart zijn en glimmen. Als het plaatje is afgekoeld moet je met je handen erover kunnen wrijven en moet het niet afgeven. Als het plaatje mat is geworden dan heb je het te lang beroet. Begin dan overnieuw (zie laatste stap). Je aangebrachte satiné zou dan namelijk los kunnen komen bij het zuren.

Tip: Maak zelf je petroleumpotje: Zorg voor een potje met daarin een petroleum. Maak in de deksel een gaatje. Steek door dit gaatje een stokje en zorg dat je aan de ‘binnenkant’ van de deksel een lapje kunt klemmen. Je kunt nu het stokje in de brand steken. Als je het dekseltje weer op het potje doet wordt je lapje met petroleum automatisch gedoofd.

Stap 4: Bijwerken met satiné

Controleer de randen. Controleer ook de plekken waar je het plaatje met een (grip)tang hebt vastgehouden. Zijn alle plekken goed beroet? Zijn de randen goed beroet? Zo nee? Werk de randen en niet-beroette plekjes bij met satiné uit een potje. Het zuur kan onder de roet kruipen en zo je tekening verpesten. Doe dit met een kwastje en laat het goed drogen.

Betekenen van je plaat

Nu kun je tekenen in je plaat. Alleen daar waar je het metaal terug ziet komen zal te zien zijn in je afdruk. Zorg dus tijdens het tekenen dat je weer metaal gaat zien.

Neem je het plaatje meer naar buiten om te tekenen? De Noir Dur en het roet kan smelten in de zon. Dan moet je overnieuw beginnen!

Niet tevreden? Begin overnieuw

Haal de Noir Dur en het roet eraf met H2A en begin overnieuw.

Melanie van Norden volgt lessen Vrije Grafiek aan de Academie Arendonk. Ze maakt samenvattingen van de lessen voor eigen gebruik. Ze deelt haar samenvattingen online met anderen die het kunnen of willen gebruiken. Maar de echte kennis zit bij de enthousiaste en gewaardeerde docenten van de Academie onder meer Joris Martens (specialisatie litho), Chris van der Veken (specialisatie etsen) en gastdocent Toon Verbraeken (specialisatie lithografie).